Κεντρική φωτογραφία: David Levene/The Guardian



Αυτή του η «βιασύνη» τον οδήγησε στο να θεωρείται σήμερα ο «πατέρας» της αυχενικής διαφάνειας, να έχει διεθνώς αναγνωριστεί και να χαίρει της εκτίμησης της ιατρικής κοινότητας -που πολλές φορές βρήκε απέναντί του- και το πιο σημαντικό… να έχει σώσει, είτε ο ίδιος είτε λόγω των ανακαλύψεών του, χιλιάδες ζωές, τόσο παιδιών όσο και μητέρων.

Πολλά πράγματα με εντυπωσίασαν έως και με συγκίνησαν στη διάρκεια της μίας και βάλε ώρας συνομιλία μας. Κρατώ όμως τα εξής τρία: την ταπεινότητα του ανδρός, το πάθος που εξέπεμπε και την αγάπη με την οποία ακόμη και σήμερα αντιμετωπίζει το επάγγελμά του και τέλος, τη θέρμη και τον σεβασμό που έχει για συναδέλφους και ασθενείς. Ο λόγος του είχε μέτρο, στωικότητα, ευγένεια, λαχτάρα.

Ο καθηγητής Εμβρυϊκής Ιατρικής του King's College, Κύπρος Νικολαΐδης, μιλά στη CITY.

Πώς προέκυψε η συμμετοχή σας στη σειρά του Netflix;

Με προσέγγισαν τον Οκτώβριο (2019) από το BBC, μου είχαν πει πως επέλεξαν τέσσερις γιατρούς από όλο τον κόσμο και πως ήμουν ένας από αυτούς. Tέλη Οκτωβρίου διαγνώσθηκα με καρκίνο του αίματος (multiple myeloma), ο οποίος είναι μη ιάσιμος. Τους ενημέρωσα πως υπάρχει πιθανότητα να πεθάνω μέχρι την προβολή του επεισοδίου σε περίπτωση που δεν ήθελαν να προχωρήσουν, όμως αποφάσισαν να συνεχίσουμε. Ήταν μια περίοδος που σε προσωπικό επίπεδο προβληματιζόμουν για τις ερωτήσεις που τίθενται και στο ντοκιμαντέρ. Γυρίσαμε περίπου 40 εγχειρήσεις και επέλεξαν αυτές που, τελικά, ήταν και οι πιο… δύσκολες, λόγω των επιπλοκών που είχαν. Και αυτό για να δείξουν την αλήθεια, την ανθρώπινη προσπάθεια ενός γιατρού και όχι κάποιου θαυματουργού.

Τι σας ώθησε στην Ιατρική;

Πολλές φορές, ξέρεις, οι άνθρωποι μπαίνουμε σε ένα «κανάλι», το οποίο έχουν επιλέξει άλλοι για εμάς. Ο πατέρας μου ήταν γιατρός και όσο πίσω στον χρόνο κι αν γυρίσω, θυμάμαι πως έλεγα ότι πάντα αυτό ήθελα να κάνω. Το «να γίνω γιατρός», ακουγόταν καλό! Ήρθα στην Αγγλία τη δεκαετία του 70’ -μια πολύ άσχημη δεκαετία για την Κύπρο- για να σπουδάσω ιατρική, τότε όμως αυτό ήταν το τελευταίο πράγμα που με απασχολούσε. Την περίοδο της εισβολής ήμουν πρόεδρος του φοιτητικού κινήματος στο Λονδίνο και προσπαθούσα να κινητοποιήσω τόσο την παροικία όσο και φοιτητικά κινήματα του εξωτερικού, για να στηρίξουμε την πατρίδα. Αυτά με ενδιέφεραν τότε. Πήγαινα στο πανεπιστήμιο, παρακολουθούσα τα μαθήματα αλλά δε μου κίνησε ποτέ το ενδιαφέρον ο κλάδος. Όμως, κάποτε στη ζωή μας έρχεται η στιγμή που μας κάνει να αποκτήσουμε έναν σκοπό και να συνειδητοποιήσουμε τι είναι αυτό εν τέλει που θέλουμε να κάνουμε.

