Αποτιμά τη δουλειά που έγινε στο Ινστιτούτο τους τελευταίους μήνες, μας μεταφέρει το κλίμα εκείνης της περιόδου τόσο από τη δουλειά όσο και από τον προσωπικό του χώρο, ορίζει τον ηρωισμό, απαριθμεί τους παράγοντες που έπαιξαν τελικά τον πιο καθοριστικό ρόλο στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της νόσου, απαντά σε ερώτησή μας για το πώς θα αξιοποιηθούν τα επιστημονικά δεδομένα που συνέλεξε το Τμήμα Μοριακής Ιολογίας, ενώ τέλος, μας εξηγεί γιατί είναι καλή πρακτική να ανησυχούμε.

Πώς αναμένετε πως θα είναι η κατάσταση απ’ εδώ και πέρα σε σχέση με τον νέο κορωνοϊό; Πότε να ξεκινήσουμε να ανησυχούμε ξανά;

Νομίζω ότι κανένας δεν γνωρίζει αρκετά για τον νέο κορωνοϊό. Αρχίσαμε τώρα και έχουμε εξάρσεις σε κάποιες χώρες και αυτό δίνει κάποια μηνύματα. Πρέπει να ανησυχούμε γιατί είναι καλή πρακτική να ανησυχείς και γιατί αυτό σημαίνει ότι είσαι σε εγρήγορση. Πρέπει να τηρούνται τα μέτρα, γιατί αν τηρούνται τα μέτρα κανένας δεν έχει να φοβηθεί οτιδήποτε.

Εσείς ανησυχείτε ή όχι;

Ανησυχώ, δεν φοβάμαι. Ανησυχώ με το σκεπτικό που σας εξήγησα, γιατί πρέπει να ανησυχούμε. Και θεωρώ ότι όλοι πρέπει να ανησυχούν έτσι ώστε να είναι σε εγρήγορση.

Πώς αποτιμάτε τη δουλειά που έγινε στο Ινστιτούτο όλη αυτή την περίοδο;

Ήταν μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Νομίζω κανένας δεν προέβλεψε το βάθος της πανδημίας. Ήμασταν όμως έτοιμοι από την αρχή, από τα τέλη Ιανουαρίου, πριν καν έρθει η πανδημία στην Κύπρο, διότι προβλέψαμε ότι θα έρθει. Αρχές Φεβρουαρίου ήρθαμε σε επαφή με το Υπουργείο Υγείας, αναφέροντάς τους πως είμαστε έτοιμοι για τα τεστ. Απάντησαν θετικά και αμέσως μετά αρχίσαμε και λαμβάναμε δείγματα από ύποπτα κρούσματα. Άρα, από τις αρχές Φεβρουαρίου μέχρι τις αρχές Μαρτίου δουλεύαμε με την πιθανότητα να έχουμε κρούσματα. Ήταν οι πρώτες εμπειρίες… στις πλείστες περιπτώσεις έρχονταν τα δείγματα ακατάλληλες ώρες, σαββατοκύριακα… Μέχρι που βρήκαμε τα πρώτα κρούσματα στις 9 Μαρτίου και μετά ακολούθησε συρροή δειγμάτων, λόγω της ιχνηλάτησης και των ύποπτων κρουσμάτων.

Σε ποια φάση σκεφτήκατε… «τα πράγματα είναι σοβαρά»; Πότε ξεκινήσατε να προετοιμάζεστε για το «κακό σενάριο»;

Όταν ο αριθμός των θετικών κρουσμάτων άρχισε να ανεβαίνει, φτάνοντας μια μέρα τα 58, σίγουρα υπήρξε ανησυχία αφού είχαν ήδη ληφθεί αρκετά μέτρα. Σε εκείνη τη φάση άρχισα να νιώθω μια μεγαλύτερη ανησυχία, όπως επίσης και το εργαστήριο. Από την άλλη, ήμασταν σίγουροι ότι θα αντιμετωπιζόταν, απλώς δεν ξέραμε μέχρι πού θα πήγαινε και πότε θα αποκορυφωνόταν. Τελικά, αυτός ο αριθμός ήταν το σημείο που άρχισε η αποκορύφωση.

