Ονομάζεται Zealandia -ή Te Riu-a-Māui στη γλώσσα των Μαορί- με το 95% περίπου να βρίσκεται κάτω από τον ωκεανό. Η πιο αναγνωρίσιμη χερσαία μάζα της ηπείρου είναι η χώρα της Νέας Ζηλανδίας.

Η Zealandia ανακαλύφθηκε τελικά το 2017, αλλά χρειάστηκαν άλλα πέντε χρόνια για να χαρτογραφηθεί πλήρως το σύνολο αυτής της ηπείρου των 4,9 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων από ερευνητές στη Νέα Ζηλανδία.

Νέα έρευνα για τη γεωλογία της Zealandia αποκαλύπτει πώς σχηματίστηκε και γιατί βυθίστηκε.

Το 1820 ένα ρωσικό πλοίο γεμάτο ναύτες και, παραδόξως, πιγκουίνους -που προορίζονταν για το δείπνο των ανδρών- εντόπισε στον ορίζοντα μια πανύψηλη ακτή πάγου. Αυτή ήταν η πρώτη παρατήρηση της παγοκρηπίδας Fimbul και σηματοδότησε την επίσημη ανακάλυψη μιας νέας ηπείρου: της Ανταρκτικής. Επίσης, εδραίωσε τη σύγχρονη ιδέα, που υποστηρίζεται από τους περισσότερους χάρτες σε όλο τον αγγλόφωνο κόσμο, ότι υπάρχουν επτά μεγάλες ξηρές μάζες.

Σήμερα, οι μαθητές, οι εξερευνητές και οι πολιτικοί αποδέχονται γενικά την τακτοποιημένη διαίρεση του εδάφους του κόσμου σε αυτές τις απλές μονάδες, οι οποίες περιλαμβάνουν την Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική, τη Βόρεια Αμερική, τη Νότια Αμερική, την Αυστραλία και την Ανταρκτική.

Αλλά το 2017 η ιστορία πήρε μια απροσδόκητη τροπή - το μοντέλο των επτά ηπείρων ήταν λάθος από την αρχή. Στο παιχνίδι μπήκε η Ζηλανδία, μια από καιρό χαμένη γη στα νοτιοανατολικά της Αυστραλίας, γνωστή και ως η ξεχασμένη όγδοη ήπειρος του πλανήτη. Οι επιστήμονες είχαν προβλέψει εδώ και καιρό την ύπαρξη αυτής της νότιας χερσαίας μάζας «μπόνους», αλλά παρέμενε εξαφανισμένη για 375 χρόνια - κυρίως επειδή είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου βυθισμένη κάτω από 1-2 χιλιόμετρα (0,6 - 1,2 μίλια) νερού. Τώρα αρχίζουν να ξετυλίγουν τα μυστικά της.

Αυτόν τον μήνα μια διεθνής ομάδα ερευνητών έδωσε στη δημοσιότητα τους πιο λεπτομερείς χάρτες της Ζηλανδίας μέχρι σήμερα - ενσωματώνοντας και τα 5 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα (2 εκατομμύρια τετραγωνικά μίλια) αυτής της υποθαλάσσιας περιοχής και της γεωλογίας της. Στην πορεία αποκάλυψαν ενδείξεις για το πώς σχηματίστηκε αυτή η μυστηριώδης ήπειρος και γιατί ήταν καλυμμένη κάτω από τα κύματα τα τελευταία 25 εκατομμύρια χρόνια.

Μια αρχαία αρχή

Η Ζηλανδία πιστεύεται ότι σχηματίστηκε πριν από περίπου 83 εκατομμύρια χρόνια, κατά τη διάρκεια της Ύστερης Κρητιδικής περιόδου. Ωστόσο, το ταξίδι της ξεκίνησε έως και 100 εκατομμύρια χρόνια πριν από αυτό, όταν η υπερήπειρος Γκοντβάνα -η οποία συγκέντρωνε μεγάλο μέρος της σημερινής ξηράς σε ένα γιγαντιαίο κομμάτι- άρχισε να διασπάται. Καθώς διαλύθηκε, η μικρότερη, λεπτότερη και νεότερη ήπειρος του κόσμου ξεκίνησε μόνη της, ενώ οι περιοχές της Γκοντβάνα που κάποτε βρίσκονταν ακριβώς στα βορειοδυτικά και νοτιοδυτικά της έγιναν η Αυστραλία και η Ανταρκτική, αντίστοιχα.

