Για πάνω από 100 χρόνια, οι αυτόχθονες Guna ζουν σε ένα μικροσκοπικό νησί της Καραϊβικής. Τώρα, είναι έτοιμοι να γίνουν οι πρώτοι πρόσφυγες λόγω της κλιματικής αλλαγής.

Σε απόσταση περίπου 1.200 μέτρων από τη βόρεια ακτή του Παναμά στο αρχιπέλαγος San Blas, το μικροσκοπικό νησί Gardi Sugdub της Καραϊβικής, γνωστό και ως Cartí Sugdub φιλοξενεί σχεδόν 1.300 μέλη της κοινότητας των ιθαγενών Guna. Αφού επέζησαν από τον ισπανικό αποικισμό στις αρχές του 15ου αιώνα, πιστεύεται ότι ένας συνδυασμός παραγόντων (συμπεριλαμβανομένων ασθενειών, δηλητηριωδών φιδιών και συγκρούσεων με άλλες αυτόχθονες ομάδες) οδήγησε τους αυτόχθονες να εγκατασταθούν κατά μήκος μιας σειράς 49 νησιών καθώς και σε μια λωρίδα ακτών, που από τον 19ο αιώνα είναι η αυτόνομη περιοχή Guna Yala.

Πάνω από 100 χρόνια μετά, οι κάτοικοι του Gardi Sugdub θα αναγκαστούν σύντομα να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και αυτό γιατί το νησί μπορεί σύντομα να εξαφανιστεί κάτω από τη θάλασσα.

Από τη δεκαετία του 1990, οι κάτοικοι του πυκνοκατοικημένου νησιού έχουν παρατηρήσει ότι τα σπίτια τους με αχυρένια και τσίγκινη στέγη πλημμυρίζουν όλο και περισσότερο, ειδικά κατά την περίοδο των βροχών από τον Νοέμβριο έως τον Φεβρουάριο. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Τροπικών Ερευνών Smithsonian, η θάλασσα γύρω από το Gardi Sugdub αυξάνεται τώρα 3,4 χιλιοστά ετησίως, δηλαδή περισσότερο από το διπλάσιο του ρυθμού αύξησης κατά τη δεκαετία του 1960.

Δεδομένου ότι τα περισσότερα από τα κατοικημένα νησιά βρίσκονται μόλις 0,5 έως 1 μέτρο πάνω από το νερό, «είναι σχεδόν βέβαιο ότι όλα τα νησιά θα πρέπει να εγκαταλειφθούν έως το 2100», δήλωσε ο Steve Paton, διευθυντής του προγράμματος ωκεανογραφικής παρακολούθησης του Ινστιτούτου. Καθώς οι παγκόσμιες θερμοκρασίες συνεχίζουν να αυξάνονται, αναμένεται να φτάσει το 1 εκατοστό ετησίως ή και περισσότερο μέχρι το τέλος του αιώνα.

Καθώς η στάθμη της θάλασσας συνεχίζει να ανεβαίνει, ο ίδιος ωκεανός που ιστορικά συνέβαλε στη διατήρηση της κουλτούρας, της γλώσσας και των πολύχρωμων ενδυμάτων μόλα των Guna, απειλεί την ίδια την επιβίωσή του πληθυσμού.

Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλες κοινότητες Guna που επηρεάζονται από την κλιματική αλλαγή, οι κάτοικοι του Gardi Sugdub έχουν ένα σχέδιο. Το 2010, οι ηγέτες του νησιού άρχισαν να συνεργάζονται με την κυβέρνηση του Παναμά για την ανάπτυξη ενός νέου χωριού στην ηπειρωτική χώρα από την οποία κάποτε διέφυγαν. Γνωστή ως Isber Yala, η νέα κοινότητα χτίζεται από τους νησιώτες σε γη που ήδη κατέχουν.

Οι οικογένειες έχουν προγραμματιστεί να ξεκινήσουν τη μετεγκατάσταση από το νησί στη νέα κοινότητα τον Φεβρουάριο του 2024 και όταν το κάνουν, οι Guna θα είναι μεταξύ των πρώτων κλιματικών προσφύγων στην Αμερική.