Και πόσο καιρό μετά που ξεκινήσατε τα τεστ νοιώσατε ότι ως κράτος έχουμε τον έλεγχο;

Παρόλες τις ανησυχίες, από την αρχή ένοιωθα και νοιώθαμε όλοι ότι τα μέτρα ήταν τέτοια, αυστηρά, που κάποια στιγμή θα οδηγούσαν στον έλεγχο της κατάστασης.

Υπήρξε κάτι που σας προβλημάτισε ιδιαίτερα; Ή αν προτιμάτε, ποιο ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι που είχατε να διαχειριστείτε;

Σίγουρα ήμουν δίπλα στην ομάδα του εργαστηρίου, την οποία επ’ ευκαιρία θέλω να συγχαρώ -το προσωπικό και ιδιαίτερα τη διευθύντρια του Τμήματος Μοριακής Ιολογίας, την καθηγήτρια Χριστίνα Χριστοδούλου. Οι άνθρωποι υπερέβαλαν εαυτόν, δούλεψαν σκληρά με πνεύμα ομαδικότητας, και ανταποκρίθηκαν σοβαρά στις ανάγκες της πολιτείας. Εκείνοι είχαν την πιο δύσκολη αποστολή θα έλεγα, διότι έρχονταν εκατοντάδες δείγματα κάθε μέρα. Είχε φορά που φτάσαμε σχεδόν τα 2000 δείγματα.

Μπορείτε να μας μεταφέρετε λίγο από το κλίμα εκείνης της περιόδου;

Το Τμήμα είναι έμπειρο, αφού είχε αντιμετωπίσει και στο παρελθόν επιδημίες. Επίσης, υπάρχει άρτια καταρτισμένο προσωπικό και υψηλή επιστημοσύνη, αλλά σίγουρα τέτοια κατάσταση δεν έζησε ξανά κανένας. Οι άνθρωποι δούλευαν κάθε μέρα εκτός ωρών εργασίας, σε αργίες, σαββατοκύριακα… Βασικά, δεν ξεκουράστηκαν ούτε μια μέρα. Άρα μιλούμε για καταστάσεις αρκετά δύσκολες, με μεγάλες προκλήσεις.

Τι αίσθηση άφησε σε εσάς προσωπικά το lockdown σε συνδυασμό με τις υπερωρίες στη δουλειά;

Ήταν μια κατάσταση αντιθέσεων, τόσο για το εργαστήρι όσο και για μένα. Από τη μια έβλεπες μια ερημωμένη Κύπρο, έβλεπες όλο τον κόσμο στα σπίτια του, συμπεριλαμβανομένης της οικογένειάς μου, αλλά από την άλλη δουλεύαμε συνεχώς, άρα δεν μέναμε στο σπίτι μας. Υπήρχε αυτή η αντίθεση, ότι δηλαδή ο κόσμος ήταν περιορισμένος ενώ εμείς ήμασταν κάθε μέρα στη δουλειά, δουλεύοντας εξαντλητικές ώρες έτσι ώστε να φέρουμε εις πέρας την αποστολή.

Πώς βρίσκατε τις ισορροπίες σας όντας στο σπίτι, με την οικογένειά σας;

Ήταν πολύ δύσκολο γιατί η δουλειά συνέχιζε και στο σπίτι, μέχρι αργά το βράδυ, κάποτε και πρωινές ώρες. Άρα ήταν δύσκολο να βρεθούν οι ισορροπίες. Πάντα, όμως, προσπαθούσα να βρω κάποιο χρόνο και για την οικογένειά μου, τα παιδιά. Γιατί, να μη ξεχνούμε ότι και αυτοί, όπως όλη η Κύπρος, είχαν τον δικό τους Γολγοθά, περιορισμένοι μέσα στο σπίτι.

Τι κάνατε στην καραντίνα (σε προσωπικό επίπεδο) που δεν το κάνατε ποτέ ξανά;

Ήταν μια ευκαιρία για αρκετούς περιπάτους με όλη την οικογένεια, αφού αυτός ήταν ο μοναδικός τρόπος να βγει κάποιος έξω. Δόθηκε η ευκαιρία, ως οικογένεια, να είμαστε μαζί έξω από το σπίτι. Αλλά, δυστυχώς, ίσως να μην ήμουν αρκετές ώρες έτσι ώστε να μπορώ να το εκτιμήσω.

