Το να κάνεις μια σοβαρή ταινία που να ασχολείται με ειλικρίνεια απέναντι στην ιστορία βοηθά στην κάθαρση, πιστεύει ο χρόνια στο κουρμπέτι του «industry» σκηνοθέτης, ο οποίος δε θέλει να ξαναστείλει ταινία του σε φεστιβάλ, αφού, όπως αναφέρει, «όσο πιο τρία πουλάκια κάθονταν» είναι η ταινία σου «τόσο περισσότερες πιθανότητες έχει να πετύχει».

Η ταινία φωτογραφίζει μια σημαντική πτυχή του ακανθώδους ζητήματος των αγνοουμένων, που ελάχιστα της έχει δημοσίως δοθεί σημασία: τις ευθύνες διαφόρων ανθρώπων και παραγόντων, τόσο εντός όσο και εκτός Κύπρου, που άφηναν το θέμα να διαιωνίζεται μάταια στον χρόνο, με μεγαλύτερο, ασφαλώς, θύμα, στις πλείστες των περιπτώσεων, τις μαυροφορεμένες μανάδες.

Προβλήθηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβρη του 2013 σε φεστιβάλ στην Αυστραλία, έκτοτε έχει ταξιδέψει σε άλλα εννέα φεστιβάλ ενώ σκοπός του σκηνοθέτη είναι η δημιουργία και μίας μεγάλου μήκους που να στηρίζεται στην ίδια πολυετή έρευνα.

Ένας καλός φίλος μού είπε πως όταν κάνω τη μεγάλου μήκους θα πρέπει να φύγω από την Κύπρο. Δε θα φύγω, γιατί να φύγω;

Ποια υπήρξε η μέχρι σήμερα πορεία της ταινίας;

Για να είμαι ειλικρινής, και με όλο τον σεβασμό προς τους φίλους που εμπλέκονται, δε θέλω να ξαναστείλω ταινία μου σε φεστιβάλ. Για ποιο λόγο φτιάχνουμε ταινίες στο τέλος της ημέρας, δεν είναι για να τις βλέπει ο κόσμος;

Ήξερα πως είναι μία δύσκολη ταινία, με την έννοια ότι ασχολείται με ένα θέμα που δεν είναι ιδιαίτερα ευχάριστο. Υπάρχουν όμως πια συγκεκριμένες φόρμες για τις ταινίες που προβάλλονται σε φεστιβάλ, αφού αναλόγως με τη χρονική στιγμή «πρέπει» να ακολουθείς και κάποια τρέντς.

Μία ταινία που κέρδισε, για παράδειγμα, στις Κάννες ήταν ένα soft λεσβιακό πορνό, οι φαντασιώσεις μιας κοπελιάς κλπ. Με άλλα λόγια, όταν κάμεις ένα θέμα τύπου «τρία πουλάκια κάθονταν» είσαι μέσα στο τρέντ. Έχω πάει σε άπειρα φεστιβάλ, έχω δει άπειρες ταινίες και πάρα πολλές φορές είναι που διερωτήθηκα τι θέλει να πει ο καλλιτέχνης.

Εγώ θέλω να κάνω ταινίες που να τις βλέπεις και μπορείς να τις καταλαβαίνεις.

Ήξερα, λοιπόν, πως η ταινία αυτή δεν ήταν για τα φεστιβάλ. Απογοητεύτηκα πολύ και θέλω να το πω, όταν συγκεκριμένο φεστιβάλ στην Κύπρο, για κάποια «technicalities», όπως μου είπαν, δεν επέτρεψε στην ταινία μου να συμμετάσχει στο διαγωνιστικό μέρος.

Tην έβαλαν απλώς στις προβολές, μου έκαναν το χατίρι και την έδειξαν Δευτέρα στις 10 τη νύχτα, μετά από ένα γιαπωνέζικο καρτούν. Έπαιξε δηλαδή ο Πίκατσου και μετά η Αϊσιέ.

Ο καλύτερος τρόπος, επομένως, είναι να ανεβάζεις την ταινία σου στο ίντερνετ για να μπορέσει να τη δει ο κόσμος. Θα μου πεις ποιο το όφελος; Μα ούτε όταν κάνεις μικρού μήκους ούτε και μεγάλου πλέον δε μπορείς να βγάλεις τα λεφτά σου.

