Με αφορμή τις δύο επικείμενες παραστάσεις, ο ίδιος ο συνθέτης μάς βοηθά να κατανοήσουμε περισσότερο αυτό το σπουδίο εγχείρημα.

Από πού πηγάζει ο τίτλος

«Το τραούδιν του Τζυπριανού» είναι ο τρόπος που συνήθιζε να αποκαλεί το ποίημα «Ἡ 9η Ἰουλίου τοῦ 1821 (ἐν Λευκωσίᾳ Κύπρου)» ο ίδιος ο δημιουργός του, Βασίλης Μιχαηλίδης.

«Η κιουλσαπα» είναι η συνηθέστερη λαϊκή τιτλοφόρηση του, άτιτλου από πλευράς του ποιητή, ποιήματος που εκδόθηκε ως «Η Χιώτισσα (ἐν Λεμεσῴ κατά το 1821)». H δοτική είναι επέμβαση από λόγιους της εποχής για να τιτλοφορήσουν τα δυο εμβληματικά ποιήματα κατά την έκδοσή τους. Υπάρχει εδώ και η αντίφαση του τίτλου σε σχέση με το περιεχόμενο από πλευράς λόγου- Ελληνική γλώσσα στον τίτλο και ιδιωματική κυπριακή διάλεκτος στο περιεχόμενο.

Το έργο και η δημιουργία του

Πρόκειται για εξαιρετικά δύσκολο εγχείρημα. Μου πήρε χρόνια, με απασχόλησε και με απασχολεί. Ακόμα και τώρα, που ήδη ξεκίνησαν οι πρόβες και πήρε μορφή, ακόμη αλλάζω νότες και ρυθμούς.

Στην παραγωγή αυτή, επιστρατεύω όλη μου την εμπειρία από τη σύνθεση μουσικής για το θέατρο, τον χορό, αλλά και ως ερμηνευτής στο τραγούδι και στην εκτέλεση νυκτών εγχόρδων.

Συγκεκριμένα, έχω συνθέσει πέραν των 20 ωρών μουσική και τραγούδια θεάτρου, για 30 επαγγελματικές παραγωγές, την περίοδο 2001-2010. Συνεργάστηκα με όλα τα επαγγελματικά θέατρα της Κύπρου και με καταξιωμένους σκηνοθέτες όπως ο Εύης Γαβριηλίδης, η Μόνικα Βασιλείου, ο Νίκος Χαραλάμπους, ο Βαρνάβας Κυριαζής, ο Τουρκοκύπριος Γιασιάρ Ερσόυ, ο Γιώργος Μουαϊμης, ο Ανδρέας Μελέκης και άλλοι. Παράλληλα έγραφα μουσική για σύγχρονο χορό και έκανα ενορχηστρώσεις και διασκευές για τις μπάντες μου «Κυπρογένεια» και “Τραγούδια του κόσμου”, πέραν από 1000 τραγούδια που έχω σε μελοποιημένη ποίηση και σε δικούς μου στίχους, τα πιο πολλά ανέκδοτα.

Όλη αυτή τη συσσωρευμένη εμπειρία, λοιπόν, την εκμεταλλεύομαι σήμερα, για να δώσω οριστική μορφή στα δραματοποιημένα ποιήματα «Η 9η Ιουλίου» και «Η Χιώτισσα», που κατά καιρούς με απασχόλησαν αποσπασματικά σε ζωντανές εμφανίσεις αλλά και στην έκδοση του CD- βιβλίου «Το πρώτο ΄δώ βασίλειο έιχαν θεοί το κτίσει», με τις πολυσυλλεκτικές μελοποιήσεις μου στην ποίηση του Βασίλη Μιχαηλίδη.

Η 9η Ιουλίου και ο θρήνος της Παναγίας -η φιλοσοφία της μελοποίησης

Πάντα είχα την εντύπωση ότι κανείς δεν «ανακάλυψε τη μουσική στην «9η Ιουλίου». Ο πιο έγκυρος ίσως τρόπος θα ήταν να ακούαμε τον ίδιο ποιητή να την απαγγέλλει και να «κλέβαμε» τους τόνους και τους ρυθμούς της φωνής του!

Στην «9η Ιουλίου...» είχα πάντα την αίσθηση ότι η αρτιότητα του λόγου, αυτή η μεγαλοφυής συνεύρεση λόγιου πνεύματος και λαϊκού ιδιώματος, υπερβαίνει ακόμα και το νόημα. Διότι ο Βασίλης Μιχαηλίδης δεν ήταν λαϊκός ποιητής όπως πχ ο Λιασίδης ούτε λόγιος όπως πχ ο Λιπέρτης. Ήταν και τα δύο εξίσου, και λαϊκός και λόγιος.

