Στο βιβλίο του, «Πολεμικές Τέχνες της Κύπρου», μας σύστησε έναν εντελώς καινούργιο κόσμο της κυπριακής ιστορίας, τον οποίο οι πλείστοι αγνοούσαμε. Η αγάπη του για το είδος τον οδήγησε σε μία πολυετή έρευνα και ανακάλυψη μίας ιστορικής πτυχής του τόπου μας, η οποία ακούσια ή εκούσια είχε αποσιωπηθεί, έως σήμερα.

Μια έρευνα που δεν σταμάτησε στην έκδοση του πρώτου του βιβλίου, Πολεμικές Τέχνες της Κύπρου, αλλά συνέχισε με την έκδοση της ενός δεύτερου στο οποίο εστιάζει στους Πολεμικούς Χορούς της Κύπρου και το πώς αυτοί ήταν συνέβαλλαν στην πολεμική εκπαίδευση των ανδρών.

Στο βιβλίο «Πολεμικοί χοροί της Κύπρου. Ιστορία και εξέλιξη μέσα από τα Χρόνια», αναλύεται η σχέση του χορού με την πολεμική εκπαίδευση των αντρών, το πώς αυτοί εξελίχθηκαν μέσα στα χρόνια και έγιναν μέρος της παραδοσιακής κουλτούρας του τόπου μας.

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Όπως και σε άλλες χώρες και περιοχές ανά το παγκόσμιο, έτσι και στην Κύπρο, από τα αρχαία χρόνια οι πολεμικοί χοροί ήταν αναπόσπαστο μέρος της πολεμικής εκπαίδευσης των ανδρών και μπορεί να θεωρηθεί ότι έχουν ουσιαστική σχέση με τις Κυπριακές πολεμικές τέχνες. Η σχέση αυτή εμπεριστατώνεται εύλογα στο υφιστάμενο βιβλίο «Πολεμικοί Χοροί της Κύπρου», μέσα από τα ιστορικά γεγονότα και τις διάφορες συσχετίσεις που παρουσιάζονται και επεξηγούνται.

Το γεγονός ότι οι Κυπριακές πολεμικές τέχνες ήταν ένα θέμα άγνωστο προς το Κυπριακό (αλλά και ξένο) κοινό, στάθηκε εμπόδιο στο να μπορεί κάποιος να αναγνωρίσει τη σύνδεση που μπορεί να έχουν οι Κυπριακοί παραδοσιακοί χοροί με τις πολεμικές τέχνες. Επίσης, τα πλείστα βιβλία, αν όχι όλα, που αναφέρονται στους Κυπριακούς παραδοσιακούς χορούς, παρουσιάζουν μελέτες και πληροφορίες, οι οποίες, πρώτον περιγράφουν τη δημιουργία των Κυπριακών παραδοσιακών χορών από την περίοδο της Αγγλοκρατίας (1878 – 1960) και μετά και δεύτερον, περιγράφουν αποκλειστικά τους διάφορους χορούς ως ένα μέσο διασκέδασης των Κυπρίων, αναιρώντας φυσικά τη σχέση που έχουν με τις πολεμικές τέχνες, αφού το θέμα αυτό δεν ήταν γνώριμο. Το βιβλίο αυτό τείνει να παρουσιάσει πληροφορίες που πηγαίνουν πιο βαθιά στο χρόνο και παρουσιάζει την ιστορία και την εξέλιξη των Κυπριακών πολεμικών χορών από τα προϊστορικά χρόνια.

Η πραγματικότητα είναι ότι με την είσοδο του Χριστιανισμού στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία (1ος αιώνας μ.Χ.) και τη μετέπειτα δημιουργία του Βυζαντίου (330 μ.Χ.), οι πολεμικές τέχνες και οι χοροί είχαν περιθωριοποιηθεί ή / και απαγορευτεί. Ο λόγος ήταν διότι η κοινωνία, ήταν πλέον υπό την επίβλεψη της Εκκλησίας η οποία είχε δημιουργήσει μια «αρνητική» εικόνα για τις πολεμικές τέχνες, κάτι το οποίο επεξηγώ αναλυτικότερα στο βιβλίο μου «Πολεμικές Τέχνες της Κύπρου» (2020). Κατ’ αυτόν τον τρόπο, οι διάφορες παλαιστικές τέχνες μεταμορφώθηκαν και μετονομάστηκαν σε αγωνίσματα ή και αγωνιστικά παιγνίδια αποκτώντας μια πιο διασκεδαστική μορφή – με παρόμοιο τρόπο και ο χορός.

