Ο Ρε Αλέξης, ένας χωριάτης από τη Μηλιά Αμμοχώστου, οργάνωσε και ξεσήκωσε τους Κύπριους δουλοπάροικους εναντίον των Φράγκων κατακτητών. Η επανάσταση, η οποία ξεκίνησε τον Ιούλιο του 1426, οδήγησε σε δεκάμηνη λαϊκή εξουσία που εν τέλει κατεπνίγη στο αίμα, στις 12 Μαΐου 1427, με τον απαγχονισμό του αρχηγού, Ρε Αλέξη.

Όλες οι δυνάμεις της εποχής συνασπίστηκαν, ώστε το παράδειγμα των Κυπρίων δούλων να μη βγει παραέξω. Πέραν της τοπικής σημασίας της επανάστασης, το ίδιο το γεγονός εμφανίζει και παγκόσμιο ενδιαφέρον, καθώς προηγήθηκε των μεγάλων επαναστάσεων της εποχής, όπως ήταν η Αμερικανική, η Γαλλική και η Οκτωβριανή. Επίσης, η επιβολή ήδη τον 15ο αιώνα μιας πρώιμης μορφής κοινοκτημοσύνης παρουσιάζει από μόνη της εξαιρετικό ενδιαφέρον.

Ο πολιτικός αναλυτής, Χαράλαμπος Αριστοτέλους, δημιουργός του (ακυκλοφόρητου) ντοκιμαντέρ για τον Ρε Αλέξη, μίλησε στη CITY για τη σημαντική αυτή προσωπικότητα, αλλά και για τη διαχρονικότητα του μηνύματος της επανάστασής του. Επιλέξαμε να κάνουμε τη συνέντευξη στην Περιστερώνα, που τυχαίνει να είναι το χωριό μου, αλλά και μία από τις επαναστατικές εστίες, όπως μαθαίνουμε από τον Λεόντιο Μαχαιρά, κατά τη διάρκεια της επανάστασης του Αλέξη. «Έβαλαν οι χωργιάτες καπετάνον εις την Ορεινήν, και εις την Περιστερόναν άλλον, και εις του Μόρφου καπετάνον, και εις το Λευκόνικον ρήγαν Αλέξην», αναφέρει χαρακτηριστικά. Δεν ξέρω αν ο Ρε Αλέξης ήταν κάπου εκεί, άλλωστε δεν πιστεύω σε τέτοιου είδους δοξασίες. Από την άλλη, όμως, «στην επανάσταση ο άνθρωπος γίνεται ο πλησίον του και απ’ αυτήν την άποψη η ανθρώπινη αλληλεγγύη έχει μεταφυσικό χαρακτήρα».

Ο Ρε Αλέξης, αν και σημαντική μορφή της κυπριακής ιστορίας, παραμένει σε γενικές γραμμές άγνωστος. Ποιος ήταν, λοιπόν, ο Ρε Αλέξης;

Βρισκόμαστε στην Κύπρο του Μεσαίωνα, στην περίοδο της Φραγκοκρατίας, επί βασιλείας του Ιανού. Η φράγκικη κυριαρχία ήταν η σκληρότερη περίοδος για τον κυπριακό λαό, όπως μαρτυρούν και τα γραφόμενα του χρονικογράφου, Λεοντίου Μαχαιρά. Κατά τη διάρκεια της παραμονής τους στο νησί, οι Φράγκοι οικοδόμησαν στη γενέτειρα του Ρε Αλέξη, τη Μηλιά Αμμοχώστου, ένα εξοχικό, το λεγόμενο Παραδείσι, χρησιμοποιώντας τον ντόπιο πληθυσμό για εξυπηρέτηση των αναγκών τους. Ένας από τους δουλοπάροικους που ετέθη στην υπηρεσία των κατακτητών ήταν και ο Αλέξης, ο οποίος ως ιπποκόμος στις ταχυδρομικές υπηρεσίες των Φράγκων πέτυχε να αποκτήσει σημαντικά για την εποχή προνόμια, ένα εκ των οποίων ήταν και η ελεύθερη διακίνησή του σε όλο το νησί. Το εν λόγω προνόμιο ήταν αυτό που «πυροδότησε» και την ταξική συνειδητοποίηση του Ρε Αλέξη, αφού μετακινούμενος σε όλη την Κύπρο, μπόρεσε να δει και κυρίως να νιώσει τη στυγνή εκμετάλλευση που υφίσταντο οι Κύπριοι δουλοπάροικοι. Συνειδητά, λοιπόν, εγκατέλειψε τα προνόμιά του και ανέβηκε στο βουνό, για να ενσωματωθεί με τα αντάρτικα που ήδη υπήρχαν και δρούσαν εκεί. Αξίζει να σημειωθεί ότι στην περίπτωση του κινήματος του Ρε Αλέξη υπήρξε οργανωμένη επαναστατική επιτροπή, σε αντίθεση με παλαιότερες στάσεις που ήταν ανοργάνωτες, ενστικτώδεις και ακέφαλες, γι’ αυτό και καταπνίγονταν εύκολα από τον κατακτητή.