Ποια ήταν αυτή η στιγμή για εσάς;

Με ενέπνευσε η ομιλία ενός ανθρώπου. Στο τελευταίο έτος των σπουδών μου, έρχεται στο King’s ένας νέος, Σκωτσέζος καθηγητής, ο Stuart Campbell. Ένας ενθουσιώδης τύπος που ήταν μαθητής του Ian Donald, του επίσης Σκωτσέζου καθηγητή, που πρώτος εισήγαγε την τεχνολογία των υπέρηχων στην μαιευτική, εμπνευσμένος από τα Doppler των υποβρυχίων! Η πρώτη ομιλία του Campbell στο πανεπιστήμιο με ενθουσίασε τόσο που, στο τέλος της, τον πλησίασα και τον ρώτησα: «Μπορώ να δουλέψω μαζί σας το καλοκαίρι;». Δέχθηκε, έμεινα στο King’s για να δουλέψω μαζί του και μόλις είδα το κινούμενο έμβρυο στην κοιλιά της μάνας «ερωτεύτηκα» αυτόν τον νέο τομέα της ιατρικής, από τον οποίο γεννήθηκε η «ιατρική του εμβρύου». Ακριβώς επειδή ήταν κάτι πολύ καινούριο, από τον πρώτο μου χρόνο κιόλας ήμουν αν θες από τους «πατέρες» του, αφού πολύ λίγοι είχαν ήδη ασχοληθεί με αυτόν.

Γιατί τον… «ερωτευτήκατε»;

Γιατί βλέπαμε το έμβρυο! Το βλέπαμε καθώς κινείτο, πώς κινείτο, καθώς μεγάλωνε, ξεκινήσαμε να κάνουμε διαγνώσεις σε διάφορα προβλήματα της κύησης. Στο δικό μου το μυαλό γεννήθηκαν δεκάδες ερωτηματικά! Ποια είναι αυτά τα προβλήματα, μπορούμε να κάνουμε επέμβαση εντός της μήτρας για να τα διορθώσουμε; Πώς μεγαλώνει το έμβρυο, ποια η σχέση του με τη μητέρα, τι γίνεται όταν το έμβρυο μεγαλώνει εις βάρος της υγείας της μητέρας; Τόσο βαθιά μπήκα σε αυτόν τον τομέα που το μόνο που με απασχολούσε πια ήταν να λύσω αυτά τα ερωτήματά μου, να εξηγήσω διάφορα πράγματα, να βρω λύσεις… Κάναμε συνεχώς νέες ανακαλύψεις, νέες δημοσιεύσεις, έρχονταν γιατροί από όλο τον πλανήτη για να συνεργαστούμε... Ήταν μια ατμόσφαιρα φανταστική!

Το να πρωτοπορείς σε κάτι εμπεριέχει και ρίσκο, τόσο για το τελικό αποτέλεσμα όσο και για τη φήμη σου. Είχατε τέτοιο άγχος;

Όταν κάναμε επεμβάσεις στα έμβρυα είχα μεγάλη αγωνία, ναι. Όμως, αρχίζαμε ξέροντας πως αυτά τα έμβρυα εν πάσει περιπτώσει θα πέθαιναν. Το «ρίσκο» που έπαιρνα ήταν δικαιολογημένο. Με κάθε επιτυχία και με κάθε νέα ανακάλυψη, ξεκίνησαν να έρχονται ασθενείς από όλο τον κόσμο με την ελπίδα πως θα κάνουμε «θαύματα». Εκεί ξεκινήσαν και τα προβλήματα.

Σαν τι προβλήματα;

Έρχονταν σε εμένα με μεγάλη ελπίδα πως «θα κάνει κάτι ο Κύπρος και θα ζήσει το μωρό μας», ένα μωρό που τους είχαν ήδη πει πως θα πέθαινε. Έπρεπε να εξηγώ ξανά και ξανά πως δε κάνω θαύματα, δεν είμαι θεός ή άγιος, προσπάθειες κάνω. Κάποιες φορές αυτές καρποφορούσαν και πολλές άλλες, ό,τι και να κάναμε, δεν μπορούσαμε να αποφύγουμε το μοιραίο. Όμως δίναμε τη μάχη μαζί.