Σε φωτογραφίες από ψηλά, το νησί Gardi Sugdub - το όνομα του οποίου σημαίνει Νησί των Καβουριών στη μητρική γλώσσα Guna- μοιάζει με ναυπηγείο εμπορευματοκιβωτίων — μικρές, κατοικίες με έντονα χρώματα είναι κολλημένες μεταξύ τους. Εκεί ζουν πάνω από 1.000 άνθρωποι σε ένα νησί 150 Χ 400 μέτρα.

Τα 365 νησιά που αποτελούν το αρχιπέλαγος San Blas φημίζονται για την ομορφιά τους και είναι ως επί το πλείστον ακατοίκητα. Το Gardi Sugdub είναι μακράν το πιο πυκνοκατοικημένο από τα 38 νησιά και τις 11 κοινότητες της ηπειρωτικής χώρας όπου ζουν οι Guna.

Πάντως, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας δεν είναι ο μόνος λόγος που το νησί καθίσταται σιγά σιγά μη κατάλληλο για κατοίκηση. Σύμφωνα με μια έκθεση του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το νησί ήταν σχεδόν το μισό του σημερινού του μεγέθους όταν πρωτοκατοικήθηκε, αλλά με τα χρόνια οι κάτοικοι πήραν τους γύρω κοραλλιογενείς υφάλους, τους βράχους και τους τσιμεντόλιθους για να επεκτείνουν τη στεριά. Ενώ αυτή η πρακτική «γεμίσματος» βοήθησε να δημιουργηθεί περισσότερος χώρος στο νησί (το υψηλότερο σημείο του οποίου είναι μόλις 1 μέτρο πάνω από τη θάλασσα), η καταστροφή των κοραλλιογενών υφάλων που ιστορικά το προφύλασσαν από τις καταιγίδες, το άφησε επίσης πιο επιρρεπές στη διάβρωση και τις πλημμύρες. Επιπλέον, καθώς δεν υπάρχει κατάλληλο σύστημα αποχέτευσης, τα περισσότερα ανθρώπινα απόβλητα καταλήγουν στον ωκεανό, γεγονός που προκαλεί ασθένειες σε όσους κολυμπούν σε αυτόν.

Το Gardi Sugdub αντιμετωπίζει πλέον ένα τεράστιο πρόβλημα πληθυσμιακής πυκνότητας, καθώς έχει καταστεί αδύνατο να χτιστούν περισσότερα σπίτια. Οι συνθήκες υγιεινής είναι επίσης κακές καθώς το νησί δεν έχει αξιόπιστη πρόσβαση σε καθαρό νερό. Ένας υποβρύχιος σωλήνας νερού φτάνει στο Gardi Sugdub, αλλά συχνά στεγνώνει, αφήνοντας τους κατοίκους να κωπηλατούν σε ένα ποτάμι στην ηπειρωτική χώρα για να προμηθευτούν καθαρό νερό. Και ενώ ορισμένοι κάτοικοι πρότειναν τη μετεγκατάσταση της κοινότητας σε ένα μεγαλύτερο κοντινό νησί, μελέτες έχουν δείξει ότι η άνοδος της στάθμης της θάλασσας επηρεάζει ολόκληρο το αρχιπέλαγος σε τέτοιο βαθμό που μέχρι το 2050, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι πολλά άλλα νησιά κοντά στο Gardi Sugdub δεν θα είναι κατοικήσιμα.

Όλα τα νησιά του αρχιπελάγους San Blas θα είναι τελικά υποβρύχια και ακατοίκητα, λέει ο Steven Paton, ο οποίος διευθύνει το Πρόγραμμα Φυσικής Παρακολούθησης στο Smithsonian Tropical Research Institute στον Παναμά. «Μερικά μπορεί να χρειαστεί να εγκαταλειφθούν πολύ σύντομα, ενώ άλλα όχι για πολλές δεκαετίες ακόμα».

Με πληροφορίες από Lifo, BBC