Κράτησα με αυστηρότητα τον λόγο, τη στροφή, τη συλλαβή, με μια μονοτονία που είναι δημιουργική, πλάθεται και αναπλάθεται και που, ως επανάληψη, υποβάλλει. Όπως το «νικάλεσμα» (ο θρήνος) της Παναϊας» που τραγουδιέται τη Μεγάλη Πέμπτη στις εκκλησίες. Μιας Παναγίας που παρηγορητικά υπάρχει διάχυτη στο ποίημα, με τον Κυπριανό να εστιάζει σε αυτήν με την προσευχή του, τις προσδοκίες του για τη σωτηρία του έθνους αλλά και της ψυχής του.

Η αγαπημένη μου παραλλαγή στο παραδοσιακό αυτό άσμα, είναι αυτό που άκουσα από την Κυριακού Πελαγία. Αυτό με άγγιξε. Είναι στροφικό, με επαναλαμβανόμενη μελωδία παραδοσιακό τραγούδι, που το τραγουδούν για σχεδόν μια ώρα στην εκκλησία. Είναι το μοναδικό τραγούδι που δένει με τους ύμνους σε λειτουργικό, εκκλησιαστικό χρόνο.

«Άδε μαντάτον σκοτεινόν τζαι μέρα λυπημένη

όπου μου ήρτεν σήμμερα της πολλοπικραμένης

επκιάσαν τον υιούλλην μου τζ’ είμαι φαρμακωμένη

τζαι κόσμε κλαίεις, ουρανέ, τζαι γη σκοτεινιασμένη»

Η δύναμη της επανάληψης

Στηρίχτηκα εξ’ αρχής στη δύναμη της επανάληψης. Είναι πρόκληση για μένα να υποστηρίζω μακροσκελή κείμενα και ποιήματα, με μουσικό τρόπο. Όπως και στην περίπτωση της «Χιώτισσας» που έχει διάρκεια ως τραγούδι 7.5 λεπτά και ως μουσικό δρώμενο 25 και πλέον λεπτά, με την ίδια μουσική να ακούγεται κατ’ επανάληψη, αλλά και, αισίως, να μην κουράζει! Το ίδιο κάνω και στον ανέκδοτο Δημήτρη Λιπέρτη, όπου έχω 64 μακροσκελή τραγούδια να παρουσιάσω- ποιήματα, ολόκληρα μελοποιημένα, χωρίς αποκοπές!

Στην περίπτωση της «9ης Ιουλίου» η μονοτονία είναι γεγονός. Θα ήταν αστείο, αν όχι ευτελές, να την κατακρεουργήσω για να κατασκευάσω εύπεπτα λαϊκά άσματα, με επιλεγμένα στιχάκια. Στην περίπτωση της μελοποιημένης ποίησης, θεωρώ ότι η μουσική πρέπει να εξυπηρετεί τον λόγο και τίποτε άλλο.

Μια λεπτή ισορροπία διαχωρισμού μεταξύ πεζού και ποίησης, υπάρχει κυρίως όταν γίνεται ο διασκελισμός, δηλαδή η ολοκλήρωση του νοήματος στον επόμενο στίχο συνήθως. Όλα γίνονται συνειδητά από τους ερμηνευτές ώστε να κρατούμε με αυστηρότατα τη δομή του ποιήματος, που όπως είπα και πριν είναι σταθερή και θεμελιωμένη γερά. Οποιεσδήποτε αποκοπές χωρίς να κρατιέται η δομή του στίχου και της στροφής, είναι καθαρή αστοχία μέχρι και ιεροσυλία.

Ότι έκανα εξ’ αρχής στην μελοποιημένη ποίηση του Βασίλη Μιχαηλίδη αλλά και την ανέκδοτη του Δημήτρη Λιπέρτη, τα έκανα με φιλολογική καθοδήγηση από τους πιο αναγνωρισμένους μελετητές. Είχα την τύχη να συναντήσω τον ακαδημαϊκό Δρα Κυριάκο Ιωάννου, που έχει εκπονήσει μια εμπεριστατωμένη διδακτορική διατριβή πάνω στην «9η Ιουλίου» και ενασχολείται με την ζωή και το έργο του Βασίλη Μιχαηλίδη γενικότερα.

