Κάθε άνθρωπος έχει και μια ιστορία να διηγηθεί. Τη δική του. Και σε αυτήν πρωταγωνιστής είναι ο ίδιος. Η καθεμιά έχει τις ιδιαιτερότητές της, τα πάνω της και τα κάτω της, τους αγώνες της, τους «συμπρωταγωνιστές» του ήρωα... Θέλουμε να πιστεύουμε πως για το 24χρονο Ιωάννα, ένα non binary άτομο που ζει στην Κύπρο του 2020, η συνάντησή του με τη συντακτική ομάδα της CITY ήταν μια καλή στιγμή. Και πως μετά από αυτήν, θα έρθουν κι άλλες, σημαντικές και καρποφόρες.

Όλα άρχισαν από ένα email που έστειλε στη CITY, το διάστημα που είχαμε δημοσιεύσει -σε συνεργασία με την Accept και τον Οργανισμό Νεολαίας-μια σειρά από άρθρα για την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα της Κύπρου: «Γεια σας, είμαι το Ιωάννα, ένα gender queer non-binary άτομο στην κλειστή κοινωνία της Κύπρου μας, που βιώνει τις επιπτώσεις της απόρριψης, της μη κατανόησης, της έλλειψης πληροφόρησης, αλλά και της μη διαλλακτικότητας στη δυαδικότητα των φύλων». Αν και θέλαμε να μάθουμε, δεν ξέραμε πολλά για το πώς είναι να είσαι και να ζεις ως non binary. Είχαμε πολλές απορίες και «γκρίζες περιοχές», που το Ιωάννα είχε όλη την καλή πρόθεση να ακούσει, να λύσει, να εξηγήσει. Δεν ξέρω πού βρήκε τόσο θάρρος, τόσο σθένος, για να βγει μπροστά και να διηγηθεί την ιστορία του, ξέροντας πως αυτό ίσως το βάζει πρώτο στην αρένα της αποδοχής των άφυλων ατόμων στην Κύπρο. Αν αυτό δεν είναι μαγκιά, τότε τι είναι;

Δεν θέλουμε να μακρηγορήσουμε. Θέλουμε απλώς να διαβάσεις όλα όσα έχει να πει. Και ελπίζουμε, Ιωάννα μου, πως βοηθήσαμε στο να γίνει ένα βήμα προς την αποδοχή, την κατανόηση και πως ίσως κάποιοι που θα διαβάσουν την ιστορία σου θα βρουν κοινά σημεία, ώστε να δυναμώσει η φωνή σας. Καλύτερα από όλους μας, το έθεσε ο Μιχάλης: «Παρόλο που πριν πάω ήμουν πολλά επιφυλακτικός, εντούτοις φεύκοντας εσυνειδητοποίησα για ακόμα μια φορά πως αν δεν γνωρίσεις έναν άνθρωπο, αν δεν κάτσεις να κάμεις μια συζήτηση με ανοιχτό μυαλό τζαι ειλικρίνεια, ούτε να απομυθοποιήσεις μπορείς τζείνο που το μυαλό σου επινοεί, ούτε να το καταλάβεις, ούτε ενδεχομένως να το αποδεχτείς. Κάθε άνθρωπος έσιει μιαν ιστορία να πει. Το ελάχιστο που οφείλουμε να κάμουμε είναι να αφιερώσουμε λλίο χρόνο, για να την ακούσουμε».

Σημείωση: H επιλογή του «το» γίνεται γιατί παραπέμπει στο «το άτομο», μια προσφώνηση που δεν καθορίζει φύλο. Στη συνέντευξη, το Ιωάννα αναφέρεται μόνο με το θηλυκό του όνομα κατ’ επιλογήν του, αφού αυτό-ορίζεται ως gender queer non binary. «Ο λόγος που επιλέγω τη θηλυκή προσφώνηση είναι πως, από τη στιγμή που εξωτερικά η ανδρική μου πλευρά εκπροσωπείται επαρκώς, ως Ιωάννα νιώθω πως εκπροσωπείται και η θηλυκή μου πλευρά».


