Εκατό χρόνια μετά τη Γαλλική Επανάσταση, γίνεται στο Παρίσι το 1889 (14-21 Ιουλίου) το ιδρυτικό Συνέδριο της 2ης Διεθνούς. Εκεί η 2η Σοσιαλιστική Διεθνής, στις 20 Ιουλίου, ανακήρυξε την Πρωτομαγιά Διεθνή Ημέρα των Εργατών, τιμώντας την εξέγερση των εργαζομένων του Σικάγου τον Μάιο του 1886, τρία χρόνια νωρίτερα.


Η εξέγερση του Σικάγο

Βρισκόμαστε στα τέλη του 19ου αιώνα. Η εργατική τάξη έχει ξεκινήσει τον αγώνα για το οκτάωρο. Διαμορφώνεται το αίτημα για 8 ώρες δουλειά, 8 ώρες ξεκούραση, 8 ώρες ελεύθερος χρόνος. Την 1η Μαΐου του 1886 τα εργατικά συνδικάτα διαδηλώνουν στο Σικάγο και σε άλλες πόλεις των ΗΠΑ για το οκτάωρο. Η απόφαση για απεργιακές κινητοποιήσεις την 1η Μαΐου στο Σικάγο πάρθηκε το 1884 στο συνέδριο της Αμερικανικής Ομοσπονδίας Εργασίας. Είχαν προηγηθεί διεκδικήσεις εργατών στον Καναδά το 1872. Οι εργάτες δούλευαν τότε από 10 μέχρι και 16 ώρες την ημέρα. Το Σικάγο είναι μια αναπτυσσόμενη και βιομηχανοποιημένη πόλη. Έχει πάνω από 1.200 εργοστάσια με περισσότερους από 350.000 εργαζομένους, η μεγάλη πλειονότητα των οποίων είναι μετανάστες.

Την Πρωτομαγιά γίνεται μεγάλη συγκέντρωση από 90.000 εργάτες. Το σχέδιο των συνδικάτων ήταν να επεκταθεί η διαμαρτυρία χρονικά. Στις 3 Μαΐου η απεργία σε ένα εργοστάσιο τελειώνει βίαια. Αστυνομία και μπράβοι του εργοστασίου διαλύουν τους απεργούς για να μπουν οι απεργοσπάστες. Τέσσερις εργάτες νεκροί και πολλοί τραυματίες.

Την επόμενη ημέρα, 4 Μαΐου, οργανώνεται ειρηνική συγκέντρωση στην πλατεία Χίμαρκετ, που πνίγηκε στο αίμα. Οι ομιλίες γίνονται κανονικά και πιάνει βροχή. Γύρω στις 10 το βράδυ οι συγκεντρωμένοι έχουν αρχίσει να διαλύονται, αφού η βροχή δυναμώνει. Στο βήμα βρίσκεται ο τελευταίος ομιλητής και στην πλατεία παραμένουν μερικές εκατοντάδες. Τότε, ομάδα 180 οπλισμένων αστυνομικών έφτασε στην πλατεία με σκοπό να διαλύσει την εναπομείνασα συγκέντρωση. Ο επικεφαλής καλεί τους συγκεντρωμένους να φύγουν για τα σπίτια τους. Ο ομιλητής από το βήμα λέει ότι η συγκέντρωση είναι ειρηνική. Ξαφνικά έσκασε μια χειροβομβίδα. Η έκρηξη έγινε στο σημείο που ήταν οι αστυνομικοί. Τραυματίστηκαν 67, οι 7 πέθαναν στη συνέχεια από τα τραύματα. Η αστυνομία ανοίγει πυρ κατά των συγκεντρωμένων σκοτώνοντας ανθρώπους και τραυματίζοντας περισσότερους από 200. Η επίσημη καταγραφή είναι 4 νεκροί, χωρίς να υπολογίζει πόσοι τραυματίες πέθαναν στη συνέχεια.

