Υπάρχουν πολλές τροφές στη διατροφή μας, οι οποίες μπορεί να έχουν λίγο… παράξενα ονόματα, όπως οι πατάτες αντιναχτές, το καττιμέρι και τα καλοηρκά (τορτελίνι με κιμά). Ένα από τα πιο ιδιαίτερα όμως, το οποίο συναντήσαμε και σχετικά πρόσφατα, είναι το πορτοκολόκασο(ν), διεθνώς γνωστό και ως αγκινάρα της Ιερουσαλήμ και τοπιναμπούρ.


Πώς πήρε το όνομά του

Όπως αναφέρεται σε άρθρο της «Εναλλακτικής Δημοσιογραφίας», η αγκινάρα της Ιερουσαλήμ (Helianthus Τuberosus – Ηλίανθος ο κονδυλώδης) σαν φυτό δεν έχει καμία σχέση με την αγκινάρα, αλλά πρόκειται για έναν ηλίανθο που αναπτύσσει φαγώσιμους βολβούς στη ρίζα του. Σημειώνεται, επίσης, πως ούτε κατάγεται από την Ιερουσαλήμ, καθώς η πραγματική του καταγωγή είναι από τη νότια Αμερική όπου καλλιεργείται από την αρχαιότητα.

Στην Κυπρο οι παλαιότεροι (και πλέον και οι νεότεροι) το έλεγαν πορτοκολόκασο ή γιερερμάσιν που προέρχεται από τις τούρκικες λέξεις: yer elmasin (τουρκ. Yer = γη, elma=μήλον).

Την ονομασία πορτοκολόκασο την πήρε από τον άλλο δημοφιλή κόνδυλο της Κύπρου, το κολοκάσι. Ίσως επειδή το πορτοκολόκασον είναι σαφώς μικρότερο γι’ αυτό και χρησιμοποίησαν ως πρώτο συνθετικό το πορτί (πορδή) και ίσως επειδή η κατανάλωσή του προκαλεί δημιουργία αερίων στα έντερα.

Οι βολβοί του μοιάζουν με αυτούς τής ρίζας του τζίντζερ αλλά έχουν γεύση σαν της πατάτας, που αλλάζει ανάλογα με την ποικιλία: Άλλες φορές θυμίζει περισσότερο αγκινάρα, απ’ όπου πήρε το όνομά του (γαλλική ποικιλία), άλλες φορές είναι πιο γλυκιά (κόκκινος βολβός) ή με ελαφριά γεύση καρυδιού (λευκός βολβός). Μαγειρεύεται όπως η πατάτα αλλά μπορεί να καταναλωθεί και ωμό σε σαλάτα. Το τοπιναμπούρ είναι πολύ πλούσιο σε σίδηρο, αντιοξειδωτικά και σε ινουλίνη, η οποία βοηθά την υγεία και την κινητικότητα του εντέρου.

Πόσο αντέχουν οι βολβοί αφού βγουν από το έδαφος

Οι βολβοί τού τοπιναμπούρ φυτρώνουν την άνοιξη, αναπτύσσονται σαν τον ηλίανθο σε μεγάλο ύψος, 2 ώς 4 μέτρα, και στο τέλος του καλοκαιριού σχηματίζουν πολλούς μικρούς ηλίανθους.

Το φθινόπωρο, όταν ξεραθεί το φυτό, μπορούμε να ξεριζώσουμε τους βολβούς του για να τους καταναλώσουμε. Από τη στιγμή που θα τους βγάλουμε από το έδαφος, θα διατηρηθούν ώς και μία εβδομάδα προτού χαλάσουν.


Συνδέεται με την καλή υγεία του εντέρου

Το τοπιναμπούρ είναι ένα άριστο φυτό για καλλιέργεια και διατροφικό υποκατάστατο ή συμπληρωματικό της πατάτας.

Είναι, επίσης, πλούσιο σε ινουλίνη, έναν υδατάνθρακα που:

- Έχει φανεί ότι μειώνει τον κίνδυνο για δυσκοιλιότητα, αλλά και τα διαρροϊκά επεισόδια.

- Αυξάνει την εντερική απορρόφηση του ασβεστίου και του μαγνησίου από τον οργανισμό.

- Μπορεί να μειώσει τη χοληστερόλη και τον κίνδυνο εμφάνισης δυσλιπιδαιμίων, καθώς συμμετέχουν στον μεταβολισμό των λιπιδίων.