Κρατώ, πέραν των άλλων όλων, ότι ο Ρε Αλέξης επέλεξε να απαρνηθεί τα προνόμια που έλαβε από τους Φράγκους και να συμπορευθεί με τους δουλοπάροικους, επαναστατώντας ενάντια στο κατεστημένο.

Είναι και σε αυτό, μεταξύ άλλων, που έγκειται το μεγαλείο του. Ο Ρε Αλέξης είναι ή θα έπρεπε να είναι οδοδείκτης και για τους σημερινούς μας ηγέτες. Αυτό που δίδαξε ο ίδιος με τη στάση του είναι ότι οι θέσεις και τα αξιώματα δεν είναι τίποτε άλλο εκτός από την ευθύνη που έχουν οι φορείς αυτών απέναντι στον λαό. Και αυτό δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο.

Στιγμιότυπο από τα γυρίσματα

Τι πρωτοποριακό έχει να επιδείξει η επανάσταση υπό τον Ρε Αλέξη για τα δεδομένα της τότε εποχής;

Η οργανωθείσα από τον Ρε Αλέξη επανάσταση οδήγησε σε δεκάμηνη λαϊκή εξουσία με τη γη να αναδιανέμεται στους δουλοπάροικους. Θα μπορούσαμε να κάνουμε λόγο για ένα πρώιμο είδος κοινοκτημοσύνης, εξαιρετικά πρωτοποριακό για τα δεδομένα της εποχής. Η επανάσταση των Κυπρίων δουλοπάροικων δεν ανέτρεψε απλώς τη φράγκικη κυριαρχία, για να τοποθετηθεί στη θέση της μια νέα βασιλεία από Κύπριο αυτήν τη φορά βασιλιά, αλλά η εξουσία δόθηκε στον λαό.


Άρα το Ρε, από το λατινικό rex, που σημαίνει βασιλιάς, ήταν καθαρά συμβολικός τίτλος στην περίπτωση του Αλέξη.

Εννοείται. Ήταν τίτλος τιμής και μόνο, αφού η ίδια η λαοκρατία αναιρεί τον τίτλο αυτό. Συγκεκριμένα, η εξέγερση του Ρε Αλέξη οδήγησε στην εγκατάσταση εκλεγμένου κεντρικού επαναστατικού συμβουλίου -αντί της βασιλείας- στη Λευκωσία με αποκεντρωμένες εξουσίες και καπετανάτα σε αστικές και αγροτικές περιοχές που οι επαναστάτες είχαν θέσει υπό τον έλεγχό τους. Αυτή η αποκέντρωση της εξουσίας στις επαναστατικές επιτροπές και συμβούλια ήταν κάτι εξωπραγματικό για την εποχή της, ενώ δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι έθεσε τις βάσεις της σημερινής τοπικής αυτοδιοίκησης. Βέβαια, το κίνημα του Ρε Αλέξη δεν ήταν ασύνδετο με το γενικότερο πνεύμα της εποχής, αφού το σύνθημα όλων των λαών της οικουμένης ήταν η γη να επιστρέψει ή να ανήκει στους δουλευτάδες της και όχι στους φεουδάρχες.

Ο πίνακας του επαναστάτη Ρε Αλέξη που δημιουργήθηκε για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ, από τον εικαστικό Λούη Σταύρο Γιανναπή. Στη φωτογραφία ο δημιουργός του πίνακα (αριστερά) με τον εμπνευστή του ντοκιμαντέρ, πολιτικό αναλυτή, Χαράλαμπο Αριστοτέλους (δεξιά)


Είχαν, δηλαδή, προηγηθεί παρόμοια κινήματα που ενέπνευσαν την κυπριακή επανάσταση;

