Από τον Χαράλαμπο Παναγιώτου


Κάθε άτομο ανεξαιρέτως έχει δικαίωμα στη ζωή. Αυτό πρέπει να θεωρείται δεδομένο. Τα τελευταία χρόνια γίνονται σημαντικά βήματα που αφορούν στα άτομα που αντιμετωπίζουν κάποια μορφή αναπηρίας, αφού η κοινωνία τείνει να ενημερώνεται συχνότερα γι’ αυτά τα θέματα, αναπτύσσοντας μεγαλύτερη ευαισθησία και κατανόηση.

Αυτό που πιθανόν να μην γνωρίζουν πολλοί, είναι ότι στην Κύπρο λειτουργούν κατοικίες υποστηριζόμενης διαβίωσης για άτομα με νοητική αναπηρία και αυτισμό. Γι’ αυτό το σπουδαίο έργο κοινωνικής ενσωμάτωσης που λαμβάνει χώρα στις εν λόγω κατοικίες, μίλησε στη CITY η κα Λίτσα Χαραλάμπους, την οποία συναντήσαμε στην κατοικία για άτομα με αυτισμό που στεγάζεται στη Λεμεσό. Η κα Χαραλάμπους σπούδασε εργοθεραπεία, έκανε μεταπτυχιακό σε ζητήματα ισότητας και εκπαίδευσης και ακολούθως εκπόνησε το διδακτορικό της, το οποίο αφορούσε στην αξιολόγηση και εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία για ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Εν συνεχεία, παρακολούθησε πολλά ευρωπαϊκά συνέδρια στο εξωτερικό, αλλά ένιωθε ότι τις γνώσεις που λάμβανε δεν μπορούσε να τις αξιοποιήσει στην Κύπρο.

Ιδρύοντας, λοιπόν, το LC Educational -ένα εγκεκριμένο κέντρο που προσφέρει εκπαίδευση στον τομέα της αναπηρίας- εκπλήρωσε ένα όνειρο που είχε, καλύπτοντας την ίδια στιγμή και ένα πολύ σημαντικό κενό. Σήμερα, η κα Χαραλάμπους είναι υπεύθυνη για δύο κατοικίες που απευθύνονται σε άτομα με νοητική αναπηρία στη Λάρνακα και για μία κατοικία για άτομα με αυτισμό στη Λεμεσό.

Επίσης, δημιούργησε μαζί με τον σύζυγό της τον εθελοντικό οργανισμό «Πρόσβαση», που είναι ουσιαστικά ένα κέντρο ημέρας που απευθύνεται σε άτομα με αναπηρίες. Παράλληλα, λειτουργεί και το πρόγραμμα «transition» που αφορά άτομα, τα οποία έχουν υψηλή λειτουργικότητα, αλλά δεν έχουν τη δυνατότητα να φοιτήσουν σε κάποιο πανεπιστήμιο γιατί χρειάζονται εκπαίδευση σε δεξιότητες ζωής, ώστε να ενταχθούν στην αγορά εργασίας.

Η σύμβαση του ΟΗΕ για τα άτομα με αναπηρίες

Η Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες αποτελεί ορόσημο στην παγκόσμια ιστορία. Διευκρινίζει με ποιο τρόπο όλα τα δικαιώματα και ελευθερίες εφαρμόζονται για τα άτομα αυτά, με στόχο να διασφαλίσει την πλήρη και ίση απόλαυση όλων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Καθορίζει επίσης, τις υποχρεώσεις των κρατών μελών του ΟΗΕ και υποδεικνύει μέτρα για την ικανοποίηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες.

Μετά από μια αξιολόγηση της Κύπρου για το κατά πόσον τηρεί τη συγκεκριμένη σύμβαση, βρέθηκαν περίπου 70 αρνητικά σημεία και γι’ αυτό η κυπριακή κυβέρνηση εξαναγκάστηκε στην ουσία να προχωρήσει στην προκήρυξη κατοικιών υποστηριζόμενης διαβίωσης.

Από το 2014 μέχρι το 2020 λειτούργησαν έντεκα νέες κατοικίες υποστηριζόμενης διαβίωσης σε όλες τις επαρχίες της Κύπρου. Μετά από νέα προκήρυξη τέθηκαν σε λειτουργία άλλες εφτά κατοικίες τον Μάρτιο του 2020. Εν συνεχεία, τον Σεπτέμβριο του 2021 λειτούργησαν ακόμη τέσσερα σπίτια, δύο για άτομα με αυτισμό στη Λεμεσό και μία κατοικία για πέντε άτομα με νοητική αναπηρία στην επαρχία Λάρνακας.