Η ιστορία του χορού στην Κύπρο μας οδηγεί χιλιάδες χρόνια πίσω, στον πρωτόγονο άνθρωπο όπου και δημιουργήθηκαν οι πρώτοι χοροί ως μέρος της καθημερινότητας των ανθρώπων. Οι χοροί αυτοί είχαν διάφορες θέσεις στην κουλτούρα της κάθε φυλής, όπου κάποιοι χοροί για παράδειγμα είχαν διασκεδαστική θέση, κάποιοι τελετουργική ενώ κάποιοι άλλοι πολεμική.

Όσον αφορά την πολεμική πτυχή του χορού, δηλαδή τους πολεμικούς χορούς, αυτοί χαρακτηρίζονται ως «οι ρυθμικές κινήσεις του σώματος, στο ρυθμό της μουσικής, κρατώντας ένα ή περισσότερα όπλα, όπως για παράδειγμα ακόντιο, ασπίδα, ρόπαλο, μαχαίρι, ξίφος, κτλ».

ΠΡΥΛΙΣ (Ο ΑΡΧΑΙΟΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΣ ΧΟΡΟΣ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ)

Ο «Πρύλις» ήταν ο πολεμικός χορός των αρχαίων Κυπρίων, ο οποίος σε άλλα μέρη του Ελληνισμού ονομαζόταν «Πυρρίχιος». Κατά τον Αριστοτέλη, ο χορός αυτός εισήχθη στην Κύπρο από του Αχαιούς μετά τον Τρωικό πόλεμο. Ο «Πρύλις» μπορεί να χαρακτηριστεί και ως ένας τελετουργικός χορός αφού στην Κύπρο χορευόταν από ένοπλους στρατιώτες, κατά την εκφορά νεκρών ή κατά την ταφή τους. Μια αρχαία αναφορά για τον «Πρύλι» είναι αυτή που παρουσιάζεται από τον Καλλίμαχο στο κείμενο «Ύμνος στον Δία» (στροφή 52): «Κούρητες σε περί πρύλιν ωρχήσαντο» που σημαίνει «οι Κουρήτες χόρεψαν τον πολεμικό χορό γύρω σου».

ΤΑ ΔΙΑΦΟΡΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ ΠΟΥ ΕΚΤΕΛΟΥΣΑΝ ΟΙ ΚΥΠΡΙΟΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΗΣ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ:

• Πάλιωμα
• Πάτσος Κλώτσος
• Παίξιμον του Μαχαιριού
• Παίξιμον του Δρεπανιού
  
  

ΠΑΙΞΙΜΟΝ ΤΟΥ ΜΑΧΑΙΡΙΟΥ

Το «Παίξιμον του Μαχαιριού» ή «Παίξιμον του Μασσερκού» όπως ονομαζόταν στην Κυπριακή διάλεκτο ήταν στην ουσία ένας «πολεμικός χορός» ο οποίος λάμβανε χώρα με τη συνοδεία μουσικής. Στο ρυθμό της μουσικής, ένας άντρας που κρατούσε μαχαίρι, κινείτο χορευτικά και έκανε διάφορες κινήσεις (χειρονομίες) και συγκεκριμένα «σκιαμαχούσε» σαν να υπήρχαν μπροστά του εχθροί.

Παίξιμον του Μαχαιριού

«…το γύμνασμα τούτο υπό τον αυτόν του οργάνου ρυθμόν ως και το παγκράτιον, ο ορχούμενος με την μάχαιραν χειρονομεί δι΄αυτής και σκιαμαχεί, ούτος ειπείν, ωσεί ενώπιον του έβλεπε πολεμίους. Αλλά τούτο παρεμφαίνει εν μέρει και τας ξιφημαχικάς γνώσεις των Κυπρίων, καθότι το μαχαίριον τούτο παίζεται πολλάκις με πλείστας κινήσεις της ξιφομαχίας».