Οι Κύπριοι δουλοπάροικοι είχαν έρθει σε επαφή, μέσω των λιμανιών, με τα κινήματα της εποχής, αναπτύσσοντας σταδιακά ταξική συνείδηση. Έντεκα χρόνια πριν από την κυπριακή επανάσταση είχε εκδηλωθεί στην Οθωμανική Αυτοκρατορία το κίνημα του σεΐχη Μπεντρεντίν, έχοντας ως κύριο αίτημα την κοινοκτημοσύνη της γης και των αγαθών. Το 1419 άρχισε στη Βοημία της Τσεχίας το χουσιτικό κίνημα, διεκδικώντας κοινωνικές μεταρρυθμίσεις, ενώ, επίσης, στις αρχές του 15ου αιώνα, εμφανίστηκε η αίρεση του Σιιτισμού, η οποία, παρότι είχε θρησκευτικές καταβολές, προέβαλε αντιφεουδαρχικές τάσεις. Άξιο αναφοράς είναι και το κίνημα των Ζηλωτών, που έλαβε χώρα στη Θεσσαλονίκη το 1342, ανατρέποντας το κυρίαρχο σύστημα εξουσίας και κρατώντας την εξουσία στην πόλη για επτά χρόνια. Το κίνημα αυτό, βέβαια, δεν είχε το ριζοσπαστικό περιεχόμενο της δεκάμηνης λαϊκής εξουσίας του Ρε Αλέξη, μιας και σε αυτό συμμετείχε η νεοεισερχόμενη αστική τάξη, ενώ στο τέλος μπήκε και στη διαμάχη για τη διαδοχή του θρόνου στο Βυζάντιο. Στο ευρύτερο πνεύμα της εποχής εντάσσεται και ο μεγάλος Πόλεμος των Αγροτών στη Γερμανία ενάντια στους φεουδάρχες και στον καθολικό κλήρο, που έγινε έναν περίπου αιώνα μετά την κυπριακή επανάσταση. Η ειδοποιός διαφορά των προαναφερθέντων κινημάτων με το κίνημα του Ρε Αλέξη είναι ότι αυτό όχι μόνο κατήργησε την άρχουσα τάξη και την εξουσία της, αλλά εφάρμοσε μια αυτοδιοίκηση από τους Κύπριους για τους Κύπριους με αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες. Ταυτόχρονα, κατήργησε την έννοια της ιδιοκτησίας και της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.

Εικάζω ότι η τροπή αυτή της επανάστασης του Ρε Αλέξη θα φόβισε αρκετούς.

Αναμφισβήτητα. Το παράδειγμα του Ρε Αλέξη και των Κυπρίων δουλοπάροικων δεν θα έπρεπε με κανένα τρόπο να γίνει παράδειγμα προς μίμηση για τους υπόλοιπους καταπιεσμένους της γης. Έτσι, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής συνασπίστηκαν, για να καταπνίξουν την επανάσταση. Ο αγώνας ήταν προφανώς άνισος, αν και χρειάστηκαν δέκα ολόκληροι μήνες προετοιμασίας, για να κατασταλεί η στάση.

Ο Ανδρέας Μελέκκης υποδύεται τον ρόλο του αφηγητή στο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ για τον Ρε Αλέξη


Τελικά, ποιο ήταν το τέλος του Ρε Αλέξη;

Η προφορική παράδοση, την οποία θεωρώ εξαιρετικά σημαντική και επιβεβαιώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό από τα ιστορικά γεγονότα, αναφέρει ότι μια από τις τελευταίες μάχες δόθηκε στο χωριό Αγροκηπιά της επαρχίας Λευκωσίας, στον τραπεζοειδή λόφο, που ονομάζεται «Κρεάτης» ή «Κρηάτης». Την εν λόγω ονομασία την έλαβε από το γεγονός ότι ο Ρε Αλέξης μαζί με την ομάδα του, που βρίσκονταν στην κορυφή του λόφου, έριχναν τεράστιους ογκόλιθους, κατακρεουργώντας το αντίπαλο στράτευμα. Είναι εντυπωσιακό ότι ακόμη και σήμερα οι πρόποδες του λόφου είναι κατάσπαρτοι με πετρώματα. Γνωρίζουμε ότι ο Ρε Αλέξης κατάφερε να ξεφύγει και διέφυγε στο καπετανάτο της Μόρφου, όπου τραυματίστηκε, συνελήφθη και μεταφέρθηκε παραδειγματικά στη Λευκωσία. Εκεί, αφού βασανίστηκε και διαπομπεύθηκε, απαγχονίστηκε δίπλα από τα σημερινά Ενετικά Τείχη. Έχουμε, μάλιστα, πληροφορίες ότι το σημείο, όπου σήμερα βρίσκονται τα γραφεία της ΕΚΑ (Ένωση Κυπρίων Αγροτών), εντάσσεται στη συγκεκριμένη περιοχή όπου απαγχονίστηκε ο Ρε Αλέξης. Να αναφέρω, επίσης, επί τη ευκαιρία, ότι η πέτρα που κοσμεί την είσοδο του κτηρίου της ΕΚΑ έχει μεταφερθεί -σε μια συμβολική κίνηση- από την περιοχή, όπου σήμερα βρισκόμαστε για τη συνέντευξη, την Περιστερώνα, στην οποία, όπως προαναφέραμε, είχε δημιουργηθεί καπετανάτο.

