Πολλά έχουν αλλάξει από τότε, όπως μας εξηγεί η Ευθυμία Άλφα, Αρχαιολογικός Λειτουργός στο Κυπριακό Μουσείο. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα έχουν αναβαθμιστεί, το Μουσείο προωθεί σύγχρονες δράσεις και φιλοξενεί ενδιαφέρουσες περιοδικές εκθέσεις ενώ, αυτό το διάστημα, βρισκόμαστε στην αναμονή για την δεύτερη φάση του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού που προκηρύχτηκε για την ανέγερση του νέου Κυπριακού Μουσείου.

 

Κεντρική φωτογραφία: Αθανάσιος Αθανασίου 

*Οι θεματικές διαδρομές «Ανακαλύπτω τη Θεά Αφροδίτη» & «Ανακαλύπτω τα Μυθικά Τέρατα» είναι μέρος του μόνιμου εκπαιδευτικού προγράμματος «Στο Κυπριακό Μουσείο με την Οικογένειά μου».

Πώς προέκυψε η δημιουργία και η εφαρμογή της δράσης «Στο Κυπριακό Μουσείο με την Οικογένειά μου»;

Προέκυψε μετά από συνεργασία που είχε το Τμήμα Αρχαιοτήτων με την εκπαιδευτικό-μουσειολόγο Μαρία Κωστούρου, η οποία μας είχε προσεγγίσει στο πλαίσιο της ολοκλήρωσης του μεταπτυχιακού της στο Πανεπιστήμιο Πατρών και η οποία ήθελε να μάθει τι είναι αυτό που λείπει απ’ το Κυπριακό Μουσείο όσον αφορά τα εκπαιδευτικά προγράμματα. Την ενημερώσαμε πως επιθυμία μας ήταν να προσελκύσουμε στο Μουσείο περισσότερες οικογένειες και παιδιά κι έτσι, μετά από μία δημιουργική συνεργασία, σχεδιάστηκε το πρόγραμμα το οποίο περιλαμβάνει ειδικά κατασκευασμένες τσάντες εξερεύνησης (σχεδιάστηκαν από τους projektbased) τις οποίες μπορούν να δανειστούν οικογένειες δωρεάν στην είσοδο του Κυπριακού Μουσείου. Η δράση εγκαινιάστηκε με την «Αφροδίτη» και τα «Μυθικά Τέρατα» και προγραμματίζουμε τη συνέχισή της, αφού είδαμε την θετική ανταπόκριση του κοινού. Ιδιαίτερα κατά την τελευταία πενταετία έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες θεματικές δράσεις στο Κυπριακό Μουσείο και παρατηρούμε πως ο κόσμος τις αγκαλιάζει θερμά.

Να σας ενημερώσω πως όταν έχουμε επισκέψεις απ’ τους μαθητές των δημοτικών, αλλά και στο πρόγραμμα «Ειδώλιο το δόλιο», η διαδρομή περνάει μέσα κι απ’ τις αποθήκες! Οπότε για να καθησυχάσουμε τον κόσμο, τίποτα… περίεργο δεν συμβαίνει εκεί.

Γενικότερα, τα δεδομένα αλλάζουν σε όλο τον κόσμο. Δράσεις που κάποτε φάνταζαν ανήκουστες, όπως για παράδειγμα η πραγματοποίηση μίας χορευτικής παράστασης στις αίθουσες ενός μουσείου, σήμερα είναι μάλλον απαραίτητες για να προσελκύσουν το σύγχρονο κοινό. Η Διεθνής Ημέρα Μουσείων, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 18 Μαΐου, είναι μεταξύ άλλων μία καλή αφορμή για να εγκαινιάζουμε νέες δράσεις ή και εκθέσεις που έχουν ως κύριο στόχο να συμπληρώνουν τα κενά του μουσείου.

Ποια είναι αυτά;

Κοιτάξτε, το μουσείο κτίστηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα οπότε η μουσειολογική του προσέγγιση είναι αρκετά συντηρητική. Με τις θεματικές εκθέσεις, για παράδειγμα, μας δίδεται η ευκαιρία να αναδείξουμε την αρχαιολογία της Κύπρου με έναν πιο δημιουργικό και κατανοητό τρόπο. Επιπλέον, κάποια παράλληλα καλλιτεχνικά δρώμενα εντός του Μουσείου φαίνεται να προσελκύουν κόσμο, πράγμα που μας χαροποιεί. Εκθέσεις όπως οι «anThrOPOS: Πρόσωπα της Κύπρου ανά τους Αιώνες», του 2012, και «Το Σώμα: Βιωματικές Εμπειρίες στην Αρχαία Κύπρο», με την παράλληλη έκθεση της εικαστικού Μαρίας Λοϊζίδου «Curating Body: The Cached Space» και το χορευτικό δρώμενο «Excavation Movements» του χορογράφου Pascal Caron και της ομάδας του, το 2014, είχαν επίσης μεγάλη επιτυχία γιατί απ’ ότι φάνηκε ο κόσμος ταυτίζεται με τα θέματα αυτά και την προσέγγιση που ακολουθήσαμε.