*Στην κεντρική φωτογραφία qπεικονίζεται το Nasty Cat στη Λευκωσία, σημείο συνάντησής μας για τη συνέντευξη (φωτογραφία αρχείου CITY).

Τι σημαίνει «non binary»;

Σημαίνει πως είμαι άφυλο. Πως δεν θέλω να βάλω τον εαυτό μου σε καλούπια και να ακολουθήσω τα στερεότυπα. Δεν αναγνωρίζω τον εαυτό μου ούτε ως άνδρα ούτε ως γυναίκα. Αντιλαμβάνομαι πως έχω στοιχεία και από τα δύο φύλα. Αν έλεγα πως νιώθω μόνο γυναίκα, θα ήμουνα trans. Δεν έχω πρόβλημα με το σώμα μου. Είμαι ΟΚ με το σώμα μου. Ο ψυχισμός μου, το «είναι» μου αν προτιμάς, συντίθεται και από τα δύο φύλα.

Πότε κατάλαβες για πρώτη φορά πως είσαι non binary;

H «αναγνώριση» έγινε, όταν ήμουν γύρω στα 16-17. Για να το θέσω καλύτερα, εκεί είχα καταλάβει τι είμαι. Αλλά μπορώ να πω πως πέρυσι αποδέχτηκα τον εαυτό μου. Να σου πω την αλήθεια, ανέκαθεν με ενοχλούσε κάπως όταν με φώναζαν «Ιωάννη» ή όταν μου έλεγαν «τι όμορφο αγοράκι» κ.λπ.

Από τη στιγμή όμως που δεν αναγνωρίζεις τον εαυτό σου ούτε ως άνδρα ούτε ως γυναίκα, γιατί επιλέγεις να αλλάξεις το όνομά σου από «Ιωάννης» σε «Ιωάννα»;

Μου αρέσει το «Ιωάννα». Ένιωθα πίεση όταν με προσφωνούσαν «Ιωάννη». Για να διευκρινίσω: Non binary δεν σημαίνει πως μου αρέσει μόνο το να είμαι γυναίκα. Είμαι κοντά και στον ανδρικό ψυχισμό μου. Δεν θα πάρω κεφάλια αν με αποκαλέσει κάποιος «Ιωάννη» και σαφώς θέλω να έχω την ελευθερία να ορίζω εγώ πως θα «συστήνομαι» στην κοινωνία. Ο λόγος που επιλέγω το «Ιωάννα» είναι πως, από τη στιγμή που εξωτερικά η ανδρική μου πλευρά εκπροσωπείται επαρκώς, ως Ιωάννα εκπροσωπείται και η θηλυκή μου πλευρά. Πολλές φορές νιώθω πως η «αρσενική» μου αν θες πλευρά πάει πακέτο με κάποιες προαπαιτήσεις που μου προκαλούν ψυχολογική πίεση. Για παράδειγμα, ότι πρέπει να ελκύομαι από γυναίκες, αποκλειστικά να φοράω αντρικά ρούχα… Με ενοχλεί η κατηγοριοποίηση. Με τον ίδιο τρόπο που μου αρέσει για παράδειγμα να φορώ σουτιέν, φορώ και μποξεράκια. Και στην Κύπρο αυτά τα στερεότυπα τα βρίσκεις παντού. Είτε είσαι straight είτε gay πρέπει να πληροίς κάποια κριτήρια.

