To πιο «άβολο» όταν συνομιλείς με προσωπικότητες που όχι απλώς εκτιμάς για το έργο, τον χαρακτήρα, τα βραβεία και για όλα όσα έχουν πετύχει στην πορεία τους, είναι, εστιάζοντας στο τελευταίο, να «εκμαιεύσεις» από αυτούς την κατακλείδα. Τη δική τους κατανόηση για όσα επηρεάζουν τον τομέα που υπηρετούν, από το πρίσμα όμως της γνώσης και της σοφίας που πια κουβαλούν. Η τοποθέτηση του Γιώργου Ευσταθίου, πως «οι άνθρωποι δεν κάνουμε καλή δουλειά στο να συνυπάρχουμε», με βρίσκει στενάχωρα σύμφωνο.

Τον θεωρώ όχι απλώς έναν από τους κορυφαίους αστροφυσικούς της γενιάς του, αλλά και της ιστορίας -και ας αφήσουμε αυτήν να το καταδείξει. Ο Κύπριος καθηγητής αστροφυσικής του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, πέραν του γεγονότος πως φέτος κέρδισε το Χρυσό Μετάλλιο Αστρονομίας από τη Bρετανική Βασιλική Εταιρεία Αστρονομίας -κάτι το οποίο έχει πετύχει άλλωστε ξανά- είναι πρωτοπόρος στον τομέα των προσομοιώσεων, ειδικά αυτών που αφορούν τη δομή του Σύμπαντος, ενώ ήταν και από τους πρώτους που ασχολήθηκαν με την κοσμική ακτινοβολία υποβάθρου και τον απόηχο του Bing Bang -από το οποίο δημιουργήθηκε το Σύμπαν.

Ανήκετε πια σε μια «παρέα» μεγάλων προσωπικοτήτων που έχουν λάβει το Χρυσό Μετάλλιο Αστρονομίας, μεταξύ άλλων ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Έντουιν Χαμπλ, ο Άρθουρ Έντιγκτον και ο Στίβεν Χόκινγκ. Πώς νιώθετε όταν το σκέφτεστε αυτό;

Δύσκολο ν’ απαντήσεις – και θα κάνω μια ποδοσφαιρική αντιστοιχία. Ο κόσμος συχνά σκέφτεται «είναι αυτός ο παίκτης τόσο καλός όσο ο Πελέ;». Η συνήθης απάντηση που παίρνεις είναι πως συγκρίνεις ανόμοια πράγματα γιατί το ποδόσφαιρο άλλαξε. Πόσο καλύτερος θα ήταν ο Πελέ αν έπαιζε σήμερα -με ένα τεράστιο team πίσω απ’ αυτόν- και πόσο καλός θα ήταν ο Χ ή ο Ψ αν έπαιζε την εποχή που μεγαλούργησε ο Πελέ. Το ίδιο ισχύει και στην επιστήμη. Δεν μπορείς να συγκρίνεις δύο επιστήμονες διαφορετικών εποχών χωρίς να το εξετάσεις από το πρίσμα της εποχής που λειτούργησαν. Αυτό που κάνει το βραβείο ξεχωριστό είναι το «σε ποιο βαθμό επηρέασες το θέμα που εξετάζεις κατά τη διάρκεια της καριέρας σου». Και χωρίς να περιαυτολογώ, για μένα δεν ήταν έκπληξη γιατί νιώθω πως έχω επηρεάσει και έχω εξελίξει τον τομέα μου.


Το βραβείο όμως είναι μια αναγνώριση, μια «απόδειξη» πως έχει κανείς πετύχει.

Θα το παραλληλίσω ξανά με το ποδόσφαιρο. Σταματά ένας προπονητής την εξέλιξη, αν κερδίσει ένα σημαντικό τρόπαιο; Όχι. Το ίδιο συμβαίνει και στην επιστήμη. Προχωράς και πας στην επόμενη ανακάλυψη. Δεν εστιάζω στις επιτυχίες, μηδενίζω.

Ποιο θεωρείτε το πιο αξιόλογο επιτεύγμά σας;

Το πιο σημαντικό ήταν και το πιο απρόσμενο. Δούλευα με συναδέλφους μελετώντας την εξέλιξη του σύμπαντος και κάνοντας υπολογισμούς στην Κοσμική Ακτινοβολία Υποβάθρου. Και αυτοί οι υπολογισμοί ήταν αρκετά ακριβείς. Ήταν μεγάλο πρότζεκτ και μας πήρε αρκετά χρόνια για να εκδώσουμε αποτελέσματα και να δώσουμε θεωρητική εξήγηση στα αποτελέσματά μας, υποθέτοντας πως το μεγαλύτερο μέρος της ύλης στο σύμπαν είναι αόρατο και πως αυτή η υπόθεση θα ήταν σωστή αν το σύμπαν ήταν γεμάτο με σκοτεινή ύλη.


