Από τη Φιλιώ Κυριάκου

 

Για αρχή, μιλήστε μας λίγο για τη ζωή σας... Από το μικρό νησί όπου οι κάτοικοί του διεκδικούσαν με όσα μέσα είχαν και δεν είχαν την ανεξαρτησία τους, βρίσκεστε στο Λονδίνο τη δεκαετία του '60. Μια πόλη και μια περίοδος όπου η τέχνη γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση. Πώς η ζωή σας στη βρετανική πρωτεύουσα επηρέασε την επιλογή του κλάδου σπουδών σας;

Δεν βρέθηκα στο Λονδίνο για σπουδές... Γεννήθηκα στην Κύπρο και μεγάλωσα στο Λονδίνο, το οποίο δεν επηρέασε καθόλου την επιλογή του κλάδου σπουδών μου. Πιστεύω ότι θεώρησα την τέχνη ως εύκολη διέξοδο γι’ αυτό και την επέλεξα. Δεν ήμουν σίγουρος τι θα ακολουθούσα.

Ζωγραφίζατε από πριν;

Όχι τόσο. Απλώς μου άρεσε να ζωγραφίζω όπως κάθε παιδί. Δεν ήμουν μια ιδιαίτερη περίπτωση ενός παθιασμένου με τη ζωγραφική παιδιού.

Τα βιώματά σας στην κοιτίδα της τέχνης πώς νομίζετε ότι επηρέασαν γενικά την ταυτότητά σας και εξέλιξή σας ως καλλιτέχνη;

Μεγάλωσα στο Λονδίνο στα 60s, στην εποχή των χίπις, όπου γίνονταν φοβερές αλλαγές στη μουσική, στα σχολεία, στον τρόπο συμπεριφοράς. Ήταν μια «επανάσταση» ως προς τον τρόπο ζωής των γονιών μας, που ήταν η γενιά του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όσοι πόλεμοι κι αν έγιναν, η τέχνη παραμένει και είναι αυτή που αναδεικνύεται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Καταγράφει τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του.

Γίνονταν πιο φιλελεύθερα τα πράγματα έτσι;

Ναι. Τα κοινόβια ήταν η απελευθέρωση σε όλα τα κόμπλεξ που είχε η πιο παλιά γενιά. Γίνονταν αλλαγές σε όλα και ο άνθρωπος έμπαινε αναγκαστικά σε αυτό το ρεύμα. Μέσα στην όλη ροή των πραγμάτων βρέθηκα κι εγώ να ακολουθώ τις τάσεις της εποχής.

Πιστεύετε ότι εμείς οι νέοι του σήμερα κλίνουμε προς την αντίθετη κατεύθυνση; Ότι γινόμαστε πιο συντηρητικοί;

Υπάρχει ένα χάσμα της νέας γενιάς με την παλαιότερη, χάσμα που υπήρξε και μεταξύ των γονιών μας και εμάς. Αυτή τη στιγμή οι νέοι τρέχουν με την ταχύτητα της τεχνολογίας. Εμείς, η παλαιότερη γενιά, τους βλέπουμε ότι έχουν αποξενωθεί ο ένας από τον άλλο, αν και δεν είμαι σίγουρος αν αυτό συμβαίνει. Νομίζω ότι απλώς οι σχέσεις τους είναι πολύ διαφορετικές από τις δικές μας. Και αυτό πάλι οφείλεται στην τεχνολογία, διότι εμείς δεν είχαμε κινητά τηλέφωνα, τηλεοράσεις, κοινωνικά δίκτυα. Στην δική μας εποχή οι φωτογραφίες ήταν σπάνιες. Τώρα παίρνουν το κινητό, βγάζουν selfies. Όλη αυτή η αλλαγή τούς έκανε να συσχετίζονται διαφορετικά, δηλαδή να επικοινωνούν μέσω διαδικτύου, τηλεφώνου… Ενώ εμείς, για να  επικοινωνούμε, έπρεπε να βλέπει ο ένας τον άλλο, να αγγίζει ο ένας τον άλλο.