Αυτές δεν είναι όμως αντιλήψεις πιο παλιών γενιών;

Σε όποια ηλικία και να απευθυνθείς, μπορεί να συναντήσεις και την αποδοχή και την απόρριψη. Μπορεί να κάνω coming out αυτήν τη στιγμή σε έναν 70χρονο και να με καταλάβει, ενώ αντίθετα να με απορρίψει ένας 15χρονος. Ναι μεν η νέα γενιά είναι πιο δεχτική, όμως, παρ’ όλα αυτά, βλέπω με θλίψη πως πολλοί μεγαλώνουν τα παιδιά τους με προκαταλήψεις. Πόσες φορές σας έτυχε να πάτε π.χ. σε ένα κατάστημα παιχνιδιών και τα αγοράκια να πρέπει να αγοράσουν τα στρατιωτάκια, τα αυτοκινητάκια και να μην τους επιτρέπεται να αγοράσουν μια κούκλα αν θέλουν; Ή για τα κοριτσάκια, δεν πρέπει να φορούν φούστες και να τους αρέσει το ροζ;

Γιατί το εισπράττεις όμως ως ψυχολογική πίεση, ως βάρος; Πολλοί ομοφυλόφιλοι και ετερόφυλοι άνδρες δεν το νιώθουν αλλά προσδιορίζονται ως άντρες.

Yπάρχει μια σύγχυση ως προς το τι είναι σεξουαλικός προσανατολισμός και τι είναι ταυτότητα φύλου. Aν και τα δύο μαζί συνθέτουν το «είναι» μας, την προσωπικότητά μας, ο σεξουαλικός προσανατολισμός και η ταυτότητα φύλου είναι δύο ξεχωριστά πράγματα. Το να είσαι ομοφυλόφιλος, είναι σεξουαλικός προσανατολισμός. Η ταυτότητα φύλου δεν έχει καμία σχέση με τις σεξουαλικές προτιμήσεις κάποιου. Τι είναι το φύλο; Άνδρας, γυναίκα ή και τίποτα από αυτά. Έτσι το βλέπω εγώ. Το να είσαι π.χ. ομοφυλόφιλος δεν πάει να πει πως δεν είσαι άνδρας.

Άρα άλλο σεξουαλικότητα και άλλο ταυτότητα.

Ακριβώς. Αν είσαι άνδρας μπορεί να είσαι ετερόφυλος, ομοφυλόφιλος, bisexual, fluid, κ.ο.κ. Το ίδιο και αν είσαι γυναίκα, το ίδιο και αν είσαι non binary. Το να μην ταυτίζεσαι με κάποιο από τα δυαδικά φύλα δεν σημαίνει πως δεν ελκύεσαι από κανένα ή και από άφυλα άτομα. Το ίδιο ισχύει και για τους queer. Ο όρος «queer» είναι ένας πολύ πιο ευρύς και «ασφαλής» όρος. Κάποιος ο οποίος μπορεί να είναι ομοφυλόφιλος, μπορεί να νιώθει άνδρας, να είναι queer και να νιώθει πιο άνετος κάτω από την queer «ομπρέλα». Εγώ είμαι queer, ένα gender queer, non binary άτομο, νιώθω κι εγώ άνετα κάτω από αυτήν την πιο μεγάλη «ομπρέλα». Έχει να κάνει με τον ψυχισμό του κάθε ανθρώπου. Είναι πιο πολύ ψυχολογικό για εμένα -και νομίζω και για κάθε άφυλο άτομο. Γιατί αυτό είμαι! Δεν έχω φύλο, δεν θέλω να έχω φύλο, άρα ίσως αυτό το «βάρος», αν θες, ναι, να είναι ψυχολογικό.

Τι θα ήθελες να αλλάξει αύριο κιόλας, αν αυτό γινόταν;

Η ταυτότητά μου. Το φύλο που αναγράφεται σε αυτήν και το όνομα που φέρει. Ένας άνδρας ή μια γυναίκα δεν είναι απαραίτητο να αποδείξουν πως «ανήκουν» στο φύλο τους. Άρα γιατί ένα άφυλο άτομο να πρέπει να αποδείξει ότι είναι άφυλο;

Και σε ό,τι αφορά στην κοινωνική αποδοχή; Στην Κύπρο έχουμε ακόμη αρκετά «ανοιχτά» θέματα που σχετίζονται με την αποδοχή της διαφορετικότητας. Όταν αυτά είναι ακόμη άλυτα, αυτομάτως η ζωή των non binary ατόμων γίνεται ακόμη πιο δύσκολή; Όπως και να το κάνεις, το «ενδιάμεσο φύλο» είναι ένα βήμα παρακάτω.