Απόσπασμα από το βιβλίο του Λουκά Γεωργίου. Φιλολογικαί Επισκέψεις. Των εν τω Βίο των Νεωτέρων Κυπρίων. Μνημείων των Αρχαίων, (1874).

ΠΑΙΞΙΜΟΝ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΙΟΥ

Ένα άλλο αγώνισμα που συμπεριλαμβανόταν μέσα στα διάφορα άλλα αγωνίσματα των Κυπρίων ήταν και το «Παίξιμον του Δρεπανιού» το οποίο ήταν συγγενικό με το «Παίξιμον του Μαχαιριού». Το «Παίξιμον του Δρεπανιού» γινόταν κυρίως κατά το τέλος του θερισμού, όπου στο ρυθμό της μουσικής, οι δρεπανοφόροι έκαναν διάφορες ρυθμικές κινήσεις και με το δρεπάνι που κρατούσαν έκοβαν σιγά σιγά μια δέσμη από σιτάρι.

Παίξιμον του Δρεπανιού

«…εις ταύτα συνεπάγεται και το παρ’ αυτοίς «Παίξιμον του Δρεπανιού», όπερ παίζεται ιδίως κατά το τέλος του θερισμού των γεννημάτων αυτών. Υπό τον ήχων αύθις δηλ. της πάλης αυτών οι δρεπανοφόροι περικυκλούντες τον θεριστέον σίτον ή την κριθήν, ορχούνται και ερρύθμως κόπτουσι τους στάχυας αυτών φέροντες το δρέπανον παιγνιωδώς από της κεφαλής αυτών ως και επί της σπαθασκίας. Πολλάκις οι επιτήδειοι δρεπανομάχοι αρπάζουσι δια του δρεπάνου αυτών του ετέρου συμμαχόμενου το δρέπανον και ρίπτουσιν αυτό εις τον αέρα δείγμα της νίκης αυτών. Προσπαθούσιν δε εξ αμίλλης εν τη θεριστή ταύτη μάχη, τις πλείονας στάχυας εν ολίγω χρόνω να στρώση επί του αγρού εκείνου. Παίζεται εν Κύπρω η δρεπανομαχία αυτή υπό γηραλέων και κληρικών ενίοτε θαυμασιώτατα και πλείστος λαός εκεί συρρέει εις το απλοϊκόν τούτο θέαμα. Φαίνεται μου δε ότι το παίξιμον τούτο του δρεπανιού των Κυπρίων είναι η ξιφοδρεπανασκία ή η σπαθομαχία των αρχαίων, μεταβιβασθείσα εις τον θερισμόν, ίνα σκιαμαχώσιν επί του σίτου χάριν της εαυτών ξιφικής εφέσεως».

Απόσπασμα από το βιβλίο του Λουκά Γεωργίου. Φιλολογικαί Επισκέψεις. Των εν τω Βίο των Νεωτέρων Κυπρίων. Μνημείων των Αρχαίων, (1874).

«ΔΡΕΠΑΝΟΜΑΧΙΑ»

Πέραν από το ατομικό «Παίξιμον του Δρεπανιού» υπήρχε και η «Δρεπανομαχία» όπου δύο άντρες που κρατούσαν δρεπάνια, πάλευαν ο ένας με τον άλλο. Αυτό το είδος της «Δρεπανομαχίας» λάμβανε χώρα κυρίως από τους γηραιότερους και έμοιαζε αρκετά με το «Παίξιμον του Μαχαιριού», έτσι ίσως να ονομαζόταν και «Ξιφοδρεπανασκία» και εξελίχθηκε σε αυτή τη μορφή λόγο των γνώσεων που είχαν οι Κύπριοι στην ξιφασκία.