«Η κιουλσαπά» - Φόρμα και περιεχόμενο του ποιήματος και μουσική συνθετική αντιμετώπιση.

Η κιουλσαπά», «Οι δεσποτάες» και «ο χατζιαλάς» είναι οι τίτλοι που δίνουν γυναίκες κυρίως της κάθε μέρας, σε ένα λόγιο ποίημα που διείσδυσε στη λαϊκή ψυχή για το νόημά του, ποίημα το οποίο από πλευράς του ποιητή ήταν άτιτλο και οι λόγιοι «διορθωτές» του του έδωσαν τον τίτλο «Η Χιώτισσα (ἐν Λεμεσῴ κατά το 1821)». Η Χιώτισσα που κατ’ ακρίβειαν είναι δύο Χιώτισσες στο ποίημα, η Ελένη και η Άννα.

Όταν δημοσιεύτηκε μελοποιημένη «η Χιώτισσα» για πρώτη φορά το 2010, επικοινώνησαν μαζί μου γυναίκες και μου έλεγαν για τον χατζιαλά και την κιουλσαπά τους… μετά ανακάλυψα πολλές μαρτυρίες, δημιουργώντας σιγά σιγά ένα μεγάλο αρχείο…

Οι ρόλοι και οι ερμηνείες

Ρεσιτάλ ερμηνείας της κυπριακής διαλέκτου και ειδικότερα της ποίησης του εξέχοντος Βασίλη Μιχαηλίδη, δίνουν οι ερμηνευτές, μετά από και λεπτομερέστατη ανάλυση και αφιέρωση πολλών ωρών για το σκοπό αυτό. Άψογη απόδοση του λόγου από τους μάστορες του λόγου, που ευτύχησα να με τιμήσουν με τη συνεργασία τους, όπως τον Ανδρέα Μελέκκη, τον Νεόφυτο Νεοφύτου, τον Μιχάλη Ττερλικκά, τη νεαρή Άντρεα Δημητρίου και όλους τους άλλους αφοσιωμένους ερμηνευτές, που τα έδωσαν όλα στις ερμηνείες τους, με συναίσθηση της ευθύνης τους ως θεσμοφύλακες της πολιτιστικής κληρονομιά και διαφύλαξης και ορθολογικής διάδοσης μιας διαλέκτου που λιγότερο από ένα εκατομμύριο άνθρωποι την μιλούν στον κόσμο και που στα ποιήματα αυτά βρίσκεται στο απόγειο της δημιουργικής της έκφρασης και συγγραφής.

Ο ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης

Ο Βασίλης Μιχαηλίδης είναι η μορφή που συνδέει το λαϊκό με το λόγιο πνεύμα.

Η προσωπική μου επαφή με την ποίηση του Βασίλη Μιχαηλίδη με παρακίνησε να εξωτερικεύω βιώματα και ακούσματα πολλών χρόνων, που με οδήγησαν σε πολύ βαθιά μονοπάτια της ψυχής. Με αγωνία και δέος προσπάθησα να διατηρήσω μια κοινή γραμμή συνθετικά και ενορχηστρωτικά, μέσα από την πολυσυλλεκτικότητα των θεμάτων και των υφολογικών στοιχείων του ποιητή. Αναμειγνύονται, έτσι, στο ίδιο έργο το ρετρό στοιχείο της εποχής του 1900 με το βυζαντινό, το παραδοσιακό και το σύγχρονο, γι’ αυτό και χρειάστηκε η ερμηνεία πολλών και διαφορετικών σχολών ερμηνευτών για να προβληθούν όσο πιο παραστατικά και αυθεντικά γινόταν τα πολλαπλά ήθη και ύφη του ενός και μοναδικού δημιουργού, του «μόνου κυπριώτη ποιητή» της εποχής εκείνης.

Παραστάσεις:

Παρασκευή, 1η Οκτωβρίου 2021, ώρα 7:15 μ.μ.

Δημοτικό κηποθέατρο Λεμεσού «Μάριος Τοκας», Λεμεσός

Διοργάνωση: Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού με τη στήριξη του Δήμου Λεμεσού

Είσοδος δωρεάν (δελτίου εισόδου στα τηλέφωνα: 25864340 και 25820780)

Παρασκευή, 8 Οκτωβρίου 2021, ώρα 7.30 μ.μ.

«Αίθουσα Τελετών» Πολιτιστικού Ιδρύματος Ιεράς Μονής Κύκκου στον Αρχάγγελο, Λευκωσία

Είσοδος ελεύθερη.