Το να φτιάχνεις ταινίες έχει καταντήσει ως ένα ακριβό χόμπι για αυτούς που έχουν λεφτά. Για όσους δεν έχουν, πρέπει να μπαίνουν σε μια κατάσταση δημοσιοσχετίστικη και να ανέχονται ανθρώπους που σε καμία άλλη περίπτωση δεν θα το έπρατταν, μπας και καταφέρουν να πιάσουν τα λεφτά, να πάνε στα φεστιβάλ, να κερδίσουν και να γίνουν διάσημοι.

Έχω πάει σε άπειρα φεστιβάλ, έχω δει άπειρες ταινίες και πάρα πολλές φορές είναι που διερωτήθηκα τι θέλει να πει ο καλλιτέχνης.

«Η Αϊσέ πάει διακοπές» ήταν το σύνθημα του τουρκικού στρατού για την εισβολή στην Κύπρο

 

Τι συνέβη με τους αγνοούμενους;

Ένα τεράστιο πάρτι συνέβη με τους αγνοούμενους, όπως, άλλωστε, τα πάντα στην Κύπρο.

Καταρχάς, ας πάρουμε τα πράγματα από τη βάση. Αν θέλουμε επιτέλους να δούμε τις πραγματικότητες, το θέμα με τους αγνοούμενους στην Κύπρο δεν είναι το 1974 που ξεκινά. Και εδώ να διευκρινίσω πως εγώ δεν ήμουν ποτέ της θεωρίας «εκάμαν μας, εκάμαμε τους, είμαστε ίσια, πάμε παρακάτω». Δεν είναι καθόλου έτσι. Έγιναν εγκλήματα πολέμου.

Σε τούτα τα πέντε χρόνια της έρευνας μου, έχω μιλήσει με πολλούς και διάφορους και το τι άκουσαν τα αυτιά μου και το τι είδαν τα μάτια μου είναι πέρα από κάθε αρρωστημένη φαντασία. Το τι έγινε στον πόλεμο, με άλλα λόγια, είναι η βαρβαρότητα που συμβαίνει σε κάθε πόλεμο.

Στην περίπτωση των αγνοουμένων, πρέπει να μιλούμε για Κύπριους αγνοουμένους, χωρίς το συνθετικό Έλληνας ή Τούρκος, αφού το ζήτημα είναι από το 1963 που ξεκινά. Υπάρχουν χωριά για τα οποία είναι κοινό μυστικό πως δικοί μας σκότωναν και έθαβαν Τουρκοκύπριους που καμία σχέση δεν είχαν με TMT  ή whatever. Τρελά πράγματα.

Κάποια στιγμή, όμως, για να μπορέσουμε να πάμε παρακάτω, πρέπει να ξοφλήσουμε τους παλιούς λογαριασμούς.

Ποιους όμως είναι που φωτογραφίζεις ως υπεύθυνους για καπηλεία και διαιώνιση του ζητήματος;

Όταν ξεκίνησε τούτο το ανθρωπιστικό πρόβλημα, πολλοί βρήκαν την ευκαιρία να εκμεταλλευτούν την κατάσταση. Ο καθένας για τον δικό του σκοπό εκμεταλλεύτηκε το θέμα. Όπως στην περίπτωση ενός ατόμου από την Επιτροπή Αγνοουμένων που βρέθηκε με μία τεράστια περιουσία και με μία θέση ισχύος, που μπορούσε να χτυπά το χέρι του στο τραπέζι και να απαιτεί.

Επομένως, το πάρτυ που λέω αναφέρεται σε αρκετούς που εκμεταλλευτήκαν το θέμα των αγνοουμένων, είτε από οικονομικής απόψεως είτε από πολιτικής, είτε από απόψεως ισχύος.

Αν δεν μπορούμε να αντέξουμε την αλήθεια τότε έχουμε πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από ότι πιστεύουμε.

Μη μου πεις ονόματα, πες μου ιδιότητες. Πολιτικοί, στρατιωτικοί, συγγενείς, ποιοι;

Άπαντες. Κάνεις παντιέρα ένα πολιτικό θέμα που ονομάζεται αγνοούμενοι και επιμένεις να λες πως υπάρχουν 1619. Καλά ρε φίλε, βρέθηκαν τόσοι και ακόμα είναι 1619;

Οι αγνοούμενοι από την εισβολή, με βάση τα πραγματικά στοιχεία που υπάρχουν, είναι 408. Αυτό αποδεικνύεται από τον κατάλογο των ατόμων που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία και από τον κατάλογο αυτών που επέστρεψαν. Υπάρχει ένα έλλειμα 408 ατόμων.