«Εμείς έχουμε την απόλυτη ευθύνη από την αρχή να στήσουμε τις κατοικίες αυτές, αλλά την οικονομική κάλυψη την αναλαμβάνει το κράτος μέσω ευρωπαϊκών κονδυλίων. Ο οργανισμός τυγχάνει στενής παρακολούθησης και εποπτείας. Κάθε μήνα δίνουμε αναφορά για το κάθε άτομο, τις επισκέψεις που είχε, πότε βγήκε εκτός σπιτιού και τι θεραπείες έκανε, ενώ το τμήμα κοινωνικής ενσωμάτωσης του Υπουργείου Εργασίας επισκέπτεται τις οικίες δύο φορές τη βδομάδα ώστε με αυτόν τον τρόπο να διασφαλιστεί η σωστή λειτουργία της κατοικίας».

Δύσκολα περιστατικά

Οι κατοικίες αυτές λοιπόν, κλήθηκαν να διαχειριστούν τα πιο δύσκολα περιστατικά. Οι Αρχές είχαν υπόψη τους τρία συγκεκριμένα άτομα που ήταν πολύ δύσκολο να τύχουν διαχείρισης, τα μετακινούσαν από χώρο σε χώρο και δεν έβρισκαν λύση.

«Είμαστε περήφανοι που ήρθαν αυτά τα άτομα και παρόλο που δεν υπήρχε τρόπος να τα διαχειριστείς, εμείς τα καταφέραμε. Είναι άτομα, τα οποία δεν έχουν μάθει να έχουν λειτουργικές σχέσεις. Η οικογένεια φτάνει σε αδιέξοδο και με τη δική μας επιτήρηση θεωρούν ότι έγινε ένα θαύμα, γιατί βλέπουν πλέον έναν άλλον άνθρωπο. Η αλλαγή στη συμπεριφορά τους είναι συγκλονιστική. Είναι για μας μεγάλη χαρά, με πολύ κόπο φυσικά, να βοηθούμε άτομα με αυτισμό», τόνισε η κα Χαραλάμπους.

Ο τρόπος με τον οποίο δουλεύουν σε αυτές τις κατοικίες ονομάζεται «θετική υποστηρικτική παρέμβαση». Δηλαδή δεν υπάρχει τιμωρία, αφήνεις στο περιθώριο τα αρνητικά, τα αγνοείς και επικεντρώνεσαι μόνο σε μικρές, θετικές συμπεριφορές ώστε να τις ενισχύσεις. Με αυτό το μοντέλο αναδεικνύεις τους θετικούς τρόπους επικοινωνίας, κάτι που όπως φαίνεται λειτουργεί σε τέτοιες περιπτώσεις.

Η καθημερινότητά τους

Τα άτομα με αυτισμό που διαμένουν σε αυτές τις κατοικίες ακολουθούν μία ρουτίνα, η οποία είναι πολύ σημαντική γι’ αυτά: για παράδειγμα, ξυπνούν το πρωί, κάνουν ντους και πλένουν τα δόντια τους. Από εκεί και πέρα υπάρχουν και τα προσωποκεντρικά προγράμματα. Γίνονται, για παράδειγμα, συνεδρίες με ψυχολόγο ή επισκέψεις από άτομο που ασχολείται με τις τέχνες ώστε να δουλέψει με τον καθένα ξεχωριστά. Προσφέρονται δραστηριότητες από ειδικούς, αλλά και από το προσωπικό στο πλαίσιο της κοινωνικοποίησης. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, άτομα από το προσωπικό συνοδεύουν τον καθένα ξεχωριστά εκτός σπιτιού, για να φάνε κάπου που τους αρέσει.

«Θέλουμε να κάνουμε τη ζωή τους όσο το δυνατόν πιο κανονική γίνεται. Φυσικά αυτό αλλάζει ανάλογα και με τη συμπεριφορά του κάθε ατόμου. Όταν κάποιος δηλαδή δεν νιώθει τόσο καλά ψυχολογικά, λαμβάνεται η απόφαση να πάει έξω για περπάτημα. Βλέπουμε τον καθένα ξεχωριστά, τη διάθεση και την επιθυμία του ως πρωταρχικά σημεία», σημείωσε.

Όπως ανέφερε η κα Χαραλάμπους, οι πολλές και οργανωμένες δραστηριότητες παραπέμπουν σε έναν ιδρυματισμό, κάτι που θέλουν να αποφύγουν. Γενικά, στόχος των εν λόγω κατοικιών είναι η μετάβαση από την Ιδρυματική Φροντίδα στη Φροντίδα στην Κοινότητα, δηλαδή η αποϊδρυματοποίηση των ατόμων με αναπηρία, πολλά εκ των οποίων ζούσαν σε μονάδες κλειστής φροντίδας.