Με την πάροδο του χρόνου, τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο.

Από την έκθεση "anThrOPOS" [2012]

Από την έκθεση της εικαστικού Μαρίας Λοϊζίδου "Curating Body: The Cached Space" / Φωτογραφία: Στέλιος Καλλινίκου 

 

Από την έκθεση "Το σώμα" / Φωτογραφία: Ορέστης Λάμπρου 

Δράσεις που κάποτε φάνταζαν ανήκουστες, όπως για παράδειγμα η πραγματοποίηση μίας χορευτικής παράστασης στις αίθουσες ενός μουσείου, σήμερα είναι μάλλον απαραίτητες για να προσελκύσουν το σύγχρονο κοινό.

Με τις θεματικές μας εκθέσεις, ιδιαίτερα από το 2012 και εξής, όταν άρχισαν να καθιερώνονται τέτοιου είδους δράσεις, δίνεται και στο επιστημονικό προσωπικό του Τμήματος Αρχαιοτήτων η ευκαιρία να προσεγγίσουν εκ νέου κάποια αντικείμενα. Οι περιοδικές μας εκθέσεις, πέραν του ότι δίνουν την ευκαιρία στον κόσμο να έρθει σε επαφή με αρχαιότητες που δεν εκτίθενται στις μόνιμες συλλογές των μουσείων, αποτελούν και ευκαιρία για τη συντήρηση αντικειμένων εκ νέου από τους συντηρητές μας αλλά και για εις βάθος μελέτη και συχνά την επανερμηνεία των αρχαιοτήτων από τους αρχαιολόγους.

Δηλαδή;

Μία θεματική έκθεση είναι μια μοναδική ευκαιρία για να προσεγγιστεί εκ νέου το αρχαιολογικό υλικό. Ο τομέας της αρχαιολογίας εξελίσσεται συνεχώς, ανασκάπτονται νέοι χώροι, έρχονται στο φως νέα ευρήματα και αναπτύσσονται νέες αρχαιολογικές θεωρίες που συχνά ενισχύονται και από άλλες επιστήμες, όπως την ανθρωπολογία, την κοινωνιολογία, τη βιολογία, τη χημεία κ.ά. Επίσης, όσον αφορά τις αρχαιότητες που φυλάσσονται στις αποθήκες του μουσείου, δίδεται η ευκαιρία, με την ένταξή τους σε μία θεματική έκθεση, να συντηρηθούν εκ νέου, σύμφωνα με νέες, πιο σύγχρονες μεθόδους. Επιπλέον, μέσα από τέτοιου είδους εκθέσεις, όπου παρουσιάζονται νέα εκθέματα στο κοινό, παρατηρείται και αυξημένη επισκεψιμότητα στα μουσεία.

Συχνά ακούω από μεγαλύτερους πως η μαθητική εκπαιδευτική επίσκεψη στο Μουσείο δεν ενίσχυσε το ενδιαφέρον τους ώστε να επιστρέψουν στις αίθουσές του.

Ίσως αυτό να αφορά στις εκπαιδευτικές επισκέψεις όπως ήταν δομημένες παλαιότερα. Θεωρώ πως σήμερα τα μουσειακά προγράμματα του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού (ΥΠΠ) παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και βλέπω τα παιδιά που έρχονται με το σχολείο εδώ, να επανέρχονται με την οικογένειά τους. Για παράδειγμα, το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ειδώλιο το δόλιο», που σχεδιάστηκε και πραγματοποιείται στο Κυπριακό Μουσείο από το Τμήμα Μουσειακής Αγωγής του ΥΠΠ, απευθύνεται σε παιδιά της Δ’ τάξης του δημοτικού και δίνει τη δυνατότητα για μια σύγχρονη, διαδραστική και εκπαιδευτική περιήγηση στο χώρο του μουσείου. Νομίζω πως με την πάροδο του χρόνου, τα πράγματα αλλάζουν προς το καλύτερο.

 

 Από το εκπαιδευτικό πρόγραμμα «Ειδώλιο το δόλιο».

