Της Πόπης Αβραάμ [Ηθοποιός]


Τι είναι οι τέχνες; Γιατί ο άνθρωπος νιώθει την ανάγκη να εκφραστεί με το θέατρο, τη μουσική, τον χορό, την ποίηση; Γιατί έχουμε ανάγκη να διαβάζουμε λογοτεχνία, να πηγαίνουμε σε συναυλίες, να τρέχουμε να δούμε μια ωραία παράσταση, μια έκθεση ζωγραφικής, να γεμίζουμε τα μουσεία;

Ανακαλύπτουμε σε προϊστορικές σπηλιές, παραστάσεις χαραγμένες στους βράχους από αναπαραστάσεις της ζωής των ανθρώπων που ακόμα ζούσαν αποκλειστικά και μόνο από το κυνήγι. Αργότερα σε εργαλεία χρήσιμα για τη διευκόλυνση της επιβίωσής τους, βλέπουμε χαραγμένες γραμμές, καμπύλες, σχέδια για να ομορφύνουν το αντικείμενο που χρησιμοποιούσαν. Βλέπουμε στολίδια, σκουλαρίκια, βραχιόλια, χτένες, αγγεία -το ενδυματολογικό δεν είναι πια απλώς για να ζεστάνει το γυμνό σώμα αλλά και για να το ομορφύνει.

Όλα αυτά τι αποδεικνύουν; Πως ο άνθρωπος δεν αρκείται στο να κορέσει την πείνα του, να ζεστάνει το κορμί του και να προστατευτεί κάτω από μια στέγη. Έχει ανάγκη περισσότερα πράγματα για να ευφρανθεί. Έχει ανάγκη την ομορφιά! Γιατί πέρα από το υλικό, φθαρτό σώμα, έχει το μυαλό που σκέφτεται και ανέπτυξε τις επιστήμες, έχει το πνεύμα που τον βοηθά να αντιλαμβάνεται και να αισθάνεται με όλες τις κεραίες γύρω του τον κόσμο και να τον διαποτίζει η ομορφιά και να του χαρίζει πληρότητα. Να ενώνει σώμα, νου, πνεύμα, ψυχή. Αυτή την ένωση κι αυτή την πληρότητα μπορεί μόνο η τέχνη να την προσφέρει. Η τέχνη, σ’ όλες της τις μορφές, σ’ όλες της τις εκφάνσεις.

Χωρίς τη μουσική, τον χορό, τη ζωγραφική, την ποίηση, χωρίς τον Λόγο, χωρίς το θέατρο. Χωρίς τις τέχνες λοιπόν, χωρίς το θέατρο, ο άνθρωπος θα παρέμενε ένα δίποδο ζώο, όπως τα τετράποδα που τρώνε και αναπαράγονται και πέραν τούτου τίποτα! Μόνο που αυτό το δίποδο ζώο θα είχε γνώσεις λόγω της λογικής, θα ανέπτυσσε τις επιστήμες, την τεχνολογία, αλλά στεγνά, απάνθρωπα, χωρίς ουσιαστική, δημιουργική χρησιμότητα, χωρίς ευαισθησία.

Στην αρχαία Ελλάδα, μέσα από το θέατρο ασκείτο κριτική επί παντός επιστητού. Ασκούσαν κριτική στην πολιτική, στα κοινωνικά θέσμια, στη θρησκεία. Οι πολίτες παρακολουθούσαν με τη σειρά τους ολοήμερες παραστάσεις και επιδοκίμαζαν ή αποδοκίμαζαν αυτές. Κι έτσι γινόταν ένας «διάλογος», μια ζύμωση. Μιλούμε, όμως, για μια περίοδο όπου η φιλοσοφία, η ποίηση, οι επιστήμες, η ιατρική, η αστρονομία, η αρχιτεκτονική και η γλυπτική ήταν στο απόγειό τους. Και η δημοκρατία επίσης. Το θέατρο ήταν αδιανόητο τότε να μην είναι επιχορηγούμενο έστω κι αν διαφωνούσαν με κάποιες «πρωτοπόρες» για την εποχή παραστάσεις.

Η τέχνη και δη το θέατρο, γιατί το θέατρο εμπερικλείει όλες τις τέχνες, είναι μια συνισταμένη λόγου, εικαστικών, μουσικής, χορού, υποκριτικής. Το θέατρο, λοιπόν, πέρα από τη ψυχαγωγία -κι εδώ ας μου επιτραπεί να κάνω μια παρένθεση για να δούμε τις δύο εκδοχές της ετυμολογίας και της έννοιας της λέξης ψυχαγωγία: η πρώτη εκδοχή είναι ψυχή + αγωγή και η δεύτερη ψύχος (αέρας) + αγωγός, ο αγωγός δηλαδή που μας προσφέρει αέρα, οξυγόνο, που μας επιτρέπει δηλαδή να ζούμε, άσχετα αν στις μέρες μας ψυχαγωγία κατάντησε να σημαίνει μια εύκολη, εύπεπτη ευχαρίστηση-, σε όποια εκδοχή του το προτιμάτε, η τριβή με το θέατρο προσφέρει διεύρυνση των οριζόντων του μυαλού μας, της σκέψης μας, των ευαισθησιών μας, αναπτύσσει το πνεύμα μας και την κρίση μας. Γκρεμίζει όρια, αγκυλώσεις και φραγμούς που μας καλλιεργήθηκαν γιατί συνέφεραν κοινωνικοοικονομικοηθικούς θεσμούς.