Η πέτρα που κοσμεί την είσοδο του κτηρίου της Ένωσης Κυπρίων Αγροτών

Μου είπες ότι το παράδειγμα της επανάστασης των Κυπρίων δουλοπάροικων φόβισε τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Συνέβη το ίδιο και με την ιστοριογραφία, γι’ αυτό και κράτησε τον Ρε Αλέξη εν πολλοίς στην αφάνεια;

Πράγματι, υπήρξε «αποσιώπηση» του γεγονότος ή και μη αντικειμενική παρουσίασή του τόσο από τους ιστορικούς της εποχής όσο και από τη σύγχρονη ιστοριογραφία. Οι λόγοι είναι προφανείς. Το περιεχόμενο της επανάστασης και το αποτέλεσμα αυτής απέδειξαν στην πράξη ότι τα κατεστημένα μπορούν να αμφισβητηθούν και να ανατραπούν, οδηγώντας στη δημιουργία μιας κοινωνίας ποιοτικά ανώτερης. Το εν λόγω διαχρονικό μήνυμα δεν θα μπορούσε να συμφέρει σε καμιά άρχουσα τάξη εξ ου και η σκόπιμη απόκρυψη αυτής της ένδοξης στιγμής της κυπριακής ιστορίας από την κυρίαρχη ιστοριογραφία που είθισται να υπηρετεί το σύστημα. Ακόμη, και στα σχολεία γίνεται μόνο μια επιδερμική αναφορά στην εξέγερση του Ρε Αλέξη.


Αναφέρθηκες σε μη αντικειμενική παρουσίαση. Εννοείς ότι υπήρξε παραποίηση των γεγονότων από την ιστοριογραφία;

Η επανάσταση παρουσιάστηκε από μέρος της σύγχρονης ιστοριογραφίας (βλ. Κλεάνθης Γεωργιάδης) ως μια τυχαία στάση κάποιων φιλόδοξων. Αν είναι ποτέ δυνατόν να θεωρείται φιλοδοξία ο αγώνας για κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο. Αν ο Ρε Αλέξης ήταν φιλόδοξος, δεν θα απαρνιόταν ποτέ τα προνόμιά του και δεν θα θυσιαζόταν για τον υπέρ πάντων αγώνα. Την ίδια αντιμετώπιση προς την επανάσταση είχε και ο Λεόντιος Μαχαιράς, ο οποίος αποτελούσε την ντόπια αντίδραση και ήταν υμνητής της φραγκοκρατίας. Άλλωστε, και ο αδερφός του συμμετείχε ενεργά στην επιχείρηση σύλληψης και εκτέλεσης του Ρε Αλέξη. Έχουμε, λοιπόν, και στην περίπτωση του Λεόντιου Μαχαιρά μια μεροληπτική παρουσίαση της εξέγερσης του Ρε Αλέξη ή μια εξιστόρηση από την πλευρά του κατακτητή. Για τον ίδιο η επανάσταση του Ρε Αλέξη ήταν μια στάση χωριατών, μια επιδρομή βαρβάρων που «προκάλεσε στο πέρασμά της πολλά κακά που ούτε ο Θεός δεν βάσταξε».

Ποια είναι η συμβολή του ιστορικού Κώστα Γραικού στην ανάδειξη του ιστορικού γεγονότος;

Ο Κώστας Γραικός έχει βάλει τον θεμέλιο λίθο, για να αποδομήσει τόσο τη μεσαιωνική ιστοριογραφία όσο και τη μετέπειτα αστική ιστοριογραφία. Με τα έργα του, «Κυπριακή Ιστορία» (1980, 1982) και «Ρε Αλέξης» (ιστορικό αφήγημα, 1979), έδωσε στον κυπριακό λαό την πραγματική ιστορία του Ρε Αλέξη, ξεγυμνωμένη από τα ψεύδη, με τα οποία επεχείρησαν κατά καιρούς να την ενδύσουν. Σίγουρα, χωρίς τη βάση του Γραικού, δεν θα είχαμε επιτύχει πολλά. Επίσης, πολύ σημαντική στην ανάδειξη της επανάστασης είναι και η συμβολή του ιστορικού Άντρου Παυλίδη.