Για τη χειροβομβίδα κατηγορήθηκαν χωρίς κανένα στοιχείο οκτώ αναρχοσυνδικαλιστές από τους οργανωτές της διαδήλωσης, οι περισσότεροι Γερμανοί μετανάστες. Η δίκη κατέληξε με συνοπτικές διαδικασίες στην καταδίκη σε θάνατο όλων, πλην ενός που καταδικάστηκε σε 15 χρόνια φυλακή. Η υπεράσπιση υποστήριξε ότι είναι όλοι αθώοι και η χειροβομβίδα ήταν προβοκάτσια από τους μπράβους συγκεκριμένου γραφείου ντετέκτιβ που τους προωθούσε στα εργοστάσια για τη συγκρότηση του απεργοσπαστικού μηχανισμού. Έγινε έφεση. Ο κυβερνήτης μετέτρεψε σε ισόβια δύο θανατικές ποινές. Ένας αυτοκτόνησε. Οι άλλοι 4 οδηγήθηκαν στην αγχόνη τραγουδώντας τη «Μασσαλιώτιδα». Η δίκη των «8» είναι μία από τις μεγαλύτερες υποθέσεις κακοδικίας στις ΗΠΑ. Το 1893, επτά χρόνια αργότερα, ο κυβερνήτης του Ιλινόις παραδέχτηκε ότι και οι 8 ήταν αθώοι. Μέχρι τώρα παραμένει ανεξακρίβωτο ποιος ήταν ο δράστης που έριξε τη χειροβομβίδα.

Η καθιέρωση του οκτάωρου

Πέρασαν 33 χρόνια από την εξέγερση στο Σικάγο το 1886 και 30 χρόνια από την καθιέρωση της Εργατικής Πρωτομαγιάς το 1889 στο ιδρυτικό συνέδριο της 2ης Διεθνούς για να καθιερωθεί το οκτάωρο και όχι βέβαια να εφαρμοσθεί. Αυτό έγινε το 1919 στα Συνέδρια Ειρήνης που τερμάτισαν τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Την παρακολούθηση της γενίκευσης της οκτάωρης εργασίας στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο ανέλαβε το Διεθνές Γραφείο Εργασίας.


Οι εορτασμοί στην Κύπρο

Στην Κύπρο η Εργατική Πρωτομαγιά γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 1925 (2 του Μάη, ημέρα Κυριακή) μετά από πρωτοβουλία του Εργατικού Κέντρου Λεμεσού, από Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους εργάτες σε μια πανηγυρική εκδήλωση στο κέντρο της πόλης. Οι Κύπριοι εργάτες στέλνουν στην αποικιακή κυβέρνηση μηνύματα για ελεύθερο συνδικαλισμό, οχτάωρη δουλειά, ιατρική περίθαλψη, αποζημίωση για όσους απολύονται αδικαιολόγητα και άλλα βασικά αιτήματα. Την ίδια χρονιά εκδήλωση για να τιμηθεί η εργατική Πρωτομαγιά έγινε και στη Λευκωσία από το νεοσύστατο Εργατικό της Κέντρο.

Ο Επιτάφιος του Ρίτσου

Σταθμός στην ιστορία της Εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα είναι το 1936. Είχε προηγηθεί το κραχ του 1929 και η στάση πληρωμών το 1932. Από τον Φεβρουάριο του 1936 οι εργάτες στη Θεσσαλονίκη έχουν ξεσηκωθεί. Στις 4 Μαΐου πραγματοποιείται συγκέντρωση και πορεία καπνεργατών. Είναι 5.000. Γίνονται 10.000 στην πορεία. Τα καταστήματα κλείνουν για συμπαράσταση. Στις 8 Μαΐου γίνεται καθιστική διαμαρτυρία στη Θεσσαλονίκη. Οι απεργιακές κινητοποιήσεις εξαπλώνονται σε Ξάνθη, Αγρίνιο, Κομοτηνή, Σέρρες, Ελευσίνα. Το Σάββατο 9 Μαΐου στη Θεσσαλονίκη διαδηλώνουν 50.000 εργαζόμενοι. Η αστυνομία σκοτώνει 12 εργάτες, ανάμεσά τους ο 25χρονος Τάσος Τούσης, αυτοκινητιστής. Ο θρήνος της μάνας του που κλαίει γονατιστή πάνω από το πτώμα του, ο οποίος αποτυπώθηκε σε μια συγκλονιστική φωτογραφία (δημοσιεύτηκε στην πρώτη σελίδα του Ριζοσπάστη) ήταν η πηγή έμπνευσης του Γιάννη Ρίτσου για τον Επιτάφιο.