 

Με λίγα λόγια, σήμερα οι σχέσεις έχουν γίνει digital…

Ναι. Τώρα για να συσχετιστούν δεν χρειάζεται να πάνε σε κοινόβια ούτε να αλλάξουν χώρα… η επανάστασή τους γίνεται μέσα από την τεχνολογία, ενώ η δική μας γινόταν στους δρόμους. Άρα, εμάς για να ακουστεί η φωνή μας έπρεπε να ακουστεί είτε σαν φωνή είτε σαν σώμα -δηλαδή, κάθεσαι και τρως ξύλο ή κάνεις καθιστικές διαδηλώσεις. Αυτή τη στιγμή εκδηλώνονται από το σπίτι τους μέσα από μια οθόνη. Αυτό είναι το χάσμα που υπάρχει μεταξύ των δύο γενεών.

Τι ρόλο παίζει η τέχνη στη ζωή σας; Ποιος ο σκοπός του καλλιτέχνη στην κοινωνία;

Η τέχνη είναι το λάδι της ψυχής. Είναι αυτό το οποίο μέσα στους αιώνες κάνει τη διαφορά στον άνθρωπο. Όσοι πόλεμοι κι αν έγιναν, η τέχνη παραμένει και είναι αυτή που αναδεικνύεται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Καταγράφει τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του.

Ο καλλιτέχνης πρωτοπορεί, κάνει καινούργια πράγματα. Αν η κοινωνία οπτικά είναι ανέτοιμη να δεχθεί αυτά τα καινοτόμα πράγματα, αποκτά  μια αμυντική στάση στο νέο, στο ξένο που δεν γνωρίζει και θα πρέπει να βρει μια δικαιολογία, η οποία ως συνήθως είναι ότι ο καλλιτέχνης είναι εκκεντρικός, ιδιόρρυθμος…

Προσπαθείτε εν ολίγοις να περάσετε πολιτικά μηνύματα…

Εναποθέτω τις δικές μου ενοχές σαν άνθρωπος με τον μόνο τρόπο που μπορώ να φωνάξω.

Αγαπημένα υλικά, τεχνική, χρώματα…

Δεν υπάρχουν αγαπημένα υλικά. Υπάρχουν υλικά που μπορούν ή δεν μπορούν να εκφράσουν τον καλλιτέχνη. Ή υλικά που μπορεί ή δεν μπορεί να χειριστεί ο καλλιτέχνης. Έχω δουλέψει σχεδόν με όλα τα υλικά, από τσιμέντο, χαρτόνια, μέταλλα, χρώματα και τελικά κατέληξα ότι, το υλικό μέσα από το οποίο μπορώ να εκφραστώ καλύτερα και χωρίς περιορισμούς είναι το χρώμα.

 

Να υποθέσω ότι, όταν χρησιμοποιείτε πιο σκούρα χρώματα η διάθεσή σας δεν είναι τόσο καλή, ή δεν παίζει ρόλο;

Όταν θέλω να βγάλω μια θετικότητα, ίσως να χρησιμοποιώ πιο ανοιχτόχρωμες αποχρώσεις. Δεν υπάρχει σκέψη όμως πίσω από αυτό.

Αυτό απαντά μερικώς και την επόμενη ερώτησή μου. Πώς ξεκινάτε ένα έργο, πώς γεννιέται η ιδέα; Επίσης, όταν τελειώνετε ένα έργο, σκέφτεστε ήδη το επόμενο;

Πρώτα κτίζω το θέμα και μέσα σε αυτό το πλαίσιο, αρχίζω να δημιουργώ το δικό μου μύθο. Αφού ολοκληρώσω το μύθο, αρχίζω έπειτα να δημιουργώ συγκεκριμένες εικόνες που θέλω να εκφράσω, να βγάλω προς τα έξω. Με βάση αυτές τις εικόνες γνωρίζω από το πρώτο έργο μέχρι το τελευταίο. Αποτελούν μια σειρά η οποία όταν ολοκληρωθεί δεν είναι άλλη από τη δική μου φωνή για το συγκεκριμένο θέμα.