Tα βιβλία του Κώστα Γραικού


Η δική σας έρευνα σε ποιες πηγές βασίστηκε;

Η έρευνά μας βασίστηκε τόσο στους ιστορικούς της εποχής όσο και στη σύγχρονη ιστοριογραφία. Και σε αυτούς που «πολέμησαν» την επανάσταση, αλλά και σε αυτούς που την ανέδειξαν ορθά. Πέραν αυτών, μια από τις ενέργειες και στόχους μας είναι να μεταβούμε σε βιβλιοθήκες της Γένοβας, της Βενετίας και του Καΐρου, για να συλλέξουμε υλικό, καθώς οι κατακτητές, φεύγοντας για τις μητροπόλεις τους, σίγουρα θα πήραν μαζί τους σημαντικά στοιχεία.

Στιγμιότυπο από τα γυρίσματα


Η επανάσταση είχε καθαρά κοινωνικό χαρακτήρα; Ο Σπυριδάκις, για παράδειγμα, αναφέρει ότι «η κοινωνική εξέγερσις (…) πρέπει να έκρυπτε εν εαυτή εθνικόν χαρακτήρα και να οφείλεται εις το μίσος κατά των ευγενών ως υπηρετών του ξενικού καθεστώτος».

Το παράδειγμα του Ιταλού Σφόρτζα Παλλαβιτσίνο στην Πάφο μπορεί να φωτίσει καλύτερα τον χαρακτήρα της επανάστασης του Ρε Αλέξη. Συγκεκριμένα, ο Παλλαβιτσίνο, συνεργάτης του Ιανού, επεκράτησε από το Κτήμα μέχρι τη Τσάδα με τη βοήθεια Ισπανών μισθοφόρων -πρώην φυλακισμένων του Ιανού-, εγκαθιδρύοντας ένα μικρό, τοπικό βασίλειο. Αν οι λόγοι της εξέγερσης των δουλοπάροικων -που ήταν στην πλειοψηφία τους Χριστιανοί και ελληνόφωνοι- ήταν εν γένει εθνικοί ή θρησκευτικοί, τότε θα αναμενόταν και η εξέγερση εναντίον του Σφόρτζα Παλλαβιτσίνο και των Ισπανών μισθοφόρων του, που ήταν ξένοι και καθολικοί. Γνωρίζουμε, όμως, ότι κάτι τέτοιο δεν έγινε, αλλά ο Ρε Αλέξης φαίνεται ότι θα έβλεπε στην πορεία πώς θα αντιμετώπιζε την κατάσταση στην Πάφο.

Ακόμα και ο Λεόντιος Μαχαιράς επιμένει στον κοινωνικό χαρακτήρα της εξέγερσης, αν και σύγχρονοι μελετητές, όπως ο Σπυριδάκις ή ο Αιμιλιανίδης, δίνουν μια εθνική διάσταση στην εξέγερση, υπό την έννοια ότι οι Έλληνες δουλοπάροικοι της Κύπρου βρήκαν τη δεδομένη στιγμή τη χρυσή ευκαιρία που έψαχναν, για να εκδιώξουν τους ξένους κατακτητές. Θεωρώ, όμως, ότι ο ισχυρισμός αυτός αναιρείται πανηγυρικά από το προαναφερθέν παράδειγμα τού τι έγινε στην Πάφο. Πέραν τούτων, εκείνη την εποχή η έννοια της εθνικής συνείδησης, τουλάχιστον όπως τη γνωρίζουμε σήμερα, ήταν ανύπαρκτη, ενώ και τα κινήματα που εμβολίασαν την κυπριακή επανάσταση είχαν καθαρά κοινωνικό χαρακτήρα.


Οι γυναίκες πώς αντιμετωπίστηκαν στο πλαίσιο της νέας κοινωνίας που οραματίστηκε και για μικρό διάστημα εγκαθίδρυσε ο Ρε Αλέξης;

Το μήνυμα που έρχεται μέσα από τους αιώνες είναι αντισεξιστικό. Έχουμε πληροφορίες ότι οι γυναίκες, κόντρα στο πνεύμα της εποχής που τις ήθελε κλεισμένες στο σπίτι, συμμετείχαν ενεργά στην επανάσταση. Προσπαθούμε ακόμη να διασταυρώσουμε τις πηγές, αλλά φαίνεται ότι η γυναίκα σε αυτήν τη νέα κοινωνία που εγκαθίδρυσε ο Ρε Αλέξης, έλαβε τη θέση που τής άρμοζε. Άλλωστε και τα κινήματα, από τα οποία εμπνεύστηκαν οι Κύπριοι επαναστάτες, ζητούσαν κοινοκτημοσύνη της γης και των αγαθών, εκτός από τη γυναίκα.