Κερδίσατε κάτι μέσα από αυτή τη «μάχη»;

Αρχικά, είναι αυτό που νοιώθουμε ότι κερδίσαμε κάτι προσφέροντας στον τόπο μας, κάτι εξάλλου που είναι και μέρος της αποστολής του Ινστιτούτου. Να προσφέρει, δηλαδή, προς την πολιτεία. Εκτός από αυτό, είναι και το θέμα της εμπειρίας. Μέσα από τέτοιες δυσκολίες, σε οριακές καταστάσεις, κάποιος αποκτά εμπειρίες που σίγουρα θα φανούν χρήσιμες και για το μέλλον. Σίγουρα, κερδίσαμε και μέσω της ομαδικότητας στη δουλειά, της οποίας φάνηκε η μεγάλη σημασία σε αυτή την περίοδο. Τέλος, αν και ήταν δεδομένη, για το Ινστιτούτο, νομίζω πως αναδεικνύοντας τον ρόλο του ΙΝΓΚ ως ενός κέντρου εξειδίκευσης που βοήθησε τον τόπο σε μια τέτοια δύσκολη στιγμή, ειδικά τους πρώτους μήνες, θεωρώ ότι κερδίσαμε και την εκτίμηση του κόσμου.

Συχνά μιλάμε για ήρωες. Το κάναμε και αυτή τη φορά. Πώς ορίζετε εσείς προσωπικά τον ήρωα;

Υπάρχουν διάφορες διαστάσεις ηρωισμού. Στην περίπτωση τούτη θα έλεγα πως ήρωας ήταν κάποιος ο οποίος υπερέβαλε εαυτόν προστατεύοντας την πατρίδα μας. Σε αυτή τη φάση, από έναν ιό. Θεωρώ πως όλοι κάνουν τη δουλειά τους γιατί είναι επαγγελματίες, αλλά ο ηρωισμός χαρακτηρίζει αυτούς που υπερέβαλαν εαυτό χωρίς κιόλας να τους ζητηθεί πολλές φορές.

Γιατί πιστεύετε καταφέραμε να αντιμετωπίσουμε τόσο αποτελεσματικά τη νόσο Covid-19 στην Κύπρο; Ποιοι παράγοντες έπαιξαν τελικά τον πιο καθοριστικό ρόλο;

Η λήψη αυστηρών μέτρων έγκαιρα, η πειθαρχία του κόσμου στα μέτρα, ο μεγάλος αριθμός των τεστ που έγιναν, οι πολλοί έλεγχοι εκ μέρους της πολιτείας, όπως επίσης και η σημαντική συμβολή του Προέδρου της Δημοκρατίας και του Υπουργού Υγείας πάνω στο θέμα.

Πώς αξιοποιήσατε ή πώς θα αξιοποιήσετε τα επιστημονικά δεδομένα που συλλέξατε όλο αυτό το διάστημα; Έχει εξαχθεί ως τώρα κάποιο συμπέρασμα είτε σε σχέση με την πιθανή προέλευση του ιού είτε σε σχέση με τον τρόπο αντιμετώπισής του;

Να πω αρχικά ότι το Ινστιτούτο, εκτός από ιατρικό κέντρο, είναι ένας οργανισμός με ερευνητικό και εκπαιδευτικό ρόλο. Ένας από τους λόγους που το Ινστιτούτο μπορούσε να μπει δυναμικά από την αρχή είναι η κατάρτιση που έχει το προσωπικό και μέσα από την έρευνα που διεξάγεται εδώ. Σίγουρα, όλοι οι επιστήμονες στο Ινστιτούτο ασχολούνται και με την έρευνα και σίγουρα μέσα στους σκοπούς είναι το Τμήμα Μοριακής Ιολογίας να διεξάγει έρευνα πάνω στον κορωνοϊό.

