Το 1922 συντελείται ένα από τα μεγαλύτερα δράματα της σύγχρονης ελληνικής Ιστορίας. Η Μικρασιατική Καταστροφή που σηματοδοτεί το άδοξο τέλος της μικρασιατικής εκστρατείας και ο συνεπακόλουθος ξεριζωμός των Ελλήνων της περιοχής, συνθέτουν μια στιγμή ασύγκριτα τραγική. Μετά την Καταστροφή, ο ακμάζων ελληνισμός της Μικράς Ασίας εκριζώνεται βίαια, γεγονός που διαρρηγνύει τη μακραίωνη και αδιάλειπτη παρουσία του -σχεδόν 3.000 χρόνων- στις ακτές της Ιωνίας.

Πολλοί πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία έφτασαν και στο νησί μας -μια σχετικά άγνωστη πτυχή της κυπριακής ιστορίας- λόγω και των σχέσεων που διατηρούσε η Κύπρος με την περιοχή, ήδη από την αρχαιότητα. Με την αλληλεγγύη του κυπριακού λαού και παρά τα εμπόδια που όρθωσαν απέναντί τους οι Άγγλοι αποικιοκράτες, οι Μικρασιάτες πρόσφυγες έχτισαν εκ νέου τη ζωή τους στην Κύπρο και έγιναν κομμάτι της κυπριακής κοινωνίας - και ιστορίας.

Με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή, η ερευνητική ομάδα People of Cyprus παρουσιάζει τις φωνές της μικρασιατικής κοινότητας της Κύπρου στη διαδραστική έκθεση «”Η Μνήμη Επιστρέφει” - Φωνές της Μικράς Ασίας στην Κύπρο 100 χρόνια μετά». Στο πλαίσιο της έκθεσης συναντήθηκε και συνομίλησε με Μικρασιάτες πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς. Ανθρώπους οι οποίοι μεγάλωσαν, ακούγοντας τις ιστορίες των δικών τους ανθρώπων που βίωσαν την Καταστροφή και τον ξεριζωμό. Φωτογραφήθηκαν κρατώντας ένα κειμήλιο που ήρθε από τις χαμένες πατρίδες. Ήρθαν αντιμέτωποι με τις μνήμες (τους) και άνοιξαν τα σπίτια τους, τις κουζίνες τους, τα μπαούλα τους, μα κυρίως τις καρδιές τους.

Η Ιλιάνα και ο Χρήστος, τα άτομα δηλαδή που απαρτίζουν την ομάδα του People of Cyprus, έχουν, όπως μας λένε, μια έμφυτη αγάπη να ακούν και να καταγράφουν ιστορίες (καθημερινών) ανθρώπων και να τους φωτογραφίζουν στο φυσικό τους περιβάλλον. Κάπως έτσι προέκυψαν και οι «Άνθρωποι της Κύπρου», ως μια προσπάθεια δηλαδή να σωθεί η προφορική ιστορία μέσα από τους αυθεντικούς φορείς της, που δεν είναι άλλοι από τους ανθρώπους που έζησαν και ζουν στην Κύπρο. Με την Ιλιάνα και τον Χρήστο μιλήσαμε με αφορμή την έκθεσή τους που ξεκινά στις 10 Νοεμβρίου, είπαμε όμως και άλλα.


Μετά την Καταστροφή, Μικρασιάτες πρόσφυγες φτάνουν και στην Κύπρο. Μιλήστε μας λίγο γι' αυτήν τη σχετικά άγνωστη πτυχή της κυπριακής ιστορίας.

Η σχέση της Μικράς Ασίας με την Κύπρο δεν ξεκινά το 1922. Υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν τη μακρόχρονη σχέση, ήδη από την αρχαιότητα, όταν η Κύπρος διατηρούσε σχέσεις με την Ιωνία, σχέσεις που δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια της Βυζαντινής εποχής, αλλά και σχέσεις που δημιουργήθηκαν λόγω των εμπορικών σχέσεων του νησιού με τη Μικρά Ασία.