Στρατιώτες που σκοτώθηκαν στο πραξικόπημα και τους έθαψαν σε ομαδικούς τάφους στη Λακατάμια είναι ...αγνοούμενοι. Πήγαινε ένας εκσκαφέας, άνοιγε έναν λάκκο, ερχόταν το φορτηγό, έτσι ωμά όπως σου το περιγράφω, τους έριχνε μέσα και τους έθαβαν. Και αυτοί είναι μέσα στους 1619.

Επομένως, ο καθένας από τη σκοπιά τη δική του το εκμεταλλεύτηκε.

Οι πολιτικοί; Αλίμονο.

Στρατιωτικοί; Κοίτα, για μένα υπήρξε αποκάλυψη η ώρα που πέρασα με τον Αχιλλίδη, που ήταν διοικητής της ΚΥΠ στις αρχές της δεκαετίας του 90’, ο οποίος είπε τα πράγματα πιστεύω όπως ήταν.

Όσοι στρατιωτικοί συμμετείχαν στο πραξικόπημα ήθελαν να βρουν τον τρόπο να ξεφύγουν από την υποτίθεται τιμωρία που θα ερχόταν. Κανένας δε διώχτηκε.

Οι συγγενείς; Πρώτα από όλα καταλαβαίνω απόλυτα την ανθρώπινη ανάγκη να πιστεύω πως ο δικός μου άνθρωπος, αν δεν το δω νεκρό, είναι ζωντανός. Και οι ψυχολόγοι το λένε αυτό, όταν χάσεις κάποιον δικό σου, πρέπει να τον δεις ότι πέθανε και τον έθαψες, για να το καταλάβεις, να έχεις μετά ένα σημείο αναφοράς.

ΟΚ, αυτοί οι άνθρωποι τι σημείο αναφοράς έχουν; Έρχονται σήμερα και τους δίνουν μια κασιούα 1 Χ 0, 60 με πέντε κόκκαλα και τους λένε αυτός είναι ο γιος σου και θεωρούν ότι έτσι λύνεται το πρόβλημα;

Το τι έγινε στον πόλεμο είναι η βαρβαρότητα που συμβαίνει σε κάθε πόλεμο.

Πώς θα μπορούσε να λυθεί δηλαδή;

Πρώτα από όλα πρέπει να κάνεις μια διερεύνηση για το πως πέθανε ο καθένας. Αν κάποιος σήμερα διαπράξει φόνο και τον συλλάβεις μετά από 30 χρόνια, δεν πρέπει να γίνει μια διερεύνηση και να καταδικαστεί ο ένοχος για να νιώσεις πως υπήρξε κάθαρση; Τώρα με αυτόν τον τρόπο τι έγινε; Νομίζουν πως λύνουν το θέμα των αγνοουμένων επειδή δίνουν κασελάκια με κόκκαλα.

Καλά, ποιος θα μπορούσε να διερευνήσει κάτι τέτοιο;

Μα διερεύνηση ήδη γίνεται. Εγώ απλώς λέω ότι οι όροι εντολής είναι προβληματικοί.

Κοίταξε, τα όσα σου λέω τώρα,  θα είναι στη μεγάλου μήκους που ετοιμάζω. Ένας καλός φίλος μου είπε πως όταν κάνω τη μεγάλου μήκους θα πρέπει να φύγω από την Κύπρο. Δε θα φύγω, γιατί να φύγω; Αν δεν μπορούμε να αντέξουμε την αλήθεια τότε έχουμε πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από ότι πιστεύουμε.

 

Πρωταγωνιστής στην ταινία είναι ο Μουράτ, τον οποίο υποδύεται ο Κρίστοφερ Γκρέκο. Πίσω απ’ τον Μουράτ βρίσκεται ο Τούρκος φωτορεπόρτερ Εργκίν Κονούκσεβερ, πολεμικός ανταποκριτής το 1974, ο οποίος έβγαλε αυτήν τη φωτογραφία που έγινε σύμβολο του αγώνα διακρίβωσης της τύχης των αγνοουμένων. Στα φιλμ, ωστόσο, του Κονούκσεβερ, τα οποία βρέθηκαν στην κατοχή της Εθνικής Φρουράς, βρισκόταν και η στιγμή της εκτέλεσης των πέντε. Από τις φωτογραφίες του Τούρκου φωτορεπόρτερ, δημοσιεύθηκαν μόνο εκείνες της σύλληψης των πέντε. Εκείνες της εκτέλεσης δε δημοσιεύθηκαν ποτέ, καλλιεργώντας μάταια τις ελπίδες των συγγενών.