Ποια θα χαρακτηρίζατε ως τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του ΙΝΓΚ σε αυτή την πορεία των 30 χρόνων;

Δεν θέλω να μιλήσω για τα επιτεύγματα, επειδή είναι πάρα πολλά. Ούτε μπορώ να τα απαριθμήσω για να μη μειώσω κάποια άλλα. Εγώ θα έλεγα πως το μεγαλύτερο επίτευγμα του Ινστιτούτου είναι που κατάφερε να προσφέρει τόσα πολλά στην Κύπρο. Αν μπορώ να το αναπτύξω σε κατηγορίες, είναι πάρα πολύ μεγάλη η συμβολή προς τους ασθενείς, σε θέματα δικαιοσύνης, στον τομέα της έρευνας στη χώρα μας, αλλά και η συμβολή μας στην εκπαίδευση με τη δημιουργία το 2012 της μεταπτυχιακής Σχολής Μοριακής Ιατρικής Κύπρου.

Με ποιες νέες θεματικές υγείας θα καταπιάνονται οι νέες ερευνητικές ομάδες που θα στεγαστούν στην επικείμενη επέκταση των κτηριακών εγκαταστάσεων του Ινστιτούτου;

Αρχικά, να πω πως αυτό είναι το πιο σημαντικό έργο ανάπτυξης που έγινε μέχρι στιγμής στην Κύπρο, αφού ως γνωστό δίπλα από το υφιστάμενο κτήριο θα χτιστεί άλλο ένα, παρόμοιο. Η σημασία του είναι τεράστια. Οι νέες ερευνητικές ομάδες σίγουρα θα βοηθήσουν στην αναβάθμιση του ερευνητικού έργου του Ινστιτούτου αλλά και κατ’ επέκταση την προσφορά προς τους ασθενείς και όχι μόνο. Οι θεματικές ακόμη να αποφασιστούν, αφού η επιστήμη προχωρά ραγδαία και οι ανάγκες αλλάζουν κάθε φορά, σε προτεραιότητα. Εκείνο που έχει σημασία, όμως, για το Ινστιτούτο, είναι να διαλέξει του άριστους, τους καλύτερους, έτσι ώστε να ηγηθούν αυτών των νέων ερευνητικών ομάδων. Θεωρώ ότι η νούμερο ένα προτεραιότητα είναι αυτή.

Εκτός από Γενικός Εκτελεστικός Ιατρικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Νευρολογίας και Γενετικής Κύπρου, έχετε και την ιδιότητα του Επικεφαλής της Δικοινοτικής Επιτροπής για την Υγεία. Πώς ήταν η επικοινωνία μεταξύ των δύο κοινοτήτων την προηγούμενη περίοδο;

Φάνηκε η χρησιμότητα μιας δικοινοτικής τεχνικής επιτροπής γιατί όντως, εφαρμόζοντας περιοριστικά μέτρα, μεταξύ των οποίων και η απαγόρευση διέλευσης του κόσμου από τις ελεύθερες περιοχές της ΚΔ προς τις κατεχόμενες και το αντίθετο, δημιουργήθηκαν αρκετά θέματα. Άρα, το έργο της Eπιτροπής ήταν καθημερινό. Έπρεπε να υποβοηθηθεί ο κόσμος, οι ασθενείς, είτε για θεραπείες είτε για φάρμακα που χρειάζονταν. Επίσης, υπήρχε ανταλλαγή πληροφοριών για τα μέτρα. Άρα, εγώ με τον ομόλογό μου, ήμασταν σε επικοινωνία σε καθημερινή βάση. Θεωρώ ότι αναδείχτηκε η αξία της Επιτροπής.

Πώς αξιολογείτε τον τομέα της υγείας στην Κύπρο; Σε ποιους τομείς κάναμε άλματα και πού χρειαζόμαστε ακόμα βελτίωση;

Γενικά, νομίζω ότι τα αποτελέσματα στον τομέα της υγείας, στην ιστορία της Κύπρου, είναι θετικά. Σίγουρα, εκεί που υπήρχε ένα μεγάλο μειονέκτημα ήταν η απουσία ενός συστήματος υγείας, που να ενώνει όλες τις υπηρεσίες της υγείας. Οπότε, θεωρώ ότι το ΓεΣΥ, ως φιλοσοφία, είναι πάρα πολύ θετικό. Πιστεύω πως υπάρχει ακόμα χώρος για βελτίωση, πιστεύω ότι πρέπει να δημιουργηθούν και διαφορετικές κατηγορίες για κέντρα εξειδίκευσης, σε σχέση με τη γενική παροχή υπηρεσιών. Αλλά τα πράγματα θεωρώ ότι πάνε προς το καλύτερο στην Κύπρο.