Δεν ζω σε κάποιο ροζ συννεφάκι, καταλαβαίνω πως η αποδοχή είναι δύσκολη και πως έχουμε δρόμο. Το δέχομαι και το ακούω. Δεν περιμένω πως θα ξυπνήσω μια μέρα, θα φορέσω τακούνια και θα είναι όλα τέλεια. Αυτό που δεν αποδέχομαι είναι να μου πει ο οποιοσδήποτε τι θα φορέσω, τι θα κάνω, ποιος θα είμαι στη ζωή μου. «Κοίταξε πώς περπατάει, πώς συμπεριφέρεται…». Αυτό για εμένα είναι βία. Λεκτική μεν, αλλά βία και θα πρέπει να καταγγέλλεται. Ακόμη και το ότι έχω μια ταυτότητα στην οποία αναγράφεται πως είμαι άνδρας, με ενοχλεί. Θα με ενοχλούσε αν έγραφε και το αντίθετο.

Έχεις δεχτεί επιθέσεις σωματικές, hate speeches;

Σωματικές ευτυχώς όχι, hate speeches… ουφ! Ο νόμος κατά της ρητορικής μίσους υπάρχει. Το πρόβλημα είναι ο τρόπος με τον οποίο εφαρμόζεται ο νόμος. Τι να πω στην αστυνομία; Πως είμαι ένα άφυλο άτομο που ντύθηκε με γυναικεία ρούχα και μου επιτέθηκαν;

Ανέφερες πως αντιλήφθηκες πως είσαι άφυλο στα 17. Όμως, η αποδοχή έγινε πέρυσι, στα 23. Τι μεσολάβησε σε αυτά τα χρόνια, για να φτάσεις στο σημείο να αγαπήσεις τον εαυτό σου;

Ήμουν συνεχώς σε μια φάση αυτό-καταπίεσης. Αφού εγώ έλεγα στον εαυτό μου πως «δεν γίνεται να μην είμαι το ένα ή το άλλο». Θα ήταν πιο εύκολο για εμένα να πω πως είμαι trans. Δεν είμαι και χρειάστηκε πολλή δουλειά με τον εαυτό μου μέχρι να αποδεχτώ πως είμαι άφυλο. Ένιωσα τον εαυτό μου να κακοποιείται κάθε μέρα από εμένα, να μην αποδέχομαι εγώ τον εαυτό μου για το τι πραγματικά είμαι. Ασκούσα πίεση σε εμένα, για να μην αναδείξω τη θηλυκή μου πλευρά, γι’ αυτό και αποτάθηκα σε ψυχολόγο για βοήθεια. Η ψυχική μου υγεία είχε ταραχθεί στο φουλ. Μέχρι και απόπειρα αυτοκτονίας είχα κάνει, όταν πρωτοξεκίνησα το πανεπιστήμιο. Με σταμάτησε μια στιγμή λογικής, κάλεσα και την αστυνομία εγκαίρως και εξεπλάγην ευχάριστα από τη συμπεριφορά τους. Γνώρισα την ανθρώπινη πλευρά της αστυνομίας. Κάθισαν να μιλήσουμε, με άκουσαν…

Το ότι έκανες απόπειρα αυτοκτονίας είχε ξεκάθαρα να κάνει με τη δική σου αντίληψη για εσένα; Ή συνέτειναν σε αυτό και άλλοι, εξωγενείς παράγοντες;

Είχε να κάνει και με εξωγενείς παράγοντες. Οι γονείς μου έμαθαν πως είμαι ομοφυλόφιλος. Ευτυχώς, δεν έμαθαν πως είμαι άφυλο. Το πρώτο διάστημα δεν αντέδρασαν, λόγω και της απόπειρας, αλλά μετά ξεκίνησαν τα «είδες τι κάνει η ομοφυλοφιλία» κ.ο.κ.