Υπάρχει η δυνατότητα ξενάγησης στο Κυπριακό Μουσείο;

Βέβαια, προσφέρονται δωρεάν ξεναγήσεις κάθε Τρίτη και Παρασκευή, στις 10:00 και στις 12:00, ενώ κάθε πρώτη Τετάρτη του μήνα μπορεί να διευθετηθεί ξενάγηση στις 17:30. Επιπλέον, αν κάποιος ενδιαφέρεται, μπορεί να επικοινωνήσει με τον Σύνδεσμο Ξεναγών και να διευθετήσει ιδιωτικό ραντεβού. Επίσης, σύντομα θα υπάρξει η δυνατότητα περιήγησης στο Κυριακό Μουσείο με σύστημα ακουστικής ξενάγησης (audioguide).

 

Πολλές φορές οι αποθήκες του μουσείου γίνονται... θέμα σχολιασμού. Τι «κρύβουν» τελικά οι αποθήκες του μουσείου;

Καθετί μη ορατό μάλλον… προκαλεί. Οι αποθήκες του μουσείου παρατηρώ πως προκαλούν μία αναστάτωση και έναν ενθουσιασμό την ίδια ώρα. Να σας ενημερώσω πως όταν έχουμε επισκέψεις απ’ τους μαθητές των δημοτικών, αλλά και στο πρόγραμμα «Ειδώλιο το δόλιο», η διαδρομή περνάει μέσα κι απ’ τις αποθήκες! Οπότε για να καθησυχάσουμε τον κόσμο, τίποτα… περίεργο δεν συμβαίνει εκεί. Αντίθετα, οι αποθήκες, εκτός από χώροι φύλαξης και προστασίας είναι και ζωντανοί χώροι όπου διεξάγεται μελέτη και έρευνα.

Οι περιοδικές μας εκθέσεις, πέραν του ότι δίνουν την ευκαιρία στον κόσμο να έρθει σε επαφή με αρχαιότητες που δεν εκτίθενται στις μόνιμες συλλογές των μουσείων, αποτελούν και ευκαιρία για τη συντήρηση αντικειμένων εκ νέου από τους συντηρητές μας αλλά και για εις βάθος μελέτη και συχνά την επανερμηνεία των αρχαιοτήτων από τους αρχαιολόγους.

Φωτογραφία: Silvio Rusmigo 

Πότε ιδρύθηκε το Κυπριακό Μουσείο;

Να πούμε πως ο θεσμός ιδρύθηκε το 1882 ενώ το 1889 το πρώτο Κυπριακό Μουσείο στεγάστηκε σε οικία της οδού Βικτωρίας, κοντά στην Πύλη Πάφου. Το κτίριο σήμερα βρίσκεται σε απαγορευμένη Τουρκική στρατιωτική ζώνη, βόρεια της νεκρής ζώνης. Η ανέγερση του υφιστάμενου κτιρίου του Κυπριακού Μουσείου ξεκίνησε  το 1908, σε σχέδιο του Έλληνα αρχιτέκτονα Ν. Μπαλάνου με επίβλεψη και αρκετές τροποποιήσεις από τον Άγγλο αρχιτέκτονα George Jeffery, τότε Έφορο των Αρχαίων Μνημείων του Κυπριακού Μουσείου. Το Μουσείο αφιερώθηκε τότε στη μνήμη της βασίλισσας της Αγγλίας, Βικτωρίας.

Το Νέο Κυπριακό Μουσείο προβλέπεται να ανεγερθεί στον χώρο του παλιού νοσοκομείου. 

Φωτογραφία: Χρίστα Αντωνίου 

Φωτογραφία: Χρίστα Αντωνίου

Φωτογραφία: Silvio Rusmigo

Ένα μέρος της δουλειάς μας στο Τμήμα Αρχαιοτήτων είναι η παρακολούθηση των αρχαιοτήτων στο διαδίκτυο και γενικότερα η παρεμπόδιση της αρχαιοκαπηλίας, της σύλησης και της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αντικειμένων.

Υπήρχαν νομοθεσίες που αφορούσαν στις αρχαιότητες τότε;

Υπήρχε από το 1869 Οθωμανική νομοθεσία σχετική με αρχαιότητες όμως αυτή ήταν ιδιαίτερα χαλαρή όσον αφορούσε τη διεξαγωγή ανασκαφών και την εξαγωγή αρχαιοτήτων. Το 1874 έγινε τροποποίηση της νομοθεσίας και εισήχθη το λεγόμενο ‘μερίδιο’, σύμφωνα με το οποίο το ένα τρίτο των ανασκαφικών ευρημάτων πήγαινε στον ανασκαφέα, το ένα τρίτο στον ιδιοκτήτη της γης και το άλλο τρίτο στην κυβέρνηση. Το 1935, με την ίδρυση του Τμήματος Αρχαιοτήτων και τον ‘Περί Αρχαιοτήτων Νόμο’ η νομοθεσία έγινε πολύ πιο αυστηρή, όμως το σύστημα του ‘μεριδίου’ συνέχισε, και καταργήθηκε το 1964 όταν πια η νομοθεσία προέβλεψε ότι όλες οι αρχαιότητες θα ανήκαν στο κράτος και θα φυλάσσονταν στο Κυπριακό Μουσείο. Δυστυχώς είναι αναρίθμητα τα αντικείμενα που εξάχθηκαν νόμιμα ή παράνομα από την Κύπρο, πολλά από αυτά μοναδικά. Ίσως η πιο γνωστή περίπτωση των τελών του 19ου αιώνα είναι αυτή του Αμερικανού διπλωμάτη Luigi Palma di Cesnola, ο οποίος είχε εξαγάγει  δεκάδες χιλιάδες αρχαιότητες απ’ την Κύπρο, οι περισσότερες από τις οποίες απετέλεσαν την πρώτη αρχαιολογική συλλογή του καινούργιου, τότε Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης στη Νέα Υόρκη όπου και ευρίσκονται έως σήμερα.