Πιστεύεται ότι ολόκληρη ή μέρος της Ζηλανδίας μπορεί να υπήρχε ως νησί για κάποιο χρονικό διάστημα. Αλλά στη συνέχεια, πριν από περίπου 25 εκατομμύρια χρόνια, εξαφανίστηκε κάτω από τον ωκεανό.

Οι πρώτες πραγματικές ενδείξεις ότι η Νέα Ζηλανδία μπορεί να αποτελεί ένα μικροσκοπικό, ορατό τμήμα μιας τεράστιας ινκόγκνιτο χερσαίας μάζας, ήρθαν το 2002, όταν οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν τη βαθυμετρία -τη μελέτη του βάθους των υδάτινων σωμάτων- για να αναλύσουν την περιοχή. Ο ωκεανός πάνω από αυτό που σήμερα αποκαλούμε Ζηλανδία είναι σημαντικά πιο ρηχός από αυτόν που την περιβάλλει, κάτι που υποδηλώνει ότι η περιοχή δεν καλύπτεται από μια ωκεάνια τεκτονική πλάκα -όπως οι περισσότεροι ωκεανοί του κόσμου-, αλλά από μια ηπειρωτική.

Το 2017 ήρθε η κρίσιμη στιγμή, όταν οι επιστήμονες συνδύασαν διάφορες σειρές στοιχείων, συμπεριλαμβανομένων δεδομένων σχετικά με τα είδη των πετρωμάτων που περιέχει και το σχετικό πάχος της -οι ωκεάνιες πλάκες τείνουν να είναι λεπτότερες- για να προτείνουν ότι πρόκειται πράγματι για μια νέα ήπειρο. Δεν πρόκειται για ένα απλό ηπειρωτικό θραύσμα ή μια μικρο-ήπειρο, όπως είχε προταθεί προηγουμένως, αλλά για την πραγματική, το 95% της οποίας είναι βυθισμένο κάτω από το νερό.

Ωστόσο, παρά τον ενθουσιασμό γύρω από την ανακάλυψη μιας νέας ηπείρου και περισσότερο από μια δεκαετία εντατικής έρευνας, πολλές λεπτομέρειες για τον πρώιμο σχηματισμό της Ζηλανδίας παρέμειναν ασύλληπτες. Αυτό οφείλεται εν μέρει σε ένα παράξενο γεγονός που συνέβη όταν διαχωρίστηκε από την Γκοντβάνα.

Ένα δύσκολο ξετύλιγμα

Το 2019 μια διεθνής ομάδα επιστημόνων χαρτογράφησε τη γεωλογία της Νότιας Ζηλανδίας. Η έρευνά τους αποκάλυψε ότι κάποια στιγμή η Ζηλανδία είχε τεντωθεί-απομακρυνθεί από τεκτονικές δυνάμεις, λεπταίνοντας την ήπειρο σε σύγκριση με τις κανονικές ηπειρωτικές πλάκες και δημιουργώντας ρήγματα που αργότερα έγιναν ωκεάνιος φλοιός. Κατά τη διαδικασία αυτή, στράβωσε, κι αυτό έκανε την ανακατασκευή της ιστορίας της για να εξακριβωθεί η αρχική της μορφή, πολύ πιο δύσκολη.

