Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα Σαλαζάρ γεννήθηκε στις 8 Αυγούστου του 1879 και δολοφονήθηκε σε ενέδρα του μεξικανικού στρατού στις 10 Απριλίου του 1919. Προστάτης ήρωας για τους αυτόχθονες χωρικούς και «αρχιλήσταρχος» για τους γαιοκτήμονες και την κυβέρνηση, έγινε θρύλος όχι μόνο μετά θάνατον, αλλά και ενώ ζούσε.

Γεννήθηκε στο χωριό Ανενκουίλκο της πολιτείας Μορέλος του Μεξικού. Καταγόταν από μικρομεσαία οικογένεια, έμεινε ορφανός στα δεκαεπτά του χρόνια και ασχολήθηκε με την εκπαίδευση-εκτροφή αλόγων.

Ζητούσε αναδιανομή της γης και ελευθερία. Τα βασικά του αιτήματα συμπυκνώνονταν στο σύνθημά του, «Γη και Ελευθερία». Την εποχή εκείνη, το Μεξικό κυβερνούσε ο δικτάτορας Πορφύριο Ντίαζ, εφαρμόζοντας αντιλαϊκές πολιτικές. Το 85% της γης ανήκε μόλις στο 2% του πληθυσμού, ενώ μεγάλο μέρος των αγροτών είχε υποπέσει σε καθεστώς δουλείας λόγω χρεών.

Σε ηλικία 18 ετών, ο νεαρός Εμιλιάνο φυλακίστηκε, όταν τάχθηκε σθεναρά στο πλευρό των φτωχών χωρικών του Μορέλος που αντιδρούσαν στην απορρόφηση των γαιών τους από τους μεγαλογαιοκτήμονες.

Έχοντας κερδίσει την εκτίμηση των συγχωριανών του, το 1909, σε ηλικία 30 ετών, εκλέχθηκε επικεφαλής της Επιτροπής Άμυνας για την περιφρούρηση των περιουσιών των μικροκαλλιεργητών, ενώ παράλληλα άρχισε να συγκροτεί τον δικό του στρατό, γνωστό ως «Απελευθερωτικό Στρατό του Νότου», ο οποίος σύντομα αριθμούσε τον σημαντικό αριθμό των χιλίων ανδρών.

Όταν τον Νοέμβριο του 1910 ξέσπασε μεγάλη αγροτική εξέγερση στη χώρα υπό τον πολιτικό αντίπαλο του Ντίαζ, Φρανσίσκο Μαδέρο, ο Ζαπάτα προσχώρησε στο πλευρό του. Η επικράτηση του Μαδέρο δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα, αφού παρέκκλινε από τις αρχικές του θέσεις. Τότε, ο Εμιλιάνο Ζαπάτα προχώρησε σε κατάρτιση δικού του επαναστατικού αγροτικού προγράμματος, γνωστού ως «πρόγραμμα Αγιάλα». Το εν λόγω πρόγραμμα προέβλεπε δήμευση και μοίρασμα στους ακτήμονες του ενός τρίτου των γαιών των φεουδαρχών, δήμευση όλης της γης των ξένων και των αντιστεκόμενων στην επανάσταση, επιστροφή στους μικροϊδιοκτήτες όλων των κατασχεμένων λόγω χρεών περιουσιών τους και παροχή συντάξεων στις χήρες και τα ορφανά όλων των πεσόντων στην επανάσταση.

Η ζωή του παθιασμένου με την επανάσταση Εμιλιάνο ήταν πολύ πιο λιτή κι από τους φτωχότερους των στρατιωτών του. Κι αυτό αύξανε τον θαυμασμό, την αγάπη και την πίστη των ακολούθων του στο πρόσωπό του.