Τι σας ώθησε, ως παιδί, να εξερευνήσετε το… «απέραντο», το σύμπαν;

Ένα θέμα όπως η κοσμολογία συνεχώς «γεννά» ερωτήσεις. Κάθε παιδί θα κοιτάξει ψηλά και θα πει «τι να υπάρχει άραγε εκεί ψηλά, τι βρίσκεται πίσω από τ’ αστέρια». «Τι είναι το σύμπαν και πώς βρεθήκαμε εδώ;». Ξέρετε, αυτές είναι ερωτήσεις που κάνουμε όλοι ως παιδιά και… δεν τις ξεπέρασα ποτέ! Ήμουν πολύ τυχερός γιατί ξεκίνησα να μαθαίνω κοσμολογία όταν ξεκίνησε και η τεχνολογική επανάσταση. Μπορούσαμε να κάνουμε και να εξερευνήσουμε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι οι προκάτοχοί μας.


Δεν είναι όμως και… τρομακτικό παράλληλα; Μελετάτε κάτι που δεν ξέρουμε αν έχει τέλος.

Όντως δεν ξέρουμε την ακριβή γεωμετρία σε πολύ μεγάλες κλίμακες. Αυτό που ξέρουμε όμως, είναι πως οι γαλαξίες σχηματίστηκαν πολύ πρόσφατα και γι’ αυτό έχουμε απαντήσεις, σε όλα αυτά τα «παράδοξα» και τις θεωρίες.

Τι θα αποτελούσε «έκπληξη» στον τομέα σας;

Η αστρονομία έκανε άλματα μπροστά. Εγώ όμως, ενδιαφέρομαι για τις αρχές της θεμελιώδους φυσικής, το τι μπορούμε να μάθουμε για τους «νόμους» της φύσης. Με ενδιαφέρει να ανακαλύψω νέους. Φυσική που δεν κατανοούμε ακόμη. Ξέρουμε πως το σύμπαν είναι φτιαγμένο από σκοτεινή ύλη, αλλά δεν ξέρουμε τι είναι σκοτεινή ύλη. Το να το κατανοήσουμε σημαίνει πως θα κάνουμε σημαντικές ανακαλύψεις στις αρχές της φυσικής.


Αν τέτοιες εκπλήξεις «προκύψουν», πώς νομίζετε πως θα επηρεάσουν την ανθρωπότητα;

Ένας από τους «πατέρες» της πυρηνικής φυσικής είναι ο Rutherford. Ανακάλυψε τη δομή της. Και μετά στο εργαστήριο τού, «έσπασε» το άτομο, καταφέρνοντας να παραγάγει ενέργεια μέσα από μια αντίδραση σύντηξης. Και όταν ρωτήθηκε αν μπορεί να υπάρξει κάποια πρακτική, παραγωγική εφαρμογή της ανακάλυψής του, απάντησε αρνητικά. Και μέσα σε 20 χρόνια, η ανθρωπότητα δημιούργησε αντιδραστήρες που χρησιμοποιούνται στα υποβρύχια. Φτιάξαμε όμως και πυρηνικές βόμβες. Είναι δυνατόν λοιπόν, κάποιες από τις μελλοντικές ανακαλύψεις στην κοσμολογία να έχουν πρακτική εφαρμογή. Είναι επίσης πιθανόν να έχουν… θανάσιμα αποτελέσματα.


Καταστροφικά για την ανθρωπότητα;

Ξέρετε, λίγο πριν από τη λειτουργία του Hadron Collider (CERN), κάποιοι έκαναν μήνυση φοβούμενοι πως τα ενεργειακά σωματίδια που θα παράγονταν στον αντιδραστήρα, θα αποσταθεροποιούσαν το σύμπαν. Όμως η ενέργεια των κοσμικών ακτινών είναι πολύ μεγαλύτερη από αυτήν που παράγεται στο CERN, άρα αυτόματα μπορούσες να αποκλείσεις αυτήν την πιθανότητα -αν το σύμπαν κινδύνευε να αποσταθεροποιηθεί από ενέργεια τέτοιου μεγέθους, αυτό θα είχε ήδη συμβεί. Είναι επικινδυνότερο να πιθανολογούμε για αυτές τις ανακαλύψεις. Κανείς δεν ξέρει πώς ακριβώς «λειτουργεί» η κβαντική μηχανική, όμως είναι υπεύθυνη για όλα τα τεχνολογικά άλματα που έχουμε κάνει. Ακόμη κι αν δεν καταλαβαίνουμε απολύτως τη θεωρία.


Αυτό δεν είναι παράδοξο; Πώς καταφέραμε να πετύχουμε τόσα πράγματα από κάτι το οποίο δεν καταλαβαίνουμε;

Αυτό είναι το υπέροχο! Είναι ένα «καθεστώς» στο οποίο καθοδηγείσαι με βάση τα όσα ξέρεις για τον «κλασικό κόσμο» και βάσει προαίσθησης -ένα από τα σημαντικά ερωτήματα που ακόμη εκκρεμεί να απαντηθεί είναι πώς διαχωρίζεις την κβαντική μηχανική από τον «κλασικό κόσμο». Και ταλανίζει όχι μόνο φυσικούς αλλά και φιλοσόφους. Υπάρχουν όμως κανόνες που μας βοηθούν να υπολογίζουμε αποτελέσματα, πολλές φορές με μεγάλη ακρίβεια. Όταν κανείς έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με την κβαντική μηχανική λέει «μα αυτό δεν έχει νόημα!». Και η απάντηση είναι πως «απλά σώπα και κάνε τους υπολογισμούς».