Γι’ αυτό και το θέατρο ενίοτε δεν ενδιαφέρει και δεν συμφέρει την πολιτεία. Γι’ αυτό και δόθηκε η εντύπωση στην πλατιά μάζα πως οι εργάτες του θεάτρου είναι «καραγκιόζηδες», διασκεδαστές, τεμπέληδες, χαζοί και κακοί μαθητές που δεν είχαν την ικανότητα να σπουδάσουν κάτι άλλο και τί να κάνουν. Γρατζουνάνε μια κιθάρα, χορεύουν, τραγουδάνε, παίζουν θέατρο. Κι έχουν και την απαίτηση να τους παίρνουμε σοβαρά και να τους πληρώνουμε κι από πάνω και να έχουν τα ίδια δικαιώματα σε επιδόματα και μισθούς που έχουν οι επιστήμονες. Και δεν είναι υπερβολή αυτό που λέω.

Άκουγα πρόσφατα στο ραδιόφωνο για ένα πρόγραμμα υποτροφιών σε αριστούχους μαθητές, φοιτητές και υποβλήθηκε από μια κυρία η εξής ερώτηση. «Μα καλά, δίνεται εξίσου υποτροφία σε κάποιον αριστούχο στη χημεία και σε κάποιον που σπουδάζει μουσική; Αυτό είναι άδικο!». Δεν ισχυρίζομαι πως όλοι σκέφτονται κατ’ αυτόν τον τρόπο, αλλά έχει περάσει στη συνείδηση του κόσμου πως όποιος ασχολείται με τις τέχνες είναι λιγότερο ικανός και έξυπνος από κάποιον που ασχολείται με τα οικονομικά ή τις θετικές επιστήμες. Κι αυτό καλλιεργείται μέσα στα σχολεία. Ό,τι δεν «παράγει» στη μηχανή του συστήματος είναι ανάξιο σημασίας και προσοχής.

Όλα αυτά τα αναφέρω όσο πιο απλά γίνεται για να καταλήξω στο πρόβλημα που αναφύεται σήμερα με τον κατ’ οίκον εγκλεισμό μας λόγω της πανδημίας του covid19. Οι χώροι όπου στεγάζονται οι τέχνες είναι οι πρώτοι που έκλεισαν μιας και μαζεύουν πολύ κόσμο, όπως και θα είναι και οι τελευταίοι που θα λειτουργήσουν λόγω του μουδιάσματος και του φόβου να ξαναβρεθούμε πάλι κατά δεκάδες, εκατοντάδες. Το επάγγελμά μας λοιπόν είναι πάντα αυτό που δέχεται πρώτο το πλήγμα και που θέλει μετά, πολύ περισσότερο χρόνο για να εξομαλυνθούν οι συνθήκες λειτουργίας του. Παρ’ όλα αυτά, πίσω απ’ αυτό που ονομάζουμε τέχνη ζουν και εργάζονται χιλιάδες άνθρωποι, άμεσα συνδεδεμένοι με την τέχνη τους, όπως ηθοποιοί, σκηνοθέτες, σκηνογράφοι, ενδυματολόγοι, μουσικοί, συγγραφείς, χορευτές... Αλλά και σε παρεμφερή επαγγέλματα, όπως makeup artists, φωτιστές, ηχολήπτες, φροντιστές, μοδίστρες, τεχνικοί... Άνθρωποι που δουλεύουν σε εντελώς ακάλυπτες συνθήκες εργασίας, πολλές φορές περιστασιακά, με εξευτελιστικούς καμιά φορά μισθούς. Και πολλοί απ’ αυτούς τους ανθρώπους δεν καλύπτονται, δεν εμπίπτουν στα μέτρα που εξήγγειλε το κράτος για παροχή βοηθημάτων ή μειωμένων μισθών για την περίοδο που καλούμαστε -πολύ ορθά- να παραμείνουμε στα σπίτια μας.

Δεν επαιτούμε. Απαιτούμε! Απαιτούμε η πολιτεία να ενσκήψει με ευαισθησία στα ιδιαίτερα προβλήματα του χώρου μας και να μας παρέχει αυτό που μας αξίζει για να μπορούμε να δημιουργούμε και να σας «ψυχαγωγούμε» και όχι μόνο! Όχι τώρα που προέκυψε ο κορωνοϊός. Αλλά να δει πώς μπορεί να βοηθήσει στην ενίσχυση και την ανάπτυξη των τεχνών και των ανθρώπων που αναλώνονται σ’ αυτές. Για να συνεχίσουμε να παράγουμε πολιτισμό. Γιατί το πρόσωπο ενός κράτους, ενός λαού, είναι ο πολιτισμός του!


Κεντρική φωτογροφία από την παράσταση «Πνεύμα», το βραβευμένο με Πούλιτζερ (1999) έργο της Μάργκαρετ Έτσον που ανέβηκε για πρώτη φορά στην Κύπρο, τον περασμένο Οκτώβριο.

*Η CITY ζήτησε από ανθρώπους του Πολιτισμού να γράψουν ένα κείμενο για τη σημαντικότητα των Τεχνών, γενικότερα αλλά και ειδικά σε περιόδους δύσκολες όπως αυτή που διανύουμε τις τελευταίες βδομάδες.

>>Διάβασε επίσης:

Το κείμενο του Ηθοποιού Βαλεντίνου Κόκκινου

Το κείμενο του Σκηνοθέτη, Θεατρικού Συγγραφέα και Σεναριογράφου Άδωνη Φλωρίδη

Το κείμενο της Γενικής Διευθύντριας του Θεάτρου ΡΙΑΛΤΟ Γεωργίας Ντέτσερ

Το κείμενο του Ζωγράφου Κίκου Λανίτη