Εσείς πώς το διαχειριστήκατε αυτό; Πώς καταφέρνετε να ισορροπήσετε μεταξύ ελπίδας και ρεαλισμού, απευθυνόμενοι στους ασθενείς σας;

Συμβαίνουν δυο τινά, παράλληλα. Έχω κατανόηση της μεγάλης ευθύνης που έχω αλλά και μεγάλη αγάπη για τον κόσμο. Τους νιώθω. Ο πατέρας μου, ξέρεις, αποκαλείτο «ο γιατρός του κόσμου». Και είτε πετύχαινε είτε όχι στο έργο του, πάντα άκουγε και το «ευχαριστώ γιατρέ». Σήμερα, υπάρχει καχυποψία, διαβάζεις πολλές φορές «πέθανε ο Χ» και η αμέσως επόμενη ερώτηση είναι «ποιος έκανε το λάθος;». Ο κόσμος ακούει κάτι άσχημο και αμέσως προσπαθεί να αποδώσει ευθύνες. Δεν χρειάζεται πάντα όμως να φταίει κάποιος.

Αυτήν την καχυποψία πού την αποδίδετε;

Σε αρκετά σημεία στο ντοκιμαντέρ, καταφέρομαι εναντίον του συστήματος. Ίσως γι’ αυτό να ευθύνεται, συν τοις άλλοις, και η καθοδήγηση που δίνει σήμερα η ιατρική κοινότητα στους νέους γιατρούς. Να είναι μεν ευγενικοί αλλά ψυχροί, αποστασιοποιημένοι, χωρίς συναίσθημα... Ξεχάσαμε πως η ιατρική είναι λειτούργημα, όχι επάγγελμα. Εγώ δεν λειτούργησα ποτέ έτσι. Μπαίνω στα παπούτσια τους και συμπάσχω μαζί τους και αυτό είναι ενάντια στο τι μας εκπαιδεύουν σήμερα στον ιατρικό κόσμο.

Αυτό μου έκανε εντύπωση και στο ντοκιμαντέρ, ειδικά εκεί που παροτρύνετε τη μητέρα να σας κρατήσει το χέρι…

Αυτό το κάνω από την πρώτη μου κιόλας επέμβαση. Θέλω να νιώσουν πως «είμαι μαζί τους». Κατά 99.9% των περιπτώσεων δουλεύει και ο κόσμος το εκτιμά. Υπήρχαν όμως και περιπτώσεις που από «θαυματουργός» ξαφνικά «μεταμορφωνόμουν» σε δαίμονα. Η προσωποποίηση όλων όσα είχαν πάει στραβά.

Η αρχή και το τέλος μιας ζωής είναι δυο γεγονότα στα οποία «εκτίθεστε» συχνά. Είστε «σε ειρήνη» με την αποτυχία;

Είσαι παρών όταν χτυπά η καρδιά του εμβρύου αλλά και όταν σταματά, όπως συνέβη με την κοπέλα στο ντοκιμαντέρ. Τον βλέπεις τον θάνατο, βλέπεις την καρδιά του εμβρύου να σταματά να χτυπά. Οπότε, για εμένα αυτό είναι μια πραγματικότητα, η ιδέα της ζωής και του θανάτου, ως παρατηρητής όμως. Δεν το σκέφτηκα ποτέ αυτό για τον εαυτό μου.

Κι όταν έφτασε η στιγμή να κάνετε αυτή τη σκέψη;

Συνειδητοποιείς πραγματικά το πόσο «εύθραυστη» είναι η ζωή. Προβληματίστηκα. Για εμένα ένα από τα πρώτα θέματά μου είναι το «πώς θα κανονίσω τα παιδιά μου» και, στα της δουλειάς, αν έχω εκπαιδεύσει και προετοιμάσει σωστά τους συνεργάτες μου ώστε να συνεχίσουν το έργο μας. Αυτό έλεγε πάντα ο πατέρας μου σε ασθενείς που έκανε «δυσάρεστες» ανακοινώσεις, μάλιστα τους έδινε και ένα μπουκάλι κρασί ως παρότρυνση-συμβολισμό, για να περάσουν όσο πιο καλά μπορούν.

Πόσο δύσκολο είναι για έναν γιατρό να διαχειριστεί… δυσάρεστα νέα που τον αφορούν;