Αναφέρθηκες προηγουμένως στη διαχρονικότητα του μηνύματος της επανάστασης του Ρε Αλέξη. Δεν είναι ουτοπικό να πιστέψουμε ότι ο τρόπος διακυβέρνησης που εφαρμόστηκε τότε ως απότοκο της επανάστασης μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία στο σήμερα;

Αντιστρέφοντας την ερώτηση, θα μπορούσα να ρωτήσω αν το σύγχρονο, βάρβαρο σύστημα μπορεί να αποτελέσει το μέλλον είτε το δικό μας είτε των παιδιών μας. Θα τολμήσω να πω ότι αυτή η βαρβαρότητα δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελέσει το μέλλον μας. Το σημερινό πολιτικό σύστημα δημιουργεί ανασφάλεια στον λαό, κονιορτοποιώντας στον βωμό του συμφέροντος τα δικαιώματα των εργαζομένων και των απλών ανθρώπων. Σε μια εποχή που πλήττεται από τέτοια βαθιά κρίση αξιών, ο Ρε Αλέξης χρειάζεται, νομίζω, όσο ποτέ άλλοτε. Ούτε είναι ουτοπικό να πιστέψουμε στο μήνυμα της επανάστασής του και σε ένα κίνημα παρόμοιο με το δικό του. Το σημερινό σύστημα μάς οδηγεί σε αδιέξοδα, γεγονός που αποδεικνύει την αποτυχία του. Άρα πρέπει να δώσει τη θέση του σε κάτι άλλο.


Η ιδέα για ένα ντοκιμαντέρ που να πραγματεύεται τη ζωή και τη δράση του Ρε Αλέξη, πώς προέκυψε;

Εκτός από το ντοκιμαντέρ, έχουν δημιουργηθεί παράλληλα και πολλές άλλες δράσεις για προβολή της επανάστασης του Ρε Αλέξη. Μετά το τέλος των σπουδών μου, ίδρυσα μια ιδιωτική πρωτοβουλία, το «Παράθυρο στην Κριτική Σκέψη», το οποίο ξεκίνησε αρχικά ως διαδικτυακή εκπομπή. Μία από τις θεματικές ενότητες που ανοίχθηκε στο «Παράθυρο» ήταν και η επανάσταση του Ρε Αλέξη. Μελετώντας τις ενέργειες και πρωτοβουλίες που έλαβε ο κ. Πανίκος Χάμπας σχετικά με τον Ρε Αλέξη, ήρθα σε επαφή και με το έργο του Κώστα Γραικού, λαμβάνοντας τα πρώτα σημαντικά ερεθίσματα, τα οποία οδήγησαν σε περαιτέρω έρευνα και εν τέλει στο δραματοποιημένο ντοκιμαντέρ. Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι «Ρε Αλέξης-Ρε Λαός, Κοιτίδα Κοινοκτημοσύνης και τα μετέπειτα ψήγματά της» και περιλαμβάνει συνεντεύξεις ακαδημαϊκών, δημοσιογράφων, εκπροσώπων αγροτικών οργανώσεων, βουλευτών και πολιτικών. Το δραματοποιημένο μέρος του ντοκιμαντέρ στηρίζεται στο ιστορικό αφήγημα του Κώστα Γραικού, «Ρε Αλέξης».

Μπορείς να μας αναφέρεις κάποιες από αυτές τις πρωτοβουλίες;

Πολύ σημαντική πρωτοβουλία είναι η προσπάθεια για θεσμοθέτηση της 12ης Μαΐου, ημέρας απαγχονισμού του Ρε Αλέξη, ως Ημέρας των Αγροτών στην Κύπρο. Το εν λόγω θέμα είχε τεθεί από όλες τις αγροτικές οργανώσεις του τόπου και μελετάται σήμερα από το Υπουργικό Συμβούλιο. Επίσης, η ενέργεια να ονομαστεί το φυτό που Ιταλοί γενετιστές δημιούργησαν, για να τρώει το ζιζάνιο που τρώει τα σιτηρά, Ρε Αλέξης, ήταν μια ακόμη σημαντική πρωτοβουλία του κ. Χάμπα και της ΕΚΑ.

