Κατω από τα έντονα φώτα ενός χειρουργείου στο Δελχί της Ινδίας, μια ασθενής βρίσκεται ακίνητη ενώ οι χειρουργοί ετοιμάζονται να αφαιρέσουν τη χοληδόχο κύστη της.

Βρίσκεται σε γενική αναισθησία. Κι όμως, ανάμεσα στον ήχο των μηχανημάτων και τον σταθερό ρυθμό της χειρουργικής ομάδας, ένας απαλός ήχος φλογέρας ακούγεται από τα ακουστικά που έχουν τοποθετηθεί στα αυτιά της.

Παρότι τα φάρμακα απενεργοποιούν το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου της, το ακουστικό της σύστημα παραμένει εν μέρει ενεργό. Όταν ξυπνήσει, θα ανακτήσει τη συνείδησή της ταχύτερα και πιο καθαρά, επειδή θα της έχουν χορηγηθεί μικρότερες δόσεις αναισθητικών σε σχέση με ασθενείς που δεν άκουσαν μουσική.

Αυτό, τουλάχιστον, υποδεικνύει μια νέα αξιολογημένη μελέτη του Ιατρικού Κολεγίου Maulana Azad και του Νοσοκομείου Lok Nayak στο Δελχί. Η έρευνα, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Music and Medicine, παρέχει από τις πιο ισχυρές μέχρι σήμερα ενδείξεις ότι η μουσική κατά τη γενική αναισθησία μπορεί —έστω με μέτριο αλλά ουσιαστικό τρόπο— να μειώσει τις ανάγκες σε φάρμακα και να βελτιώσει την ανάρρωση.

Η μελέτη εστιάζει σε ασθενείς που υποβάλλονται σε λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή, την πιο συνηθισμένη «λαπαροσκοπική» επέμβαση αφαίρεσης της χοληδόχου κύστης. Η διαδικασία είναι σύντομη — συνήθως κάτω από μία ώρα — και απαιτεί ιδιαίτερα γρήγορη, «καθαρή» ανάνηψη.

«Το κάνουμε εδώ και δεκαετίες»

Για να κατανοήσει κανείς γιατί οι ερευνητές στράφηκαν στη μουσική, χρειάζεται να «διαβάσει» λίγο τη σύγχρονη πρακτική της αναισθησιολογίας.

«Στόχος μας είναι το γρήγορο εξιτήριο μετά το χειρουργείο», λέει η δρ Φάρα Χουσαΐν, αναισθησιολόγος και πιστοποιημένη μουσικοθεραπεύτρια της μελέτης. «Οι ασθενείς πρέπει να ξυπνούν καθαροί, σε εγρήγορση, προσανατολισμένοι και ιδανικά χωρίς πόνο. Με καλύτερη αντιμετώπιση του πόνου, περιορίζεται η στρεσογόνος αντίδραση».

Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται ένας προσεκτικά ισορροπημένος συνδυασμός πέντε ή έξι φαρμάκων που κρατούν τον ασθενή σε ύπνο, εμποδίζουν τον πόνο, αποτρέπουν την ανάκληση της επέμβασης και χαλαρώνουν τους μυς. «Σε επεμβάσεις όπως η λαπαροσκοπική αφαίρεση της χοληδόχου κύστης, οι αναισθησιολόγοι πλέον ενισχύουν το φαρμακευτικό πρωτόκολλο με τοπικά “block” – ενέσεις που, με τη βοήθεια υπερήχων, μουδιάζουν συγκεκριμένα νεύρα στην περιοχή.»

«Γενική αναισθησία συν block είναι η νόρμα», λέει η δρ Τάνβι Γκοέλ, κύρια ερευνήτρια και πρώην ανώτερη ειδικευόμενη στο Maulana Azad. «Το κάνουμε εδώ και δεκαετίες», επισημαίνει.

Ωστόσο, το σώμα δεν αποδέχεται εύκολα το χειρουργείο. Ακόμη και υπό αναισθησία, αντιδρά: ο καρδιακός ρυθμός ανεβαίνει, οι ορμόνες εκτοξεύονται, η αρτηριακή πίεση αυξάνεται. Ο περιορισμός αυτής της «καταιγίδας» είναι κεντρικός στόχος της σύγχρονης χειρουργικής φροντίδας. Η δρ Χουσαΐν εξηγεί ότι η αντίδραση στο στρες μπορεί να επιβραδύνει την ανάρρωση και να επιδεινώσει τη φλεγμονή, γι’ αυτό και η προσεκτική διαχείρισή της είναι κρίσιμη.

Το στρες αρχίζει ακόμη και πριν την πρώτη τομή, με την διασωλήνωση — την εισαγωγή του αναπνευστικού σωλήνα.

Για να γίνει αυτό, ο αναισθησιολόγος χρησιμοποιεί λαρυγγοσκόπιο για να ανασηκώσει τη γλώσσα και τους μαλακούς ιστούς, να δει τις φωνητικές χορδές και να οδηγήσει τον σωλήνα στην τραχεία. Είναι μια ρουτίνα της γενικής αναισθησίας που διατηρεί τον αεραγωγό ανοιχτό και επιτρέπει απόλυτο έλεγχο της αναπνοής του ασθενούς.