Η κατανόησή σας τού τι είναι «κόσμος» και «σύμπαν» είναι διαφορετική και πολύ πιο «ολοκληρωμένη» σε σχέση με τον μέσο άνθρωπο. Πώς διαχειρίζεστε την «επιστροφή» στον «μικρόκοσμό» μας;

Δεν ένιωσα ποτέ πως αυτό είναι πρόβλημα, είναι η δουλειά μου. Το σύμπαν υπάρχει εδώ και 38 δις χρόνια. Η γη υπάρχει εδώ και 4.5 δις χρόνια. Αν πάμε μόλις 50.000 χρόνια πίσω, τότε συναντάμε για πρώτη φορά τους Νεάντερταλ. Αν το δεις έτσι, τότε οι άνθρωποι είμαστε περαστικοί κι ασήμαντοι. Γι’ αυτό καλύτερα να μην το σκέφτεσαι γιατί θα νιώσεις και μόνος, είναι σχεδόν καταθλιπτική σκέψη. Δεν με πειράζει που η ανθρωπότητα είναι ασήμαντη, με πειράζει που οι άνθρωποι συμπεριφέρονται τόσο άσχημα ο ένας στον άλλον. Και το κακό είναι ότι δεν κάνουμε καλή δουλειά στο να συνυπάρχουμε, στο μικρό χρονικό διάστημα που θα συνυπάρξουμε. Και δεν είμαι πολύ αισιόδοξος πως θα παρατείνουμε τη ζωή μας με την τεχνητή νοημοσύνη. Είναι πιο πιθανόν να εξολοθρεύσουμε ο ένας τον άλλον πριν γίνει αυτό. Δυστυχώς δεν μας βοήθησε η γνώση που αποκτήσαμε, τα βασικά patterns της ανθρώπινης συμπεριφοράς -η απληστία, η υπερφιλοδοξία- δεν έχουν αλλάξει, αυτά καθοδηγούν το γένος μας.


Πιστεύετε πως υπάρχει ζωή έξω από αυτόν τον πλανήτη; Έχουμε τέτοιες ενδείξεις;

Επιστημονικά μιλώντας, αυτός είναι ένας πραγματιστικός στόχος. Ήδη βλέπουμε και μελετάμε τις εποχές σε άλλους πλανήτες. Προσωπικά, ξέροντας τον αριθμό των γαλαξιών και των αστεριών, ζωή -και «έξυπνη» ζωή- εκεί έξω θεωρώ απίθανο να μην υπάρχει. Η ιστορία της γης -το πώς μονοκύτταροι οργανισμοί «γεννήθηκαν» μόλις η γη σταθεροποιήθηκε- δεικνύει πως οι απλές μορφές ζωής δεν είναι δύσκολο να φτιαχτούν. Έχουμε ήδη τέτοιες ενδείξεις στον Άρη. Αυτό που δεν ξέρουμε είναι την πιθανότητα αυτοί να αναπτύχθηκαν σε πιο σύνθετους οργανισμούς. Αυτό δεν το ξέρω, αλλά θα εξέπληττε αν δεν υπήρχε.


Μελετώντας την κοσμολογία, θεωρείτε πως το σύμπαν θα σταματήσει κάποτε να υπάρχει;

Πιστεύω πως σε βάθος χρόνου -και μιλάμε για δισεκατομμύρια ή και περισσότερα χρόνια- το σύμπαν θα αποσταθεροποιηθεί. Τα σωματίδια θα εξαφανιστούν και τίποτα δεν θα υπάρχει. Αυτό υποπτεύομαι.

Πιστεύετε πως υπάρχει μια ανώτερη δύναμη που «ενορχηστρώνει» τα πάντα;

Όχι. Όχι δεν το πιστεύω. Με την έννοια πως το σύμπαν από μόνο του είναι μια ανώτερη δύναμη, τότε ναι, υπάρχουν πράγματα που δεν ξέρουμε για το σύμπαν. Αλλά αυτό δεν νομίζω πως είναι αυτό που θέλουν -ή περιμένουν- να ακούσουν όσοι ρωτούν αυτήν την ερώτηση. Θεωρώ απίθανο να υπάρχει κάτι που να ξεπερνά τους νόμους της φύσης.


Υπάρχει μεταθανάτια ζωή;

Εμπειρικά μιλώντας, σε αυτήν την ερώτηση απαντώ πάντα επιστημονικά: «Ψάξτε για κάτι που προσομοιάζει σε αυτό. Τι θυμάσαι για τη ζωή σου πριν από τη γέννησή σου». Η απάντηση είναι «τίποτα». Αυτό πιστεύω πως γίνεται. Δεν υπήρχες πριν από τη γέννησή σου, σταματάς να υπάρχεις μετά τον θάνατό σου. Αν δεν σε ανησύχησε το πρώτο, γιατί να σε ανησυχεί το δεύτερο;