Μόνο και μόνο που κοιτάς ένα πινέλο ή ένα εργαλείο τέχνης και λες ‘εγώ με αυτό πρέπει να ζήσω αξιοπρεπώς’, είναι τρομακτικό.

Είναι κάποιο έργο σας που ξεχωρίζετε;

Δεν μπορώ να ξεχωρίσω έργα. Μπορώ να αναφέρω κάποιες συλλογές όπως το «Εμείς οι Έλληνες» ή «Η Ευρώπη από το μύθο στην πραγματικότητα», ή την τελευταία «Μετακινήσεις» κ.λπ… Δεν μπορώ να ξεχωρίσω ένα έργο από μια «συλλογή» διότι είναι σαν να ακρωτηριάζω την ολοκληρωμένη σκέψη μου. Ούτε και συλλογή μπορώ να ξεχωρίσω όμως. Κάθε μια είχε το λόγο της όταν έγινε. Αν τώρα μέσα στο χρόνο οι δυνατότητές μου έγιναν καλύτερες τεχνικά, δεν έχει σημασία. Έπρεπε να γίνει αυτό το βήμα για να με βοηθήσει να προχωρήσω.

Πέρα από το κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι της εποχής, ποιο ρόλο διαδραματίζει στη δική σας εικαστική ζωή το πάθος και ο έρωτας;

Τα πιο παλιά χρόνια, ο έρωτας και το πάθος έπαιζαν ουσιαστικό ρόλο στην τέχνη μου. Μεγαλώνοντας όμως και ζώντας έντονα αυτά τα πράγματα αντιλαμβάνεσαι ότι είναι μια ψευδαίσθηση η οποία έχει ημερομηνία λήξης, και λόγω αυτού δεν θέλεις πια να περικλείσεις το έργο μέσα σε προσωπικά σου συναισθήματα, προσωπικές σου εμπειρίες. Θέλεις το έργο σου να είναι πιο ανοιχτό, πιο ευρύ, να αγγίζει πολιτικοκοινωνικά προβλήματα.

Οι νέοι σήμερα επικοινωνούν μέσω διαδικτύου, τηλεφώνου… ενώ εμείς, για να  επικοινωνούμε, έπρεπε να βλέπει ο ένας τον άλλο, να αγγίζει ο ένας τον άλλο.

Τέχνη και κρίση. Έχει γίνει φτηνή η τέχνη στα χρόνια της οικονομικής κρίσης;

Εγώ πιστεύω ότι οι τέχνες είναι ο προάγγελος των πολιτικοκοινωνικών καταστάσεων. Βιώνουμε τον εξευτελισμό της τέχνης την τελευταία 20ετία. Όλα είναι τέχνη. Μέχρι και κοπριές παρουσίασαν σαν τέχνη. Όλο αυτό έχει φέρει τον εξευτελισμό σήμερα της ζωής, της πολιτικής ζωής, της οικονομικής ζωής, του ανθρώπου. Άρα η τέχνη ήταν προάγγελος όλων αυτών… Η απαξίωση της τέχνης έχει φέρει και τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Τέχνη και τεχνολογία. Πώς επηρεάζει η τεχνολογία τις τέχνες;

Ο καλλιτέχνης είτε πινέλο κρατά, είτε σκαρπέλο κρατά, είτε computer έχει μπροστά του, θα πρέπει να το χρησιμοποιεί για να κάνει τέχνη και η τεχνολογία να είναι ένα εργαλείο. Αν η τεχνολογία όμως αρχίσει να καθοδηγεί τον καλλιτέχνη, τότε δεν μιλάμε για τέχνη. Άρα η τεχνολογία πρέπει να είναι εργαλείο του καλλιτέχνη και όχι ο καλλιτέχνης εργαλείο της τεχνολογίας.