Διεκδικούμε ως κράτος αντικείμενα που έχουν φύγει από την χώρα;

Βέβαια κι ένα απ’ αυτά, το οποίο επιστράφηκε πριν από λίγους μήνες, εκτίθετο στην είσοδο του μουσείου μέχρι πριν από λίγες μέρες. Ένα μέρος της δουλειάς μας στο Τμήμα Αρχαιοτήτων είναι η παρακολούθηση των αρχαιοτήτων στο διαδίκτυο και γενικότερα η παρεμπόδιση της αρχαιοκαπηλίας, της σύλησης και της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αντικειμένων. Για τις κυπριακές αρχαιότητες που βρίσκονται στο εξωτερικό παρακολουθούμε καθημερινά τις δημοπρασίες που πραγματοποιούνται μέσω διαδικτύου.

 

Κι αν εντοπίσετε κάτι, ποια διαδικασία ακολουθείται;

Όταν διαθέτουμε την κατάλληλη τεκμηρίωση όπως, φωτογραφίες και δελτία καταγραφής των αντικειμένων, πριν εξαχθουν παράνομα η διεκδίκηση είναι φυσικά πιο εύκολη. Υπάρχουν όμως πολλές περιπτώσεις αρχαιοτήτων που εντοπίζονται που δεν είναι κάπου καταγραμμένες και δεν υπάρχουν στοιχεία για αυτές, αφού οι περισσότερες είναι προϊόντα παράνομων ανασκαφών. Σε αυτές τις περιπτώσεις δυστυχώς συνήθως έχουμε να αντιμετωπίσουμε την δικαιολογία ότι κάποια αντικείμενα έφυγαν από την χώρα πριν από την θέσπιση νομοθεσίας. Παρόλα αυτά, όταν έχουμε τεκμήρια, η διεκδίκησή τους είναι πιο εύκολη. Πολλές αρχαιότητες που επαναπατρίζονται προέρχονται από καταγεγραμμένες πριν από το 1974 ιδιωτικές συλλογές οι οποίες είχαν συληθεί ως αποτέλεσμα της εισβολής.

 

Αγγείο που επαναπατρίστηκε το 2016 από το Λονδίνο

Με το νέο Κυπριακό Μουσείο σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε;

Η υποβολή των προτάσεων για τον διεθνή αρχιτεκτονικό διαγωνισμό που προκηρύχτηκε έχει λήξει και έχουν ήδη επιλεγεί οι προτάσεις επτά αρχιτεκτονικών γραφείων απ’ τα 129 που είχαν επιδείξει ενδιαφέρον. Τώρα βρισκόμαστε στην δεύτερη φάση του διαγωνισμού όπου ζητείται από τους επτά συμμετέχοντες να υποβάλουν λεπτομερέστερα σχέδια. Ως γνωστόν το Νέο Κυπριακό Μουσείο προβλέπεται να ανεγερθεί στον χώρο του παλιού νοσοκομείου.

Κυπριακό Μουσείο

Ώρες Λειτουργίας:

Τρίτη - Παρασκευή: 8.00 -18.00

Σάββατο: 9.00 - 17.00

Κυριακή: 10.00 - 13.00

Δευτέρα: κλειστό

Κάθε πρώτη Τετάρτη του μήνα: 8.00 - 20.00

*Δείτε εδώ την ταινία «Το Κυπριακό Μουσείο» [2014], σε σκηνοθεσία Γιώργου Κούμουρου και παραγωγή Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Κύπρου, η οποία παρουσιάζει τη δημιουργία του πρώτου Κυπριακού Μουσείου και τη μετέπειτα ίδρυση του υφιστάμενου Κυπριακού Μουσείου. Η ταινία φιλοξενεί, μεταξύ άλλων, αρχειακό υλικό και αναδεικνύει την ιστορική πορεία της Κύπρου ανά τους αιώνες.