Η ανάλυση των πετρωμάτων από τη χαμένη ήπειρο που πραγματοποίησαν οι ερευνητές αποκάλυψε ότι το τέντωμα συνέβη σε δύο στάδια. Το πρώτο ξεκίνησε περίπου πριν από 89.000.000 - 101.000.000 χρόνια και οδήγησε σε ένα σχίσιμο που έγινε η Θάλασσα Τασμάν μεταξύ Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας. Η δεύτερη φάση ξεκίνησε πριν από 80.000.000 - 90.000.000 χρόνια και οδήγησε στη διάσπαση της Ζηλανδίας από τη Δυτική Ανταρκτική και στη δημιουργία του Ειρηνικού Ωκεανού. Αλλά υπήρχαν ακόμη πολλά μυστήρια που παρέμεναν ανεξήγητα - και το άλλο μισό αυτής της ηπείρου δεν είχε ακόμη μελετηθεί λεπτομερώς.

Σταδιακή βύθιση

Για την τελευταία μελέτη, μια άλλη ερευνητική ομάδα -στην οποία συμμετείχαν πολλοί από τους ίδιους γεωλόγους με την προηγούμενη- χαρτογράφησε τη Βόρεια Ζηλανδία.

Αυτή τη φορά ανέλυσαν πετρώματα που είχαν ανασυρθεί από την κορυφογραμμή Fairway Ridge, μια περιοχή του Νότιου Ειρηνικού στα ανοικτά των ακτών της Αυστραλίας, η οποία αποτελεί το βορειότερο άκρο της Ζηλανδίας. Αυτά τα αρχαία απομεινάρια, τα οποία δεν είχαν στεγνώσει εδώ και 25 εκατομμύρια χρόνια, περιλάμβαναν ένα μείγμα πυριγενών πετρωμάτων -αυτών που σχηματίστηκαν από ηφαιστειακές διεργασίες- και ιζηματογενών που δημιουργήθηκαν σε ρηχές λεκάνες ακριβώς στα ανοικτά των ακτών της Ζηλανδίας.

Αναλύοντας τη χημεία τους και τα ραδιενεργά ισότοπα στο εσωτερικό τους, οι επιστήμονες υπολόγισαν την ηλικία και την προέλευσή τους. Τα παλαιότερα ήταν βότσαλα που χρονολογούνται στην Πρώιμη Κρητιδική περίοδο (ηλικίας περίπου 130.000.000 - 110.000.000 ετών), ακολουθούμενα από ψαμμίτη της Ύστερης Κρητιδικής περιόδου (ηλικίας περίπου 95 εκατομμυρίων ετών) και σχετικά νεαρούς βασάλτες της Ηώκαινου (ηλικίας περίπου 40 εκατομμυρίων ετών).

Οι προκύπτοντες χάρτες της Zealandia τη μετατρέπουν από μια μάζα χωρίς χαρακτηριστικά σε έναν τόπο με πολλές ζώνες χαρακτηριστικής γεωλογίας που διατρέχουν το μήκος της από τα βορειοδυτικά προς τα νοτιοανατολικά. Αυτές ταιριάζουν με τη γεωλογία της Δυτικής Ανταρκτικής σαν παζλ, επιβεβαιώνοντας ότι η περιοχή αυτή και η Zealandia κάποτε ταίριαζαν.

Το επόμενο στάδιο της έρευνας εξέτασε μετρήσεις μαγνητικών ανωμαλιών στον ωκεάνιο πυθμένα γύρω από τη Zealandia. Αυτές οι μεταβολές στην ισχύ του μαγνητικού πεδίου της Γης αποτελούν ένα αόρατο αρχείο του τρόπου με τον οποίο οι τεκτονικές πλάκες έχουν μετακινηθεί με την πάροδο του χρόνου. Αποκάλυψαν περισσότερα για την αρχαία τάνυση της ηπείρου, η οποία συνεχίστηκε για εκατομμύρια χρόνια και μάλιστα άλλαξε κατεύθυνση - οδηγώντας σε μια εξαιρετικά λεπτή ήπειρο που τελικά βυθίστηκε.

Η Ζηλανδία αρχίζει, επιτέλους, να αποκαλύπτει τα μυστικά της. Αλλά, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτής της αινιγματικής ξηράς κάτω από χιλιόμετρα νερού, θα χρειαστεί αρκετός χρόνος για να αποκαλυφθούν όλα.

Πηγή