Γενικά, τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία τάση και μια στροφή των νέων στην ενασχόληση με την τέχνη, κυρίως μέσα από την επιλογή του κλάδου σπουδών. Πώς το σχολιάζετε; Υπάρχουν τελικά τόσα ταλέντα ή η τέχνη είναι απλά ένα μέσο έκφρασης της ψυχοσύνθεσης του κάθε ατόμου, και άρα το ταλέντο δεν έχει να κάνει με το αν κάποιος θεωρείται καλλιτέχνης ή όχι;

Οι τέχνες είναι κάτι το οποίο μαγνητίζει… Μαγνητίζει με την έννοια ότι οι περισσότεροι βλέπουν την ψευδαίσθηση που κρύβεται πίσω από την τέχνη και όχι την πραγματικότητα… Επομένως, το να ζει σήμερα κάποιος από την τέχνη αποκλειστικά είναι πολύ δύσκολο. Πρέπει να ανανεώνεσαι, να είσαι μπροστά στα πράγματα… Το έργο ενός καλλιτέχνη θα κριθεί πιο σωστά από τις επόμενες γενιές και όχι εν ζωή δική του. Άρα, οι νέοι ίσως να μη γνωρίζουν τι είναι εικαστικός καλλιτέχνης. Όπως ούτε εγώ το ήξερα στην αρχή. Ίσως το επιλέγουν ως επάγγελμα επειδή το θεωρούν εύκολο… Είναι ένα πολύ μοναχικό επάγγελμα. Δεν είναι όπως τους μουσικούς που αποτελούν μια ορχήστρα, τους ηθοποιούς, σκηνοθέτες που είναι πάρα πολλοί για να ανεβάσουν μια παράσταση. Ο καλλιτέχνης είναι μόνος με τα υλικά του.

Δεν σας φοβίζει η τόση μοναχικότητα;

Βέβαια! Μόνο και μόνο που κοιτάς ένα πινέλο ή ένα εργαλείο τέχνης και λες εγώ με αυτό πρέπει να ζήσω αξιοπρεπώς, είναι τρομακτικό.

Η απαξίωση της τέχνης έχει φέρει και τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

Εσείς όταν το επιλέξατε σαν επάγγελμα, δεν φοβόσασταν ότι ίσως να έρθει η μέρα που να μη σας παίρνει οικονομικά; Να μην μπορείτε, δηλαδή, να αντεπεξέλθετε;

Ακόμα φοβάμαι. Άμα φύγει όμως η αγωνία και ο προβληματισμός, ο καλλιτέχνης σταματά να είναι καλλιτέχνης.

«Το μυαλό του καλλιτέχνη συλλέγει εικόνες, τις αναμειγνύει και τις αποτυπώνει στον καμβά που λειτουργεί σαν οθόνη, αντανακλώντας το πολιτικοκοινωνικό γίγνεσθαι της εποχής του. Φαντάσου το σαν τέχνη...». Λόγια δικά σας. Αν υποθέσουμε ότι ο καλλιτέχνης είναι εδώ για να μας προσφέρει μια άλλη ματιά, μια κριτική άποψη στα πολιτικοοικονομικά γεγονότα της εποχής, και ότι επιτελεί ένα λειτούργημα, με αυτή τη λογική θα έπρεπε να κρίνεται μόνο από το έργο του ή από τη συνολική εικόνα του... και τον τρόπο ζωής του;

Από το έργο του. Η εικόνα είναι κάτι υποκειμενικό αφού ο καθένας το βλέπει αναλόγως της σκέψης και των βιωμάτων και βάσει αυτών μπορεί να είναι λανθασμένη, σωστή, ηθική ή ανήθικη.