Θεωρείς πως η αντίδρασή τους ήταν αποτέλεσμα άγνοιας ή γνώριζαν αλλά δεν το αποδέχονταν;

Ήταν αποτέλεσμα άγνοιας, ξεκάθαρα.

Τώρα φαίνεσαι να έχεις κατασταλάξει περισσότερο. Τι σε έκανε όχι απλώς να «ηρεμήσεις», αλλά και να επικοινωνήσεις σε τρίτους, π.χ. σε εμάς, τη διαδρομή σου από τη συνειδητοποίηση έως την αποδοχή;

Είμαι σε φάση που αναγνωρίζω πράγματα που έγιναν πιο παλιά, καταλαβαίνω γιατί έγιναν. Αυτήν τη στιγμή είμαι σε διαβούλευση με συγκεκριμένες κρατικές υπηρεσίες, για να διαγραφεί το φύλο μου από τα κρατικά μου έγγραφα. Ο λόγος που έκανα αυτό το βήμα είναι γιατί θέλω τα άτομα, τα οποία βιώνουν παρόμοιες καταστάσεις, να νιώσουν πως δεν είναι μόνα. Πως υπάρχουν άτομα εκεί έξω που πέρασαν τα ίδια, πως τα ξεπέρασαν και πως παρόλο που ο δρόμος δεν είναι εύκολος και η κοινωνία δεν είναι έτοιμη, δεν είναι και μόνοι.

Σε αυτήν τη διαδρομή, τι σε εξέπληξε ευχάριστα και τι δυσάρεστα;

Ευχάριστη έκπληξη… η αντίδραση του κολλητού μου! Είναι άτομο βαθιά θρησκευόμενο και μόλις έμαθε για εμένα μού είπε πως «αφού είσαι εσύ εντάξει μαζί σου, είμαι και εγώ εντάξει με εσένα». Με προβλημάτισε, όμως, και η συμπεριφορά από άτομα που δεν γνώριζα καν! Π.χ. υπήρχε άτομο με το οποίο δεν είχα καμία στενή επαφή, δεν ήμασταν καν φίλοι, και έτυχε σε μια συζήτηση που ήμασταν και οι δύο παρόντες, να πω τις απόψεις μου. Δέχθηκα μια επίθεση, μια ανελέητη επίθεση… Τύπου «τι ανωμαλίες είναι αυτές;», «πού πάμε;», τέτοια πράγματα.

Οι γονείς σου ξέρουν πως είσαι άφυλο;

Στους γονείς μου θα μιλήσω, όταν νιώσω ετοιμότητα και ανεξαρτησία. Η αλήθεια είναι πως δεν θέλω να τους χάσω. Ειδικά τη μητέρα μου. Ξέρω πως μπορεί να μη με αποδεχθούν και πως η πρώτη τους αντίδραση θα είναι: «μα επέλλανες»; Γι’ αυτό και όταν είναι παρόντες, φορώ μόνο ανδρικά ρούχα, δέχομαι πως τους είναι δύσκολο να με δουν αλλιώς. Η αγάπη μου, αν θες, για τους γονείς μου είναι πιο δυνατή από την επιθυμία μου να τους εξομολογηθώ την ταυτότητά μου. Δεν είμαι σε φάση να συζητήσω μαζί τους τώρα.