Θα τηρηθούν όλα τα ενδεικνυόμενα υγειονομικά μέτρα.

Δημιουργική ομάδα:

Μελοποίηση/ενορχήστρωση/δραματοποίηση: Λάρκος Λάρκου

Σκηνοθεσία/διδασκαλία τραγουδιού: Atys

Φιλολογική επίβλεψη: Δρ Κυριάκος Ιωάννου

Σχεδιασμός/κατασκευή κοστουμιών: Hatice Ardost

Σχεδιασμός ήχου/ηχοληψία: Αντώνης Κωνσταντινίδης

Σχεδιασμός/χειρισμός φωτισμού: Παντελής Κοτσιρέας

Σχεδιασμός βιντεοπροβολών: Λάρκος Λάρκου

Παραγωγή: Αθανασία Λάρκου

Λαμβάνουν μέρος:

Λάρκος Λάρκου - αφηγητής

Πρωτ. Νικόλαος Λυμπουρίδης - Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός

Μιχάλης Χατζημιχαήλ - Μουσελλίμ αγάς

Μιχάλης Ττερλικκάς - βοσκός Δημήτρης

Γιάννα Λευκάτη - ρκα (Χατζημαρία)

Άντρεα Δημητρίου - Xιώτισσα Ελένη (κιουλσαπά)

Μουσικοί:

Μιχάλης Μέσσιος: κοντραμπάσο

Άγγελος Μιχαηλούδης: κρουστά

Ανδρέας Ιωάννου: κανονάκι

Λάρκος Λάρκου: λαούτο

Αγαθάγγελος Σημαντήρης: λύρα

Παναγιώτης Τσαππής: νέυ

Η μουσική επένδυση γίνεται ζωντανά και οι ρόλοι εναλλάσσονται μεταξύ ζωντανού και οπτικογραφημένου. Εμφανίζονται οπτικογραφημένα οι ηθοποιοί Νεόφυτος Νεοφύτου, Ανδρέας Μελέκκης, Ανδρέας Νικολαΐδης, Κούλλης Νικολάου και Ιωάννα Παπαμιχαλοπούλου, υποστηριζόμενοι από πολλούς κομπάρσους καλλιτέχνες, εθνοφύλακες, χορευτές και άλλους.

Ο τίτλος «“Το τραούδιν του Τζυπριανού” τζαι “Η κιουλσαπά”» αναφέρεται στον τρόπο, με τον οποίο ο ίδιος ο ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης αποκαλούσε το ποίημά του «Ἡ 9η Ἰουλίου τοῦ 1821 (ἐν Λευκωσίᾳ Κύπρου)», και στον τρόπο που διείσδυσε στη λαϊκή παράδοση το ποίημα «Η Χιώτισσα (ἐν Λεμεσῴ κατά το 1821)», άτιτλο από πλευράς του ποιητή.

Τα μηνύματα του έργου είναι διαχρονικά και πανανθρώπινα. Έχει αξία εθνική, εκκλησιαστική, ιστορική, παιδαγωγική, φιλολογική και μουσική.

Βιογραφικό σημείωμα συνθέτη

Ο Λάρκος Λάρκου είναι μουσικοσυνθέτης, ερμηνευτής και εκπαιδευτικός. Ασχολείται παράλληλα (replace word επίσης) με μουσική τεχνολογία και εκτέλεση νυκτών εγχόρδων. Είναι ο δημιουργός της μπάντας «Κυπρογένεια», με επιλεκτικές παρουσιάσεις στην Κύπρο και στο εξωτερικό. Συνέθεσε μουσική για θέατρο, σε περισσότερες από 30 παραγωγές και για σύγχρονο χορό. Μελοποίησε μεγάλο μέρος της ποίησης του Βασίλη Μιχαηλίδη και το παρουσιάζει σε μουσικές παραστάσεις και στον ψηφιακό δίσκο (CD) και βιβλίο με τίτλο "Το πρώτο ΄δώ βασίλειο είχαν θεοί το κτίσει" (2011), όπου συνεργάστηκε με τους Αλκίνοο Ιωαννίδη, Βασίλη Λέκκα, Βασίλη Παπακωνσταντίνου, Γιάννη Κότσιρα, Κυριακού Πελαγία, Μανώλη Μητσιά, Μιχάλη Ττερλικκά, Πέτρο Γαϊτάνο, Χρήστο Θηβαίο, Χρήστο Σίκκη, Κώστα Χατζή και άλλους.