 

Ο καλλιτέχνης, ως μέλος μιας κοινωνικής πραγματικότητας, ανέκαθεν αντιμετωπιζόταν στερεοτυπικά από τους συνανθρώπους του ως ένας άνθρωπος τουλάχιστον ιδιόρρυθμος. Αν επιχειρήσουμε δε να μελετήσουμε πώς παριστάνεται ο καλλιτέχνης στο χώρο των εικαστικών, των παραστατικών τεχνών και της λογοτεχνίας, θα διαπιστώσουμε γρήγορα ότι η persona του καλλιτέχνη διαφοροποιείται αισθητά από εκείνη των υπόλοιπων ανθρώπων. Η στερεοτυπική σκιαγράφηση ενός καλλιτέχνη από τον Άλμπερτ Καμύ... Πώς το σχολιάζετε; Ποια η ματιά του κόσμου στον καλλιτέχνη;

Ο καλλιτέχνης πρωτοπορεί, κάνει καινούργια πράγματα. Αν η κοινωνία οπτικά είναι ανέτοιμη να δεχθεί αυτά τα καινοτόμα πράγματα, αποκτά μια αμυντική στάση στο νέο, στο ξένο που δεν γνωρίζει και θα πρέπει να βρει μια δικαιολογία, η οποία ως συνήθως είναι ότι ο καλλιτέχνης είναι εκκεντρικός, ιδιόρρυθμος… Ενώ αντίθετα μετά από 10 χρόνια λένε αυτός ήταν μεγάλος καλλιτέχνης, γιατί στα 10 χρόνια έχει βελτιωθεί η οπτική του κόσμου και έχουν ανοίξει οι ορίζοντές του.

Το έργο ενός καλλιτέχνη θα κριθεί πιο σωστά από τις επόμενες γενιές και όχι εν ζωή δική του.

Και τέλος, Μετακινήσεις... Το θέμα της τελευταίας ομαδικής έκθεσης που συμμετέχετε με τους Νίκο Κουρούσιη και Λία Λαπίθη... Τι είναι μετακινήσεις για εσάς; Και πώς βιώσατε την όλη εμπειρία της ετοιμασίας της έκθεσης, όπου ενώ είχατε ένα κοινό θέμα αλλά μεταξύ σας δεν γνωρίζατε τι κάνει ο καθένας;

Είναι ένας τίτλος που προσωπικά ήθελα πολύ να δώσουμε σε αυτή την έκθεση. «Μετακινήσεις» είναι οι μετακινήσεις πληθυσμών, συνόρων, αξιών, συναισθημάτων. Είναι άπειρος τίτλος. Βρισκόμαστε σε μια εποχή όπου τα πάντα μετακινούνται. Έτσι, κάθε καλλιτέχνης από τους τρεις προσέγγισε το θέμα με το δικό του τρόπο.

Σε μια στιγμή των καιρών που γίνονται μετακινήσεις ανθρώπων. Είτε δουλεμπόριο είναι είτε προσφυγιά είναι, όπως θέλεις πες το, και συμμετέχω σε μια παγκόσμια κοινωνία, έπρεπε να καταγράψω και να εναποθέσω τη δική μου διαφωνία σε όλο αυτό που γινόταν και γίνεται. Ως μέσο έκφρασής μου χρησιμοποίησα τα παιδιά, επειδή ούτε αυτά το ξεκίνησαν ούτε αυτά θα το τελειώσουν. Εκεί πιστεύω είναι η μεγαλύτερη ευαισθησία του ζητήματος. Αφαιρώντας τη «σκληρότητα», δίνω μια άλλη οπτική γωνία του ανθρώπινου πόνου και μαζί και τα δικά μου μηνύματα ανθρωπιάς.

* Και οι 4 πιο πάνω φωτογραφίες απεικονίζουν έργα από την τελευταία συλλογή του Κίκου Λανίτη με τίτλο «Μετακινήσεις»