«Η λαρυγγοσκόπηση και η διασωλήνωση θεωρούνται η πιο στρεσογόνος στιγμή της γενικής αναισθησίας», λέει η δρ Σόνια Γουαντάουαν, διευθύντρια-καθηγήτρια αναισθησίας στο Maulana Azad και επιβλέπουσα της μελέτης. «Αν και ο ασθενής είναι αναίσθητος και δεν θυμάται τίποτα, το σώμα του αντιδρά με αλλαγές στον καρδιακό ρυθμό, την πίεση και τις ορμόνες του στρες».

Βέβαια, τα φάρμακα έχουν εξελιχθεί. Οι παλιές μάσκες αιθέρα έχουν εξαφανιστεί. Τη θέση τους έχουν πάρει ενδοφλέβια φάρμακα — κυρίως η προποφόλη. «Η προποφόλη δρα μέσα σε περίπου 12 δευτερόλεπτα», σημειώνει η δρ Γκοέλ. «Τη χρησιμοποιούμε σε σύντομες επεμβάσεις γιατί αποφεύγουμε το “hangover” των εισπνεόμενων αναισθητικών».

Η ομάδα των ερευνητών ήθελε να μάθει αν η μουσική μειώνει τις απαιτούμενες δόσεις προποφόλης και φαιντανύλης (ισχυρού οπιοειδούς). Λιγότερο φάρμακο σημαίνει ταχύτερο ξύπνημα, πιο σταθερά ζωτικά σημεία και λιγότερες παρενέργειες.

Η μελέτη

Έτσι σχεδίασαν μια μελέτη. Μια πιλοτική φάση με οκτώ ασθενείς οδήγησε σε μια δοκιμή 11 μηνών με 56 ενήλικες, ηλικίας 20–45 ετών, κατανεμημένους τυχαία σε δύο ομάδες που έλαβαν το ίδιο σχήμα πέντε φαρμάκων: αντιεμετικό, ηρεμιστικό, φαιντανύλη, προποφόλη και μυοχαλαρωτικό. Και οι δύο ομάδες φορούσαν ακουστικά που εξαφανίζουν τον ήχο — αλλά μόνο η μία άκουγε μουσική.

«Ζητήσαμε από τους ασθενείς να επιλέξουν ανάμεσα σε δύο χαλαρωτικά ορχηστρικά κομμάτια — απαλή φλογέρα ή πιάνο», λέει η δρ Χουσαΐν. «Το ασυνείδητο παραμένει εν μέρει ενεργό. Ακόμη κι αν η μουσική δεν ανακληθεί, η έμμεση επίδραση μπορεί να είναι ωφέλιμη». Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά.

Οι ασθενείς που άκουσαν μουσική χρειάστηκαν χαμηλότερες δόσεις προποφόλης και φαιντανύλης. Είχαν πιο ομαλή ανάνηψη, χαμηλότερα επίπεδα κορτιζόλης και πολύ καλύτερο έλεγχο της αρτηριακής πίεσης κατά τη διάρκεια της επέμβασης. «Αφού η ικανότητα ακοής παραμένει ενεργή υπό αναισθησία», γράφουν οι ερευνητές, «η μουσική μπορεί ακόμη να διαμορφώσει την εσωτερική κατάσταση του εγκεφάλου».

Προφανώς, η μουσική ηρεμούσε την «εσωτερική καταιγίδα». «Το ακουστικό μονοπάτι παραμένει ενεργό ακόμη κι όταν είσαι αναίσθητος», λέει η δρ Γουαντάουαν. «Μπορεί να μη θυμάσαι τη μουσική, αλλά ο εγκέφαλος τη “γράφει”».

Η ιδέα ότι ο νους πίσω από το «πέπλο» της αναισθησίας δεν είναι εντελώς σιωπηλός απασχολεί επιστήμονες εδώ και χρόνια. Σπάνιες περιπτώσεις «ενδοεγχειρητικής επίγνωσης» δείχνουν ότι κάποιοι ασθενείς θυμούνται αποσπασματικά συνομιλίες του χειρουργείου.

Αν ο εγκέφαλος μπορεί να καταγράφει αγχωτικές εμπειρίες —ακόμη και όταν ο ασθενής είναι αναίσθητος— ίσως μπορεί εξίσου να «χειρίζεται» θετικά ή παρηγορητικά ερεθίσματα, όπως η μουσική, χωρίς συνειδητή μνήμη.

«Μόλις αρχίζουμε να εξερευνούμε πώς το ασυνείδητο ανταποκρίνεται σε μη φαρμακευτικές παρεμβάσεις όπως η μουσική», λέει η δρ Χουσαΐν.

Η μουσικοθεραπεία δεν είναι νέα στην ιατρική· χρησιμοποιείται εδώ και χρόνια στην ψυχιατρική, την αποκατάσταση μετά από εγκεφαλικό και την παρηγορική φροντίδα. Όμως η είσοδός της στον εξαιρετικά τεχνικό, μηχανοκεντρικό κόσμο της αναισθησίας σηματοδοτεί μια αθόρυβη μετατόπιση.

Αν μια τόσο απλή παρέμβαση μπορεί να μειώσει τη χρήση φαρμάκων και να επιταχύνει την ανάρρωση —έστω και λίγο— ίσως αλλάξει τον τρόπο που τα νοσοκομεία αντιλαμβάνονται την ευημερία των ασθενών στο χειρουργείο.

ΠΗΓΗ