Δύο Κύπριοι που εξασκούνται στη «δρεπανομαχία»

ΤΟ ΔΡΕΠΑΝΙ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΤΑΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΠΟΛΕΜΙΣΤΕΣ ΩΣ ΟΠΛΟ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΧΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΝΤΑΝ ΜΕ ΑΥΤΟ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα, το δρεπάνι χρησιμοποιόταν από τους πολεμιστές ως όπλο για τη μάχη και εκπαιδεύονταν με αυτό σε διάφορες τεχνικές. Η εκπαίδευση στο δρεπάνι ως όπλο για τη μάχη εξελίχθηκε σε τέτοιο βαθμό που θεωρείτο τόσο σημαντική ώστε κάποιοι έμπειροι εκπαιδευτές πολεμικών τεχνών τη συμπεριέλαβαν στα βιβλία - εγχειρίδια μάχης που έγραφαν.

Συγκεκριμένα, ο Πόλους Χέκτορ Μέαρ (Paulus Hector Mair), ο οποίος καταγόταν από την Γερμανία και ήταν ειδήμων στην ξιφασκία, συνέταξε τότε αρκετά εικονογραφημένα βιβλία – ως εγχειρίδια μάχης, τα οποία χρησιμοποιούνταν για την εκπαίδευση των πολεμιστών. Τα εγχειρίδια ονομάζονταν «Fechtbuch» (Φεχτμπούχ) που στα Ελληνικά σημαίνει «Εγχειρίδιο μάχης», και σε αυτά συμπεριλαμβάνονταν και τεχνικές με τη χρήση του δρεπανιού μεταξύ άλλων όπλων.

Η ΠΟΛΕΜΙΚΗ ΤΕΧΝΗ «ΚΡΥΒΕΤΑΙ» ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΟΡΟ

Καταληκτικά και βάση των ιστορικών γεγονότων, αναφέρεται ότι κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής, οι Κύπριοι συνέχισαν να προάγουν τις εθνικές πολιτισμικές τους παραδόσεις, μέσα από τα διάφορα γυμναστικά αγωνίσματα που εκτελούσαν. Αυτό φαίνεται να διήρκησε μέχρι το πέρας της Οθωμανικής κατοχής και από την περίοδο της Αγγλικής κατοχής και μετά, τα Κυπριακά αγωνίσματα όπως το «Πάλιωμα» και το «Πάτσος Κλώτσος» περιθωριοποιούνται και σιγά σιγά ξεχνιούνται. Ο λόγος που περιθωριοποιήθηκαν οι παλαιστικές τέχνες φαίνεται να ήταν το γεγονός του ότι οι Άγγλοι θεωρούσαν ότι ο αθλητισμός στην Κύπρο χρησιμοποιόταν από τους Κύπριους ως ένα «πολιτικό μέσο» για εξέγερση, όπως επίσης και για να προβάλλεται η επιθυμία τους για «ένωση» με την Ελλάδα. Έτσι, οι Άγγλοι κατακτητές προχώρησαν σε ουσιαστικές ενέργειες περιθωριοποίησης των Κυπριακών αγωνιστικών παιχνιδιών. Μια εικασία του συγγραφέα, είναι ότι οι Κύπριοι διέσωσαν τις «πολεμικές» τους γνώσεις μέχρι τις μέρες μας, μέσα από την τέχνη του χορού. Συγκεκριμένα, τα αγωνιστικά παιχνίδια που ονομάζονταν Πάλιωμα, Πάτσος Κλώτσος, Παίξιμον του Μαχαιριού και Παίξιμον του Δρεπανιού «μεταμορφώθηκαν» και μετονομάστηκαν σε Χορός του Παλιωμάτου, Αντικριστός (Καρτζιλαμάς), Χορός του Μαχαιριού και Χορός του Δρεπανιού αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι, δεν είναι μόνο στην Κύπρο που η πολεμική τέχνη «κρύβεται» μέσα στο χορό, καθώς τη συγκεκριμένη εξέλιξη βλέπουμε και σε άλλες χώρες – περιοχές όπως για παράδειγμα την Αφρο-Βραζιλιάνικη πολεμική τέχνη «Καποέιρα».