Ο κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως μορφώσεως και επαγγέλματος, θα αντιδράσει διαφορετικά. Θυμάμαι πως όταν με κάλεσε ο παθολόγος και μου ανακοίνωσε τα νέα, το πρώτο πράγμα που έκανα ήταν… ό,τι κάνουν όλοι. Μπήκα στο Internet να διαβάσω τι είναι αυτό το multiple myeloma, είχα να το ακούσω απ’ όταν ήμουν φοιτητής. Πήρα τηλέφωνο έναν φίλο αιματολόγο και μου είπε «Κύπρο, σταμάτα να διαβάζεις το Internet, είναι γεμάτο βλακείες και λανθασμένες πληροφορίες»! Δεν θέλω να παρεξηγηθώ, είναι χρήσιμο το Internet και δίνει πρόσβαση στον κόσμο σε πληροφορία που υπό άλλες περιστάσεις δε θα είχε. Όμως είναι ένα περιβάλλον που θα βρεις επιφανειακές και ετεροχρονισμένες πληροφορίες και που είναι πάρα πολύ δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς ποια είναι η αλήθεια. Η ιατρική εξελίσσεται με πολύ ταχείς ρυθμούς, συνεχώς δημοσιεύονται νέες ανακαλύψεις. Εκεί είναι που ο άνθρωπος πρέπει να εμπιστευτεί τον ειδικό, τον άνθρωπο.

«Κάποιες φορές ένιωθα πως ήμουν σε εγρήγορση», αναφέρετε στη σειρά. Σε εγρήγορση γιατί;

Γιατί βλέπαμε διάφορες ανωμαλίες στα έμβρυα και κάθε φορά που συνέβαινε αυτό έμπαιναν νέα ερωτηματικά. Έπρεπε συνεχώς να αποδεικνύεις αν μια υπόθεσή σου ήταν πραγματικότητα. Το 1992, για πρώτη φορά είδα τη σχέση της αυχενικής διαφάνειας και του συνδρόμου down. Μιλώντας τότε με δημοσιογράφο της Sunday Times με ρώτησε «και πώς θα αποδείξετε τη συσχέτιση;». «Θα πρέπει να εξετάσω 20.000 γυναίκες», της απαντώ. «Και πού θα τις βρεις;», μου λέει με ειλικρινή απορία στο βλέμμα της. «Από εσένα εξαρτάται», απαντώ. Το δημοσίευσε σε ολοσέλιδο άρθρο της, καλώντας παράλληλα εγκύους να επισκεφθούν το King’s και να κάνουν υπέρηχο. Σε τέσσερα χρόνια πετύχαμε 100.000 εξετάσεις. Για να το καταφέρεις αυτό, πρέπει να είσαι συνεχώς σε εγρήγορση, γιατί αυτό ισχύει για κάθε νέα ανακάλυψη.

Οι συνάδελφοί σας πώς «υποδέχονταν» αυτές τις ανακαλύψεις;

Η υπόθεση και η ανακάλυψη είναι τα δύο πρώτα, πιο εύκολα βήματα. Δεν αρκούν μόνο αυτά, πρέπει να το αποδεχθεί και η επιστημονική κοινότητα και να καταχωρηθεί στο NHS (National Healthcare System). Κάνεις «πολιτική μάχη» για να γίνεις αποδεκτός και για να μπουν σε εφαρμογή οι νέες μέθοδοι. Δεχόμασταν πόλεμο, από το ιατρικό σύστημα, το ιατρικό κατεστημένο. Όχι απλώς δεν το αποδέχονταν, το θεωρούσαν και λάθος και αυτό έγινε και με άλλες ανακαλύψεις. Το 2006, δεκατέσσερα χρόνια μετά, μας ανακοίνωσαν πως έχει γίνει αποδεκτή η ανακάλυψη, πως θα είναι η μέθοδος που θα εφαρμόζεται παντού στην Αγγλία και πως έχουμε τρεις μήνες για να εκπαιδεύσουμε το ιατρικό προσωπικό. Εδώ πρέπει να απονείμω τα εύσημα στην ιατρική κοινότητα της Κύπρου. Στον τομέα μου, η Κύπρος είναι πιο μπροστά από την Αγγλία. Π.χ. την ανακάλυψη της αυχενικής διαφάνειας την έκανα το 1992 και στην Κύπρο τέθηκε σε εφαρμογή από το 1998.

Τι νιώθετε πως ακόμη χρήζει βελτίωσης; Τι δεν έχουμε καταφέρει και πρέπει να μπει στο προγραμμα;