Η Επιτροπή Προβολής της Επανάστασης του Ρε Αλέξη έξω από Πανεπιστήμιο Κύπρου, στο πλαίσιο των συναντήσεών της με την ακαδημαϊκή κοινότητα του τόπου

Ταυτόχρονα, με δική μου πρωτοβουλία δημιουργήθηκε η Επιτροπή Προβολής της Επανάστασης του Ρε Αλέξη, στην οποία συμμετέχουν, επίσης, η κοινοτική Αρχή και τα σωματεία της Μηλιάς Αμμοχώστου. Η Επιτροπή ξεκίνησε έναν προκαταρκτικό διάλογο με την κοινωνία, την πολιτεία και την ακαδημαϊκή κοινότητα, ώστε ο Ρε Αλέξης και η επανάστασή του να συμπεριληφθούν στην εκπαιδευτική και ακαδημαϊκή πυραμίδα του τόπου. Με πρωτοβουλία της Επιτροπής Προβολής της Επανάστασης, το θέμα εγγράφηκε προς συζήτηση στην Επιτροπή Παιδείας της Βουλής, για να παρθεί πολιτική απόφαση σχετικά με τη συμπερίληψη του ιστορικού γεγονότος και των μηνυμάτων αυτού στα σχολεία και στα ανώτατα ακαδημαϊκά ιδρύματα. Πέραν τούτων, έγιναν τέσσερα φιλολογικά μνημόσυνα από την κοινότητα και τα σωματεία της κατεχόμενης Μηλιάς Αμμοχώστου, στο τέταρτο εκ των οποίων συμμετείχα ως ο κεντρικός ομιλητής, ενώ προβλήθηκαν και σκηνές από το ντοκιμαντέρ. Η κοινότητα της Μηλιάς διοργάνωσε, επίσης, πεζοπορίες για τον Ρε Αλέξη, με τον τίτλο «Περπατώ για τον Ρε Αλέξη», ενώ κάθε 12η Μαΐου γίνεται κατάθεση στεφάνων στα γραφεία της ΕΚΑ. Στην τελευταία κατάθεση στεφάνων συμμετείχε και η Επιτροπή Προβολής της Επανάστασης. Μια άλλη σημαντική ενέργεια είναι η επανέκδοση του αφηγήματος του Γραικού, «Ρε Αλέξης», με έξοδα από τη Μηλιά Αμμοχώστου, ώστε να δοθεί μαζικά στον κόσμο. Θα ήθελα σε αυτό το σημείο να ευχαριστήσω ιδιαίτερα τον κοινοτάρχη της Μηλιάς, κ. Αντώνη Καραντώνη, για τη σημαντική προσφορά και βοήθειά του.

Στιγμιότυπα από το 4ον Φιλολογικόν Μνημόσυνο για τον Ρε Αλέξη


Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ αναφέρεται σε «μετέπειτα ψήγματα κοινοκτημοσύνης». Ποια είναι αυτά;

Πολύ μεταγενέστερα της επανάστασης του Ρε Αλέξη, ο κυπριακός λαός επιχείρησε να εφαρμόσει κάποια ψήγματα κοινοκτημοσύνης, τα οποία συνέβαλαν σημαντικά στην άνοδο του βιοτικού του επιπέδου. Οι δύσκολες συνθήκες της μεταπολεμικής Κύπρου, αλλά και η προγενέστερη εξαθλίωση των αγροτών οδήγησαν στη γέννηση του Συνεργατικού Κινήματος. Επίσης, μετέπειτα ψήγματα κοινοκτημοσύνης αποτελούν και τα εγχειρήματα των κολεκτίβων, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τις κολεκτίβες των Περβολιών και της Ονίσιας.

Μίλησέ μας για τους συντελεστές του ντοκιμαντέρ. Υπάρχουν και γνωστά ονόματα ανάμεσα στους ηθοποιούς και τους άλλους βασικούς παίκτες;

Είναι, πέραν των άλλων όλων, πολύ συγκινητικό ότι σύσσωμος ο πνευματικός κόσμος του τόπου «αγκάλιασε» το εγχείρημα, ενώ οι άνθρωποι, που δούλεψαν και δουλεύουν για το ντοκιμαντέρ, το έκαναν εντελώς αφιλοκερδώς και, μάλιστα, σε μια περίοδο που ο καλλιτεχνικός κόσμος δοκιμάστηκε και δοκιμάζεται σκληρά. Ευχαριστούμε πολύ το ΡΙΚ, το οποίο μάς παραχώρησε τις στολές, αλλά και τον Οργανισμό Νεολαίας Κύπρου που μάς στήριξε ποικιλοτρόπως. Όσον αφορά στους ηθοποιούς, πέραν των γνωστών ονομάτων, προσπαθήσαμε να δώσουμε βήμα και σε ανερχόμενα ταλέντα. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τη συμμετοχή της Πόπης Αβραάμ, του Ανδρέα Μελέκκη που είναι ο αφηγητής, αλλά και της Βαλεντίνας Σοφοκλέους που υποδύεται τον ρόλο της Ελένης.