Φτάνοντας στο γεγονός της Μικρασιατικής Καταστροφής, όπως διαβάζουμε και όπως μας έχουν αφηγηθεί οι ίδιοι οι Μικρασιάτες, οι πρόγονοί τους επέλεξαν να έρθουν στην Κύπρο, λόγω αυτών των σχέσεων, λόγω του κοινού πολιτισμού και της γλώσσας. Και πράγματι, ένας μεγάλος αριθμός Μικρασιατών ήρθε το 1922 στην Κύπρο, όπου, με τη συμβολή του Αρχιεπισκόπου Κύριλλου Γ’, αλλά και του Μητροπολίτη Κιτίου, Νικόδημου Μυλωνά, βρήκαν μία νέα στέγη, για να μπορέσουν να κτίσουν εκ νέου τη ζωή τους. Σε αυτήν τη συμβολή καθοριστικό ρόλο διαδραμάτισε ο κυπριακός λαός, παρά τις δυσκολίες που έθετε η αποικιοκρατική κυβέρνηση. Χαρακτηριστικά, μάς ανέφεραν ότι οι Βρετανοί απαιτούσαν υπέρογκα ποσά, προκειμένου να επιτρέψουν στους Μικρασιάτες να αποβιβαστούν. Κάτι για το οποίο μερίμνησε ο απλός λαός της Κύπρου με εράνους, κυριολεκτικά, από το υστέρημά του.

Έκτοτε οι Μικρασιάτες, όχι μόνο έγιναν κομμάτι της κυπριακής κοινωνίας, αλλά συνέβαλαν σε μεγάλο βαθμό στον εμπλουτισμό του πολιτισμού, όπως άλλωστε έκαναν σε κάθε ελληνικό μέρος που πήγαν. Σήμερα, ο Σύνδεσμος Μικρασιατών Κύπρου, μέσα από το έργο του, αναδεικνύει τις ιστορικές μας σχέσεις, τη συμβολή τους στην Κύπρο και οποιαδήποτε πτυχή σχετίζεται με αυτό το γεγονός. Με τη σειρά μας, μέσα από την έκθεσή μας επιδιώκουμε να αναδείξουμε τη σχέση αυτή και τις επιρροές που άσκησε η μία κοινότητα στην άλλη. Στο κάτω-κάτω, το τι είμαστε σήμερα, οφείλεται, στα ιστορικά αυτά γεγονότα και στις κοινωνικές αυτές αλληλεπιδράσεις, και η σχέση των Μικρασιατών με την Κύπρο, είναι μία από αυτές.


Στο πλαίσιο της Έκθεσης, συναντηθήκατε και συνομιλήσατε με Μικρασιάτες πρόσφυγες δεύτερης και τρίτης γενιάς, οι οποίοι μεγάλωσαν, ακούγοντας τις ιστορίες των δικών τους ανθρώπων που βίωσαν την Καταστροφή και τον ξεριζωμό. Πόσο ζωντανές εξακολουθούν να είναι οι μνήμες, 100 χρόνια μετά;

Σε πολύ μεγάλο βαθμό. Άλλοι τις έχουν τακτοποιήσει μέσα τους και τις αφηγούνται ως κάτι μακρινό και νοσταλγικό, άλλοι τις περιγράφουν λες και συνέβησαν μόλις χθες και άλλοι εξακολουθούν να ζουν μέσα σε αυτές σε κάθε ευκαιρία. Μιλώντας με αυτούς τους ανθρώπους ήρθαμε αντιμέτωποι με βουρκωμένα μάτια στην ανάκληση μιας μνήμης, κάποιες φορές οι φωνές τους έτρεμαν μιλώντας για τους προγόνους και τους συγγενείς τους, τα χέρια -τα έβλεπες ξεκάθαρα- έρχονταν σε κάποια αμηχανία και νευρικότητα. Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί, έγραψε ο Ποιητής, και πονεί ακριβώς διότι είναι ζωντανή. Δεν έχει χαθεί, όχι ακόμα. Πέρα από την αγάπη μας να ακούμε και να καταγράφουμε ιστορίες ανθρώπων και να τους φωτογραφίζουμε στο φυσικό τους περιβάλλον -εν προκειμένω καθώς κρατούν ένα κειμήλιο που ήρθε από τις χαμένες πατρίδες- νιώθουμε και χρέος μας να διασώσουμε ένα κομμάτι προφορικής ιστορίας που επιβιώνει επειδή οι άνθρωποι που έζησαν τα γεγονότα δεν είχαν αλλιώς να τα συντηρήσουν εν ζωή, παρά μόνο παραδίδοντάς τα από στόμα σε στόμα στους απογόνους τους, τους οποίους εμείς βρήκαμε και συναντήσαμε.