Γιατί δήλωσες πως πιστεύεις ότι μέχρι το 1992 υπήρχαν ζωντανοί αγνοούμενοι;

Υπάρχει ένα βιβλίο που έγραψε ο Πέτρος Κασιμάτης, τα «13 περιστέρια», στο οποίο παρουσιάζει κάποια έγγραφα της ΕΥΠ, των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών, που υποστήριζαν ότι υπήρχαν άνθρωποι ζωντανοί μέχρι και τις αρχές του 90’. Αναμειγνύει, μάλιστα, σε τούτο το βιβλίο και τον Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος ήταν, λέει, ενήμερος και θα γινόταν αποστολή διάσωσης.

Πολλοί, βέβαια, λένε ότι το θέμα των αγνοουμένων τελείωσε το 1974. Όσοι έζησαν αν έζησαν, πέθαναν στην πορεία ή τους εκτελέσαν.

Καλό είναι όμως να ξέρουμε πως στο τουρκικό στράτευμα υπάρχει έντονο το θρησκευτικό συναίσθημα. Οπότε, κάποιους σίγουρα θα προσπάθησαν είτε να τους αλλαξοπιστήσουν είτε να τους ενσωματώσουν στην κοινωνία τους. Και αυτό ήταν κάτι που με προβλημάτισε πολύ. Θα μου πεις είναι δυνατό αυτό πράγματι να συνέβη;

Και εγώ σου λέω προσπάθα νοερά να μπεις σε αυτήν την κατάσταση. Σου δίνεται μια διέξοδος, δε θα την έπαιρνες; Πριν απαντήσεις ναι ή όχι πρέπει να μπεις μέσα. Κανένας δεν μπορεί να κατηγορήσει κανένα. Εγώ πιστεύω, επομένως, πως, ναι, υπήρξαν τέτοια άτομα και το στηρίζω στα έγγραφα της ΕΥΠ.

Φαινόταν καθαρά πως ετοιμαζόταν μια αποστολή διάσωσης, με λεπτομέρειες κιόλας, αλλά η όλη ιστορία σταμάτησε γιατί ένας σημαντικός Κύπριος πολιτικός εκείνης της γενιάς, ο οποίος είναι ακόμα εν ζωή και δε θέλω να πω το όνομά του, πήγε μέσα στη Βουλή και είπε πως δεν είναι δυνατό να παίρνουμε πληροφορίες και να κάνουμε συμβόλαια με τον υπόκοσμο, ακόμα και για το θέμα των αγνοουμένων. Και τότε μπλοκαρίστηκαν τα πάντα.

 

Πού βρίσκονταν αυτά τα άτομα;

Σε συγκεκριμένες φυλακές, στα βάθη της Ανατολίας, όπου δεν είχε κανείς πρόσβαση. Γιατί τους κράτησαν;

Να σου θυμίσω μιαν αμερικάνικη έκθεση  που είχε δημοσιευθεί πριν μερικά χρόνια και που μιλούσε ακόμη και για πειραματόζωα, αν το θυμάσαι. Για πειράματα του τουρκικού στρατού σε Ελληνοκύπριους αιχμαλώτους και σε Κούρδους.

 

Με τον Κουνούξεβερ ήρθες τελικά ποτέ σε επαφή;

Όχι, το επιδίωξα αλλά δεν. Ακόμη και να ερχόμουν όμως σε επαφή μαζί του, δε θα άλλαζε κάτι, εκτός κι αν το μόνο που θα ήθελα θα ήταν να κάνω μια δακρύβρεχτη ιστοριούλα που να εξυμνεί τις φαντασιώσεις που έχουμε ως Έλληνες της Κύπρου εδώ και πολλά χρόνια.

Θέλησα να δείξω, για πρώτη φορά, πως ήταν τα πράγματα από τα μάτια του εχθρού μας. Γι’ αυτό και η ταινία είναι στα τούρκικα. Ξέρεις, υπάρχουν αρκετά βιβλία Τούρκων στρατιωτών που πολέμησαν στην Κύπρο και που αποδεικνύουν πως δεν ήταν όλοι αιμοσταγείς δολοφόνοι.