Εκτός από ικανότατος πολεμικός ηγέτης, ο Ζαπάτα ήταν και υπεύθυνος ενός πρωτόγνωρου κοινωνικού πειράματος στην πολιτεία Μορέλος. Εκεί, μεταξύ 1910 και 1919 – με έμφαση στις ανοδικές φάσεις του Αγώνα – οργανώθηκε ένα είδος Κομμούνας, με κοινοτική ιδιοκτησία και καλλιέργεια της γης, γεωργικούς συνεταιρισμούς, αυτοδιαχειριζόμενα εργοστάσια ζαχαροκάλαμου, κοινοτικά σχολεία και νοσοκομεία, δημοκρατικούς φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης.

Στις 10 Απριλίου 1919, ο Εμιλιάνο Ζαπάτα άφησε την τελευταία του πνοή. Έπεσε θύμα ενέδρας στο λατιφούντιο της Τσιμενέκα, στην πολιτεία Μορέλος, όπου πήγαινε να συναντήσει έναν από τους αξιωματικούς του εχθρού που ήθελε δήθεν να παραδοθεί, τον συνταγματάρχη Χεσούς Γκουαχάρδο. Εκτός από την απώλεια ενός μεγάλου επαναστάτη και κοινωνικού αγωνιστή, ο χαμός του Ζαπάτα σήμανε ουσιαστικά και τη διακοπή της Μεξικανικής Επανάστασης στην πιο ριζοσπαστική εκδοχή της, η οποία επισημοποιήθηκε με την εκλογή του στρατηγού Ομπρεγόν, του εκλεκτού της αναδυόμενης αστικής τάξης του Μεξικού, στο αξίωμα του προέδρου της δημοκρατίας τον επόμενο χρόνο.

Ο Εμιλιάνο Ζαπάτα δεν ήταν μορφωμένος, αλλά είχε βαθιά ριζωμένο μέσα του το αίσθημα του δικαίου. Έναν χρόνο πριν από τη δολοφονία του απηύθυνε μία επιστολή για τη Ρωσική Επανάσταση στον Χενάρο Αμέσκουα (Μεξικανός στρατιωτικός που συμμετείχε στη Μεξικανική Επανάσταση), ο οποίος τη δημοσίευσε τον Μάιο του 1918 στην εφημερίδα «Ο Κόσμος της Αβάνας». Παραθέτουμε ένα χαρακτηριστικό κομμάτι της εν λόγω επιστολής: «Πολλά θα κερδίζαμε, πολλά θα κέρδιζε η ανθρωπότητα και η δικαιοσύνη, αν όλοι οι λαοί της Αμερικής και όλα τα έθνη της γηραιάς Ευρώπης καταλάβαιναν ότι ο αγώνας του επαναστατημένου Μεξικού και ο αγώνας της Ρωσίας είναι και αντιπροσωπεύουν τον αγώνα της ανθρωπότητας, το υπέρτατο συμφέρον όλων των καταπιεσμένων λαών.[…] Εδώ, όπως κι εκεί, υπάρχουν μεγάλοι άρχοντες, απάνθρωποι, άπληστοι και σκληροί, που από πατέρα σε γιο έχουν εκμεταλλευτεί μέχρι βασανιστηρίων μεγάλες αγροτικές μάζες. Κι εδώ, όπως κι εκεί, οι σκλαβωμένοι άνθρωποι, οι άνθρωποι με κοιμισμένη συνείδηση, αρχίζουν να ξυπνούν, να ταρακουνιούνται, να κινούνται, να τιμωρούν».

Από τον Εμιλιάνο Ζαπάτα πήρε το όνομά του το ζαπατιστικό κίνημα, το οποίο εμφανίστηκε στην επίσημη πολιτική σκηνή τη δεκαετία του 1980. Την 1η Ιανουαρίου 1994 εκδηλώθηκε η εξέγερση του Εθνικοαπελευθερωτικού Ζαπατιστικού Στρατού (EZLN), τα κύρια αιτήματα της οποίας (δουλειά, γη, τροφή, στέγη, υγεία, εκπαίδευση, ανεξαρτησία, δικαιοσύνη, ελευθερία, δημοκρατία, ειρήνη) ήταν περίπου τα ίδια με αυτά της Μεξικανικής Επανάστασης του 1910.