Πόσο σημαντική είναι τελικά η μνήμη;

Απόλυτα σημαντική. Θέση μας είναι ότι η μνήμη δεν είναι για να προσκολλάται κανείς πάνω της και να μην κάνει βήμα προς τα εμπρός. Κάτι τέτοιο είναι καταστροφή. Για εμάς η μνήμη είναι ρίζα από την οποία αντλούμε νερό για να μπορούμε να βγάλουμε κλαδιά και άνθη και να πορευτούμε με σοβαρότητα, επίγνωση και συνείδηση και να διαμορφώσουμε ένα καλύτερο μέλλον. Αν η μνήμη πονεί επειδή είναι ζωντανή, είναι για να μας χτυπάει καμπανάκια και συναγερμούς, ώστε να μην επαναλάβουμε τα λάθη. Είναι για να μάθουμε. Είναι εφόδιο η μνήμη, ούτε θέλουμε ούτε μπορούμε να την αποβάλλουμε.

Πώς εντοπίσατε αυτούς τους ανθρώπους; Και πώς νιώσατε συνομιλώντας μαζί τους;

Δεν δυσκολευτήκαμε ιδιαίτερα να τους βρούμε. Κι αυτό χάρη στον Σύνδεσμο Μικρασιατών Κύπρου που μας καθοδήγησε και μας συμβούλευσε καθοριστικά. Τους επισκεφθήκαμε όλους στα σπίτια τους, τα οποία πρέπει να σας πούμε ότι είναι κάτι σαν μικρά μουσεία, γεμάτα κειμήλια που ήρθαν μαζί, που αγοράστηκαν στον δρόμο, που διασώθηκαν από την καταστροφή, τη φωτιά ή την εγκατάλειψη, φωτογραφίες με πολύπλοκα γενεαλογικά δέντρα και φυσιογνωμίες που λες, δεν μπορεί, αυτοί όλοι «δικοί μας» είναι. Νιώσαμε σε μεγάλο βαθμό συγγενείς με όλους αυτούς που έφυγαν ξεριζωμένοι. Το να μιλάς λοιπόν με ζωντανούς φορείς μνήμης, όπως οι άνθρωποι που παρουσιάζονται στην έκθεση, που φωτογραφίσαμε και ηχογραφήσαμε, ήταν μια πολύ ωραία και αγνή διαδικασία. Πόσω μάλλον όταν μερικοί από αυτούς μάς άνοιξαν ακόμα και τις… κουζίνες τους για να δοκιμάσουμε τις γεύσεις που ήρθαν από τη Μικρά Ασία. Πιστέψτε μας, δεν θα μπορούσε να γίνει καλύτερο.



«”Η Μνήμη επιστρέφει” Φωνές της Μικρασίας στην Κύπρο 100 χρόνια μετά»: Μια διαδραστική έκθεση ήχου και εικόνας. Δηλαδή, τι θα δει και τι θα ακούσει ο επισκέπτης της έκθεσης;

Οι άνθρωποι που μας μίλησαν και φωτογραφήθηκαν από εμάς, δεν μας άνοιξαν μόνο τα σπίτια και τα μπαούλα τους. Μας άνοιξαν τις καρδιές τους. Κι αυτό μπορεί κανείς να το συνειδητοποιήσει, τόσο από τα βλέμματά τους και τη στάση τους σώματος στις φωτογραφίες που θα βρίσκονται κρεμασμένες στους τοίχους του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Τράπεζας Κύπρου στη Φανερωμένη, όσο και από τα λόγια τους. Λόγια τα οποία θα παρουσιάζονται ηχογραφημένα σε ειδικές συσκευές με ακουστικά που θα βρίσκονται στον χώρο, αλλά και γραπτώς στη σελίδα μας, την οποία θα μπορεί κανείς να επισκεφθεί από τη μέρα των εγκαινίων και μετά μέσω ειδικού QR code τον οποίο θα σκανάρει για να μεταφερθεί σε πιο λεπτομερή κείμενα στη σελίδα μας στο διαδίκτυο. Ταυτόχρονα, θα έχουμε τη χαρά για την ημέρα των εγκαινίων να ανοίξει την έκθεση ο Υφυπουργός Πολιτισμού Γιάννης Τουμαζής, ενώ όλη η βραδιά θα επενδυθεί μουσικά από το γλυκό και νοσταλγικό σαντούρι της εξαιρετικής Βρόνικας Αλωνεύτου.