Ποια είναι η Ελένη;

Η Ελένη είναι ένα πρόσωπο που εμφανίζεται στο αφήγημα του Κώστα Γραικού, ώστε να προβληθεί ο ρόλος της γυναίκας στην επανάσταση του Ρε Αλέξη. Συγκεκριμένα, ο Γραικός αναφέρει στο αφήγημά του ένα πολύ ενδιαφέρον περιστατικό. Όταν ο Ρε Αλέξης, κατά τη διάρκεια της επανάστασης, έφθασε στο σπίτι ενός βοσκού, ο βοσκός έσκυψε να τον προσκυνήσει σαν να ήταν βασιλιάς και τον απεκάλεσε «μεγάλο πατέρα των σκλάβων». Τότε ο Αλέξης κατέβηκε από το άλογο, προχώρησε προς το μέρος του και τον σήκωσε, λέγοντάς του: «Εμείς, αδελφέ μου, ξεχάσαμε τις δουλικές υποκλίσεις». Στην κοινωνία που οραματιζόταν ο Αλέξης δεν υπήρχαν βασιλιάδες και σκλάβοι, αλλά μόνο ο άνθρωπος. Ο βοσκός αυτός είχε μια κόρη, την Ελένη, η οποία ανέβηκε στο βουνό μαζί με τον Αλέξη και ήταν μαζί του μέχρι το τέλος. Αρχικά, οι δουλοπάροικοι δυσκολεύτηκαν να την αποδεχθούν, λόγω των προκαταλήψεων της εποχής σχετικά με τη γυναίκα, αλλά στο τέλος η Ελένη έγινε μέρος του φουσάτου και συμμετείχε ενεργά στην επανάσταση, έχοντας μάλιστα ηγετικό ρόλο.

Η Βαλεντίνα Σοφοκλέους που υποδύεται τον ρόλο της Ελένης, κόρης βοσκού που ανέβηκε στο βουνό μαζί με τον Αλέξη, έχοντας ηγετικό ρόλο στην επανάσταση


Το κλίμα στα γυρίσματα πώς είναι;

Εξαιρετικό. Ο κόσμος έρχεται ενθουσιασμένος, για να συμμετάσχει σε αυτήν την προσπάθεια και μάλιστα το κάνει αφιλοκερδώς. Το κάνει για την Κύπρο, για τον λαό μας και για τη χαμένη μας αξιοπρέπεια. Το κάνει γιατί ο Ρε Αλέξης επιβάλλεται να επιστρέψει πίσω στον κυπριακό λαό.


Πότε αναμένεται να είναι έτοιμο το ντοκιμαντέρ;

Βρισκόμαστε ήδη στα δύο χρόνια ετοιμασίας του ντοκιμαντέρ και υπολογίζουμε ότι θα χρειαστούμε ακόμη έναν χρόνο, για να ολοκληρωθεί.


Είχατε κάποιες αρνητικές αντιδράσεις όλο αυτό το διάστημα;

Δεν θα έλεγα ότι υπήρξαν αρνητικές αντιδράσεις. Το περιεχόμενο, όμως, της επανάστασης είναι τόσο ριζοσπαστικό που ακόμη και σήμερα προκαλεί φόβο. Το παράδειγμα του Ρε Αλέξη έρχεται να ανατρέψει καταστάσεις, να δημιουργήσει συνειδήσεις και αντισώματα, αποτελώντας εφαλτήριο για τη δημιουργία μιας καλύτερης κοινωνίας. Σίγουρα, είναι πολλοί αυτοί που δεν θέλουν τους απλούς ανθρώπους συνειδητοποιημένους και επαναστατημένους. Ο Ρε Αλέξης κτυπά καίρια το εκμεταλλευτικό σύστημα, οπότε είναι αναμενόμενο οι φορείς αυτού να μη βλέπουν με ευχαρίστηση τη γνωστοποίηση του παραδείγματός του.

Το σκίτσο είναι του ζωγράφου και επιθεωρητή τέχνης του Υπουργείου Παιδείας, κ. Ανδρέα Χρυσοχού. Το σκίτσο χρησιμοποίησε η παραγωγή, διαμορφώνοντάς το για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