Ένεκα των ημερών που διανύουμε, η φράση αναμένεται να ακουστεί και να γραφεί πολλάκις. Προς αποφυγή λαθών (και παρεξηγήσεων) παραθέτουμε αυτούσια την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα ανάρτηση του αγαπητού καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου, Γεωργίου Ξενή, σχετικά με τη φράση.


«Το 'Θεός φυλάξοι!' στους αρχαίους Έλληνες

Οι χριστιανοί, όταν ζητούν τη βοήθεια του Θεού για την αποτροπή ενός κακού, χρησιμοποιούν την έκφραση 'Θεός φυλάξοι!'. Οι αρχαίοι Έλληνες πριν ασπαστούν τον χριστιανισμό είχαν ασφαλώς ανάλογες εκφράσεις. Σε τέτοιες περιπτώσεις επικαλούνταν τον Δία, τον Απόλλωνα κτλ. Δύο σχετικές εκφράσεις που μαρτυρούνται σε αρχαία κείμενα:

-Ζεῦ ἀλεξῆτορ! (στον Σοφοκλή)

-Ἄπολλον ἀποτρόπαιε! (στον Αριστοφάνη)

Γλωσσικά σχόλια:

1) Το 'Ζεῦ' και το 'Ἄπολλον' (με τόνο στο άλφα και με όμικρον στο τέλος) είναι κλητικές, δηλαδή μορφολογικοί τύποι που χρησιμοποιούσαν, όταν απευθύνονταν άμεσα στις δύο θεότητες. Οι ονομαστικές είναι 'Ζεύς' και 'Ἀπόλλων' (με τόνο στο όμικρον και με ωμέγα). Ομοίως το 'ἀλεξῆτορ' και 'ἀποτρόπαιε' είναι κλητικές του 'ἀλεξήτωρ' και 'ἀποτρόπαιος'.

2) Το 'ἀλεξήτωρ' (=αυτός που αποτρέπει κάτι) προέρχεται από το ρήμα 'ἀλέξω', το οποίο εδώ σημαίνει 'αποτρέπω κάτι, το κρατώ μακριά, το απομακρύνω'. Εξ ου 'αλεξικέραυνον' και για τους καθαρολόγους (!) 'αλεξιβρόχιον' (ομπρέλα που προφυλάει από τη βροχή) και 'αλεξήλιον' (παρασόλι, ομπρέλα που προφυλάει από τον ήλιο) κτλ.

3) Το 'φυλάξοι' γράφεται με -οι, διότι είναι η λεγόμενη ευκτική έγκλιση. Την έγκλιση αυτή τη χρησιμοποιούσαν inter alia (μεταξύ άλλων), για να διατυπώνουν ευχές. Τη μεταφράζουμε με το 'μακάρι', 'είθε' και γενικώς με τρόπους που εμπεριέχουν την έννοια της ευχής. Άρα 'Θεός φυλάξοι = Μακάρι να (προ)φυλάξει ο Θεός'».