Η ιδέα για την έκθεση πώς προέκυψε; Και ποιος είναι ο στόχος της;

Πρόκειται κυριολεκτικά για μια ιδέα του δρόμου. Προέκυψε στο αυτοκίνητο, σε μια διαδρομή για τον Αγρό όπου πηγαίναμε για την ολοκλήρωση των γυρισμάτων του μίνι ντοκιμαντέρ που έκανε το People of Cyprus για τα τελευταία Χριστούγεννα του Γρηγόρη Αυξεντίου στο σπίτι του θρυλικού παπά-Χριστόδουλου. Στόχος δεν είναι άλλος από το να διασώσουμε, να συντηρήσουμε και να τιμήσουμε τη μνήμη των χαμένων πατρίδων της Μικράς Ασίας μέσα από τους ανθρώπους που βρέθηκαν όσο πιο κοντά γίνεται σε ανθρώπους που έζησαν τα γεγονότα και είναι ίσως οι τελευταίοι που τα σκέφτονται με ένα πηγαίο και ειλικρινές αίσθημα προσωπικής νοσταλγίας. Ανθρώπους που οι λαγγεμένες πατρίδες, είναι κομμάτι τους. Κι όλο αυτό, ασφαλώς, με αφορμή τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από εκείνη την τραγωδία.


Με αφορμή την έκθεση, μιλήστε μας λίγο και για το εγχείρημα «People of Cyprus».

Είναι μια προσπάθεια να σωθεί η προφορική ιστορία μέσα από τους αυθεντικούς φορείς της, μέσα από τις πηγές της: τους ανθρώπους που έζησαν και ζουν στην Κύπρο. Άνθρωποι καθημερινοί. Εξάλλου το μότο μας είναι «Διάσημοι ή μη, όλοι έχουν μια ιστορία να διηγηθούν», μικροί και μεγάλοι, νέοι και γέροι, από την πόλη, το χωριό ή την προσφυγιά. Τους βρίσκουμε, τους συναντάμε, τους ακούμε, τους φωτογραφίζουμε στο φυσικό τους περιβάλλον και αποτυπώνουμε την ύπαρξή τους στην σελίδα μας, στους λογαριασμούς που διατηρούμε στα social media. Παράλληλα, ετοιμάζουμε διάφορα projects τα οποία απαιτούν μεγαλύτερη δουλειά και ένα πιο λεπτομερές αποτέλεσμα. Η παρούσα έκθεση είναι ένα από αυτά. Και δεν υπάρχει μεγαλύτερη ευτυχία για εμάς απ’ όταν οι άνθρωποί μας έρχονται και βλέπουν τις ίδιες τις ιστορίες τους αποτυπωμένες όπως ίσως ποτέ δεν είχαν φανταστεί. Κι όλο αυτό γίνεται από αγάπη και μεράκι. Είναι ένα δυνατό κομμάτι της ζωής και των δυο μας.

Ταυτότητα έκθεσης

Εγκαίνια: Κυριακή, 13 Νοεμβρίου, 20:00, Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου

Συντελεστές: People of Cyprus | Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου

Επιμέλεια: Ιλιάνα Κουλαφέτη - Χρήστος Μιχάλαρος

Μουσική εγκαινίων: Βερόνικα Αλωνεύτου

Διάρκεια: 10 Νοεμβρίου-8 Δεκεμβρίου 2022

Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα-Κυριακή | 10:00-19:00

Χώρος: Πολιτιστικό Ίδρυμα Τράπεζας Κύπρου, Φανερωμένης 86-90, 1011 Λευκωσία (Μουσείο Γεώργιου και Νεφέλης Τζιάπρα Πιερίδη)

Χορηγός: Lemon Park

©People of Cyprus | www.peopleofcyprus.cy

Instagram: @people.of.cyprus

Facebook: People of Cyprus