Και σε μελλοντικούς χώρους εργασίας; Ή συντρόφους; Πώς θα παρουσιάσεις τον εαυτό σου, πώς θα το προσεγγίσεις;

Θα σου εξομολογηθώ κάτι που μου έτυχε. Προέκυψε μια συνέντευξη σε μια εταιρεία και συνειδητοποίησα, στο τέλος της, πως μιλούσα για εμένα μόνο ως Ιωάννα. Καταλαβαίνω πως παραξενεύτηκαν, δεν τους ήταν και ό,τι πιο σύνηθες. Τώρα σε σχέση με τους ερωτικούς μου συντρόφους, η πλειοψηφία ήταν ομοφυλόφιλοι άνδρες. Κάποιοι με καταλαβαίναν, κάποιοι δεν μπορούσαν να το κατανοήσουν και μια μικρή μειοψηφία είχαν πολύ αρνητική αντίδραση. Μην νομίζεις, και μέσα στην LGBTQI κοινότητα υπάρχει άγνοια. Άντε να τους εξηγήσεις πως δεν είσαι τίποτα από τα δύο.

Κλείνοντας, θέλουμε να ρωτήσουμε… Είσαι έτοιμο να δώσεις τη μάχη σου; Το αναφέρουμε γιατί για να καταφέρουν κοινωνίες -όχι μόνο η κυπριακή- να δεχθούν τη διαφορετικότητα δόθηκαν -και δίνονται- μάχες, εδώ και δεκαετίες. Κι εσύ πρεσβεύεις κάτι πολύ νέο, πολύ διαφορετικό και μια άλλη κουλτούρα.

Δεν μπορώ να σου απαντήσω σε αυτό. Χρειάζεται ψυχικό σθένος. Η αυτό-αποδοχή μου δεν σημαίνει πως έφερε και την «απελευθέρωσή» μου. Δεν μπορώ επ’ ουδενί να πω πως νιώθω ελεύθερο να εκφράζομαι ως άφυλο άτομο όπου θέλω, όπως θέλω, όταν θέλω. Το πιο σημαντικό στο παρόν στάδιο είναι να καταλάβει η κοινωνία τι σημαίνει «non binary». Ευελπιστώ πως θα φτάσουμε στο σημείο της κατανόησης, αλλά πρώτα πρέπει να εξηγήσουμε στην κοινωνία τον όρο «άφυλο». Γιατί η άγνοια φέρνει καταπίεση και αυτό είναι που με ενοχλεί περισσότερο. Σε ό,τι έχει να κάνει με τη νομοθεσία, δεν θέλω να αναγράφεται πουθενά το φύλο μου, θέλω να μην με αναγνωρίζει κανείς ως άνδρα ή ως γυναίκα. Επιπλέον, το άδικο και το ενοχλητικό είναι πως μου αναγνωρίζονται, λόγω φύλου -ένα φύλο με το οποίο εγώ δεν ταυτίζομαι- υποχρεώσεις, στις οποίες εγώ δεν θέλω να υποβληθώ. Π.χ., όταν έκλεισα τα 18, έπρεπε να πάω στρατό. Ήξερα εκ των προτέρων πως δεν μπορώ να βρίσκομαι σε έναν χώρο που δεν μου ταιριάζει. Πήγα για έναν και κάτι μήνα, μπήκα στο ΚΕΝ και η ψυχική μου υγεία έπιασε πάτο -κυρίως λόγω bullying από συστρατιώτες μου. Καταλαβαίνω πως είναι δύσκολο να μας καταλάβουν, αλλά χρειάζομαι και εγώ και η κοινότητα, μια κάποια κατανόηση και να γίνουν τα πρώτα βήματα προς την αποδοχή. Δική μου ζωή, δικές μου επιλογές. Και θέλω να ελπίζω πως σε κάποια χρόνια θα υπάρχει η γνώση και η ενσυναίσθηση, ώστε να φτάσουμε και στην απόλυτη και στην de facto αποδοχή.

Σημείωση: Αν νιώθεις πως η δική σου ιστορία και του Ιωάννα ταυτίζονται, αν αναγνωρίζεις κι εσύ πως είσαι non binary άτομο ή θες να επικοινωνήσεις με το Ιωάννα για υποστήριξη ή για να λύσεις απορίες σου, τότε επικοινώνησε στο nonbinaryofcyprus@gmail.com για να έρθεις σε επαφή μαζί του.