- Αυξάνει τον όγκο των κοπράνων, βελτιώνει την κινητικότητα του εντέρου και μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για εμφάνιση κάποιων μορφών καρκίνου.

H ινουλίνη είναι ένας υδατάνθρακας που διασπάται σε φρουκτόζη, η οποία χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του διαβήτη και θεωρείται καλύτερη από τη ζάχαρη για τους περισσότερους διαβητικούς, επειδή πρέπει να μετατραπεί σε γλυκόζη πριν απορροφηθεί από τα κύτταρα.


Η ιστορία του στην Κύπρο

Το γέλερμασι καταναλωνόταν νωπό από τους κατοίκους της Κυθρέας. Επίσης το παρασκεύαζαν όπως τις πατάτες αντιναχτές. Συγκεκριμένα τηγάνιζαν ολόκληρους τους βολβούς, που ονομάζονταν κόμποι, και στη συνέχεια προσέθεταν κρασί και συνέχιζαν το βράσιμο σε σιγανή φωτιά. Κατά τη διάρκεια του ψησίματος δεν ανακάτευαν με κουτάλα, αλλά κρατούσαν την κατσαρόλα και την ανακινούσαν. Γι’ αυτό και ο συγκεκριμένος τρόπος ψησίματος ονομαζόταν αντιναχτός (Πετάσης 1992, 256). Το γέλερμασι ήταν παραγωγή της Λαπήθου. Το έπλεναν για να φύγουν τα χώματα, το χάραζαν στη μέση ή το μοίραζαν στα δύο, το αλάτιζαν και το τηγάνιζαν. Η γεύση του ήταν γλυκιά και τρωγόταν με χυμό λεμονιού.

Στο Baden-Württemberg της Γερμανίας, πάνω από 90% της ρίζας αγκινάρας Ιερουσαλήμ χρησιμοποιείται για την παραγωγή ποτού που ονομάζεται «Topinambur», «Τόπι» ή «Rössler», ενώ στην Ελλάδα περιέχεται σε εμπλουτισμένους χυμούς.


Πώς να αποτρέψεις τις «παρενέργειες»

Μεγάλο μέρος της ερευνητικής δημοσιογραφίας είναι η έρευνα πεδίου και στη συγκεκριμένη περίπτωση, το πεδίο ήταν... το σπίτι της κας Μάρως, που κατάγεται από την Αμμόχωστο και μαγειρεύει το γέλερμανσι εδώ και πολλά χρόνια, χρησιμοποιώντας μια συνταγή που της έμαθε η μητέρα της.

Στην έρευνα λοιπόν, ανακαλύψαμε πως το πορτοκολόκασο είναι… όνομα και πράμα, οπότε έπρεπε να βρούμε και έναν τρόπο για να αποτρέψουμε τις χαρακτηριστικές του «περενέργειες».


Σύμφωνα με μια ανάρτηση στο Facebook, ο τρόπος για να αποτραπούν τα αέρια που λένε πως δημιουργεί μετά την κατανάλωσή του, είναι να το αφήσουμε λίγη ώρα με νερό και ξύδι πριν το μαγειρέψουμε.

Η συνταγή της κας Μάρως

Μπορείς οι συνταγές που αναφέραμε πιο πάνω να είναι οι πιο γνωστές, ωστόσο στη συνάντησή μας με τη νοικοκυρά μάθαμε μια διαφορετική προσέγγιση για το μαγείρεμά του, η οποία περιλαμβάνει σκορδαλιά.

Σε μια κατσαρόλα βάζεις νερό και το αφήνεις να βράσει. Όταν είναι ζεστό, ρίχνεις μέσα το πορτοκολόκασο για ένα 5λεπτο.

Σε μια άλλη κατσαρόλα, βάζεις λίγο ελαιόλαδο, δύο κομμένα δόντια σκόρδο και δύο κουταλιές αλεύρι και τα ανακατεύεις για να γίνει η σκορδαλιά. Αμέσως μετά ρίχνεις μέσα τους βολβούς με λίγο από το νερό στο οποίο ζεσταίνονταν. Προσθέτεις αλάτι και λεμόνι και ανακατεύεις. Δοκιμάζεις με το πιρούνι να δεις αν έχει μαλακώσει, μετά σβήνεις τη φωτιά και είναι έτοιμο. Μπορείς να το συνοδεύσεις με πατάτες, κριθαράκι ή ό,τι άλλο θες. Μπορείς ακόμα και να το φας σκέτο.