ΟΙ ΚΥΠΡΙΑΚΟΙ ΠΟΛΕΜΙΚΟΙ ΧΟΡΟΙ

Οι Κυπριακοί πολεμικοί χοροί που διασώζονται στις μέρες μας, εκτιμάται ότι δημιουργήθηκαν από Κύπριους μέσα από τα διάφορα αγωνιστικά παιχνίδια που λάμβαναν χώρα κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο «Χορός του Παλιωμάτου», ο «Χορός του Μαχαιριού», ο «Χορός του Δρεπανιού» και ο «Αντικριστός» είναι από τους πρώτους χορούς που δημιουργήθηκαν στην Κύπρο. Η δημιουργία των Κυπριακών πολεμικών χορών υπολογίζεται ότι ξεκίνησε γύρω στο 1900 μ.Χ., όπου οι πρώτοι χορευτές ξεκίνησαν κυρίως να αυτοσχεδιάζουν, την στιγμή που χόρευαν, αφού δεν είχαν χορευτικές γνώσεις. Οι Κύπριοι μάθαιναν να χορεύουν παρακολουθώντας άλλους χορευτές και πολύ πιθανόν επηρεασμένοι από Ελληνικούς χορούς.

«ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΛΙΩΜΑΤΟΥ»

Ο «Χορός του Παλιωμάτου» θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ότι συνδέεται με την πολεμική τέχνη «Πάλιωμα».

«ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΜΑΧΑΙΡΙΟΥ»

Ο «Χορός του Μαχαιριού» πιθανότητα να συνδέεται και με τον «Πυρρίχιο Χορό», ο οποίος χορευόταν από τα αρχαία χρόνια από τους Έλληνες, ως μέσω εκπαίδευσης στις πολεμικές τέχνες. Ο χορός αυτός χορευόταν από ένοπλους άντρες, οι οποίοι κινούνταν σε «πολεμικούς» ρυθμούς – δηλαδή οι κινήσεις τους έμοιαζαν με τεχνικές μάχης (άμυνας και επίθεσης). Καταληκτικά, αξίζει να ειπωθεί ότι στους αθλητικούς αγώνες της αρχαίας εποχής, διοργανώνονταν και αγώνες στον «Πυρρίχιο χορό».

Η ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΜΑΧΑΙΡΙΟΥ (ΚΑΙ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΙΟΥ) ΩΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥ ΟΠΛΟΥ

Η χρήση του μαχαιριού (και του δρεπανιού) ως πολεμικού όπλου έλαβε ουσιαστικό ρόλο κατά την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής στην Κύπρο, αφού εκείνο τον καιρό οι συγκεκριμένοι κατακτητές, αρχικά δεν επέτρεπαν την κατοχή και τη χρήση πυροβόλου όπλου από τους Κύπριους. Για αυτό το λόγο, οι Κύπριοι χρησιμοποιούσαν το μαχαίρι, που θεωρητικά ήταν εργαλείο κουζίνας, αλλά πρακτικά μπορούσε να χρησιμοποιηθεί και ως πολεμικό όπλο. Συγκεκριμένα, την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής, οι Κύπριοι είχαν το μαχαίρι κρυμμένο μέσα στο ζωνάρι τους και το χρησιμοποιούσαν ως πολεμικό όπλο. Μετέπειτα, οι Οθωμανοί κατακτητές επέβαλαν την πλήρη απαγόρευση των όπλων, συμπεριλαμβανομένων και λοιπών αντικειμένων που μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα, όπως για παράδειγμα το μαχαίρι.

«ΧΟΡΟΣ ΤΟΥ ΔΡΕΠΑΝΙΟΥ»

Ο «Χορός του Δρεπανιού» ο οποίος διασώζεται και εκτελείται ευρέως μέχρι τις μέρες μας, πολύ πιθανό να είναι η μετεξέλιξη του παραδοσιακού Κυπριακού αγωνίσματος «Παίξιμον του Δρεπανιού».

ΔΙΑΘΕΣΙΜΟ ΣΤΑ ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΑ – ΤΙΜΗ €15

Λευκωσία: Σολώνειο, Πάργα

Λάρνακα: Academic, Πάργα

Λεμεσό: Κυριάκου (Άγιος Αθανάσιος), Κ.Π. Κυριάκου (Γρίβα Διγενή)

Πάφο: Πάργα