Στην κατοικία όπου διαμένουν τα άτομα με αυτισμό, το 95% των δραστηριοτήτων που γίνονται, είναι ατομικές. Κάποιες φορές βέβαια, μπορεί να βρεθούν όλοι μαζί, πάντα υπό την εποπτεία του προσωπικού, για παράδειγμα, στο σαλόνι του σπιτιού, για να παίξουν κάποιο ομαδικό παιχνίδι.

«Το ότι είναι συγκάτοικοι δεν σημαίνει ότι πρέπει να γίνουν και φίλοι. Σίγουρα έχουμε την καλή διάθεση να έχουν καλές σχέσεις μεταξύ τους. Ωστόσο, θα επιδιώξουμε μια ομαδική δραστηριότητα μόνο εάν οι ίδιοι το επιθυμούν και αν μια τέτοια ομαδική δράση τούς φέρνει χαρά. Αν τους φέρνει ένταση γιατί να το κάνουν;», αναφέρει χαρακτηριστικά.

Το σπίτι είναι αρκετά μεγάλο, έχει αρκετούς χώρους και ο καθένας έχει το δικό του δωμάτιο. «Τώρα μετά από χρόνια γνωρίζονται μεταξύ τους, ξέρουν ποιοι είναι οι συγκάτοικοί τους, αλλά δεν ασχολείται ο ένας με τον άλλον».

Αντιθέτως, η κατάσταση στις κατοικίες για τα άτομα με νοητική στέρηση στη Λάρνακα είναι εντελώς διαφορετική. Εκεί ζουν σαν οικογένεια και πίνουν όλοι μαζί τον καφέ τους. Αλλά όπως μας αναφέρθηκε, αυτό δεν αποτελεί πρωταρχικό στόχο. «Κύριο μέλημα είναι να έχουν καλή ποιότητα ζωής και να κάνουν πράγματα τα οποία οι ίδιοι επιθυμούν», επεσήμανε.

Οι στόχοι

Κληθείσα να απαντήσει ποιους στόχους έχει θέσει, ανέφερε ότι όσον αφορά το επαγγελματικό κομμάτι, στόχος είναι να μεγαλώσει αυτός ο οργανισμός καθώς υπάρχουν σκέψεις για να αναλάβει κι άλλα σπίτια.

«Είμαι ένας άνθρωπος που αγαπά πολύ αυτό που κάνει και μου αρέσει να καλύπτω ανάγκες όπου υπάρχουν. Σίγουρα μελετώ πολύ τα πράγματα πριν προχωρήσω σε κάποια κίνηση, έτσι ώστε όταν έρθει η στιγμή να τα υλοποιήσω να ξέρω ότι μπορώ να τα φέρω εις πέρας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο όπως δεσμεύτηκα από την αρχή», ανέφερε.

Επιθυμία της είναι όπως το πρόγραμμα «transition» γίνει αναγνωρισμένο κολλέγιο εκπαιδευτικού χαρακτήρα. «Δεν πιστεύω ότι θα αλλάξω τον κόσμο. Αλλά έχουμε υποχρέωση ο καθένας στον δικό του τομέα να κάνει ό,τι μπορεί ώστε να γίνεται ένα βήμα για να αλλάξει ο καθένας τον περίγυρό του», τόνισε.

Μήνυμα για το μέλλον

H κα Χαραλάμπους βλέπει θετικά βήματα όσον αφορά τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρίες, εξέφρασε όμως τη δυσαρέσκειά της για το ότι προωθούνται μοντέλα για παιδιά με «ειδικές ικανότητες» κάτι που θεωρεί διάκριση.

«Δεν πρόκειται για ειδικές ικανότητες. Είναι άτομα σαν εμάς που έχουν κάποια αναπηρία. Έτσι πρέπει να λέμε τα πράγματα. Ονομάζεται αναπηρία, δεν είναι άτομα με ειδικές ανάγκες. Σε συμβάσεις και αρχεία, τα οποία είναι αναγνωρισμένα ανά το παγκόσμιο, οι όροι που χρησιμοποιούνται είναι αυτοί. Λέμε νοητική αναπηρία ή κινητική αναπηρία. Και σίγουρα δεν χαρακτηρίζεις τους ανθρώπους με την αναπηρία τους, αλλά με την προσωπικότητά τους», κατέληξε.