Αρχικά, είναι ο πρόωρος τοκετός. Κάναμε έρευνες, είδαμε πως μπορούμε με μέτρηση υπερήχων του τραχήλου της μήτρας να εντοπίσουμε έγκαιρα αν διατρέχεις τέτοιο κίνδυνο και με τη χορήγηση προγεστερόνης μειώνουμε τον κίνδυνο του πρόωρου τοκετού. Επίσης, είναι η προεκλαμψία. Κάπου στον κόσμο, μια γυναίκα πεθαίνει κάθε 8 λεπτά και άλλο μισό εκατομμύριο έμβρυα κάθε χρόνο λόγω της ασθένειας. Κάνω 30 χρόνια έρευνα και ευτυχώς, τα τελευταία τρία χρόνια καταφέραμε να εισαγάγουμε μια νέα μέθοδο που μας επιτρέπει, από την 12η εβδομάδα της εγκυμοσύνης, να εντοπίσουμε αν μια γυναίκα διατρέχει τέτοιο κίνδυνο ή όχι. Τώρα θα περιμένουμε άλλα 10-15 χρόνια ώσπου να γίνει αποδεχτή και από την ιατρική κοινότητα. Και η μια και η άλλη μέθοδος. Γιατί ακόμη και σήμερα, δεχόμαστε πόλεμο από το ιατρικό κατεστημένο.

Άρα, παρά τις βραβεύσεις, παρά την αναγνώριση, την έρευνα και την απόδειξη, το μεγαλύτερο κομμάτι τις διαδικασίας, ακόμη και για έναν ιατρό του δικού σας βεληνεκούς, είναι η πολιτική μάχη με το σύστημα;

Συνέχεια. Και πολλές φορές μεγαλώνει. Διότι δημιουργούνται αντιζηλίες, αντιπάθειες, έχεις το σύστημα υγείας που σκέφτεται πόσο θα κοστίσει να μπει σε εφαρμογή η νέα μέθοδος, ποιος θα τους εκπαιδεύσει… Μπαίνουν πολλά εμπόδια στην πορεία. Εμείς όμως συνεχίζουμε και έχουμε πετύχει πολλά -και σε επίπεδο χειρουργικών επεμβάσεων, όπως για παράδειγμα οι δύο που είδαμε στο ντοκιμαντέρ.

Έχετε συναίσθηση των κατορθωμάτων σας; Τα έχετε «απολαύσει»;

Για μένα ήταν πάντα απόλαυση. Ξέρεις τι χαρά είναι να ξυπνάς το πρωί και να θες να πας δουλειά; Γιατί σου αρέσει να πηγαίνεις δουλειά, νιώθεις ικανοποίηση να βοηθάς τον κόσμο, να βλέπεις τους ασθενείς σου, τους συναδέλφους σου... Και η μεγαλύτερη χαρά είναι να καταλαγιάζεις την αγωνία των (τρομοκρατημένων από το σύστημα) ασθενών, να τους λες «μη φοβάστε, μια χαρά είναι το μωρό σας».

Και τι γίνεται με τις άλλες περιπτώσεις;

Πρέπει να εξηγήσεις τι συμβαίνει με τρόπο ξεκάθαρο. Και ναι, υπάρχουν οι περιπτώσεις που μπαίνει το δίλημμα. Αν θα προχωρήσουν με την εγκυμοσύνη, με όλους τους κινδύνους που συνεπακολουθούν ή αν θα την τερματίσουν. Δεν θα πάρεις εσύ αυτήν την απόφαση, όμως ως γιατρός οφείλεις να μαζέψεις όσες περισσότερες πληροφορίες μπορείς, για να πάρουν οι γονείς μια πληροφορημένη απόφαση. Κι εκεί είναι η ευθύνη για έναν γιατρό. Εμπεριστατωμένα να τεκμηριώνεις μια κατάσταση χωρίς παράλληλα να κάνεις τους ασθενείς να αισθάνονται τύψεις για την απόφαση που θα πάρουν, αλλά και να τους στηρίζεις, όποια κι αν είναι η απόφαση αυτή. Να φερθείς με την ίδια αγάπη και την ίδια αφοσίωση στον ασθενή στο δωμάτιο 1, ο οποίος επέλεξε να συνεχίσει την εγκυμοσύνη και σε αυτόν στο δωμάτιο 2, ο οποίος επέλεξε να την τερματίσει.

Κλείνοντας, έχοντας σώσει χιλιάδες και έχοντας δει πολλές να χάνονται, τελικά τι είναι ζωή για εσάς;

Για μένα σημασία έχει τα χρόνια που θα ζήσω να με ικανοποιούν πλήρως. H ένταση και όχι η έκταση της ζωής είναι αυτή που εν τέλει έχει σημασία. Το να κάνεις κάτι που αγαπάς και να προσφέρεις με αυτό που κάνεις. Αυτού του είδους ο βίος, εμένα με έχει καλύψει απόλυτα!