Ο άνθρωπος στον πόλεμο μεταμορφώνεται σε κάτι άλλο, μετατρέπεται σε ένα θηρίο. Υπάρχουν και αρκετοί όμως, ανεξαρτήτου εθνικότητας, που τους βγαίνει ο ανθρωπισμός τους. Πολλοί είναι οι Τούρκοι, για παράδειγμα, που έσωσαν τη ζωή Ελλήνων και αντίστροφα.

Ήθελα, επομένως, να δείξω αυτήν την πλευρά, και αν κατάφερνα, να αναδείξω και τη φρίκη του πολέμου.

Ποια η αίσθηση σου για σήμερα; Άρχισε η πλειοψηφία να αντιλαμβάνεται τις πραγματικότητες ή ζούμε ακόμα στην κοσμάρα μας και στη μονόπλευρη μας διάσταση και οπτική;

Έχει μέρες που είμαι απόλυτα απογοητευμένος και άλλες που είμαι απόλυτα αισιόδοξος. Ξέρεις τα πάντα είναι θέμα παιδείας. Δε μπορεί να αλλάξουν καταστάσεις από τη μια στιγμή στην άλλη, όταν η παιδεία σου παραμένει στα ίδια ή και χειρότερα επίπεδα που ήταν πριν δέκα, είκοσι ή πενήντα χρόνια.

Πριν δύο εβδομάδες ήμουν στη Σουηδία και έβλεπα το άκρων άωτο της πολυπολιτισμικής πολιτικής, με όλες εκείνες τις φυλές και τα χρώματα που συμβίωναν. Και έλεγα ΟΚ, γιατί αυτοί τα καταφέρνουν, και εμείς, μόνο δύο εθνικότητες, και δεν πιστεύω καν ότι είμαστε δύο αλλά δεν είναι της παρούσης, δεν; Ποιο το πρόβλημά μας;

Είναι θέμα παιδείας, όλα από εκεί ξεκινούν. Και αν δεν αλλάξει η παιδεία, δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα. Δεν είναι θέμα πολιτικής.

 

Κάτι άλλο σημαντικό που νιώθεις την ανάγκη να αναφέρεις;

Το πως έγινε η ταινία. Είναι παιδί της κρίσης, ετοιμαζόμασταν να πάμε για παραγωγή αρχές του 2013 που έγιναν τα κουρέματα, που μας κούρευαν και εμείς ήμασταν στα καρναβάλια. Eίμαστε ένας σχιζοφρενικός λαός, μη το ψάχνεις.

Μέσα σε αυτόν, λοιπόν, τον πανικό, και αφού είχαν κοπεί όλες οι χρηματοδοτήσεις, είπαμε να πέσουμε από το αεροπλάνο χωρίς αλεξίπτωτο.

Η ταινία θα ήταν, όμως, αδύνατο να γίνει αν δεν μαζευόταν ο μικρός στρατός που μαζεύτηκε και αν δεν έρχονταν ηθοποιοί που για μένα είναι πολύ σημαντικοί και που έπαιξαν χωρίς λεφτά γιατί ήθελαν να γίνει η ταινία. Όπως και διάφοροι που χορήγησαν, όπως για παράδειγμα, το «Οκτάνα» που μας έκανε το catering και τάισε 60 άτομα.

Τα γυρίσματα έγιναν στο παλιό δημαρχείο Λευκωσίας, σε ένα παλιό σπίτι στην Έγκωμη και στον Άγιο Σωζόμενο, Ιούλιο καιρό μες στον καύσωνα. Άσε, μη το ψάχνεις καλύτερα, ήθελα όμως οι συνθήκες να ήταν παρόμοιες με εκείνες της εισβολής, να νιώθεις πως όλα γύρω σου λιώνουν.

Με λίγα λόγια, αυτό που θέλω να ξεκαθαρίσω και να ξαναπώ είναι πως η ταινία αυτή δεν είναι του Θεραπή. Είναι των 63 ατόμων που ήρθαν, ταλαιπωρήθηκαν και έδωσαν εθελοντικά τη ψυχή τους για να τη φτιάξουν. 

Θέλησα να δείξω, για πρώτη φορά, πως ήταν τα πράγματα από τα μάτια του εχθρού μας. Γι’ αυτό και η ταινία είναι στα τούρκικα.

Η ταινία αυτή δεν είναι του Θεραπή. Είναι των 63 ατόμων που ήρθαν, ταλαιπωρήθηκαν και έδωσαν τη ψυχή τους

ΔΕΙΤΕ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΕΔΩ: