Έμφυλη βία. Δύο λέξεις που ηχούν όλο και πιο συχνά στα αυτιά μας τα τελευταία χρόνια και τις οποίες, όσοι μεταφέρουμε ειδήσεις καλούμαστε να πληκτρολογήσουμε στα κομπιούτερ μας με συχνότητα που ξεπερνά τα αποδεκτά όρια και αυτά που άνθρωπος μπορεί να αντέξει. Η έμφυλη βία, σε όλες τις μορφές της και με πιο ακραία αυτή των γυναικοκτονιών, έχει εξελιχθεί σε μάστιγα για τις σύγχρονες κοινωνίες –αυτό δείχνουν άλλωστε και οι αριθμοί–, χωρίς, ωστόσο, να αποτελεί σύγχρονο φαινόμενο. Το εν λόγω ζήτημα θα αποτελέσει το κεντρικό θέμα συζήτησης στο πάνελ «Έμφυλη βία, ορατή και αόρατη. Πρόληψη, στερεότυπα, αλήθειες και η αποτύπωση στη λογοτεχνία» (Γενική Έκθεση, Σκηνή 1, 24/11/2024, 12:00 - 13:00), στο πλαίσιο της 3ους Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Λεμεσού (22-24 Νοεμβρίου, Χαρουπόμυλοι Λανίτη, Λεμεσός), θέλοντας να δώσει ορατότητα σε ένα θέμα που παραμένει, εν πολλοίς, αόρατο. Γιατί η έμφυλη βία -ως απότοκο των πατριαρχικών δομών που την ίδια στιγμή συντηρεί και διαιωνίζει αυτές- αποτελεί μεν, καθημερινό φαινόμενο, εντούτοις, συχνά παραμένει «κάτω από το χαλί» εξαιτίας του κυρίαρχου φόβου των θυμάτων να προβούν σε καταγγελία του θύτη.

Η συγγραφέας Κωνσταντία Σωτηρίου, εκ των συμμετεχόντων στη συζήτηση, μίλησε στη CITY για την έμφυλη βία, το πώς αυτή αποτυπώνεται στη λογοτεχνία, αλλά και για το πώς η ίδια επιδιώκει μέσω του δικού της συγγραφικού έργου («Η Αϊσέ πάει διακοπές», «Φωνές από χώμα», «Πικρία χώρα», «Brandy Sour») να δώσει φωνή στις γυναίκες του νησιού μας και δη, σε εκείνες τις γυναίκες που ανήκουν σε ιδιαίτερες -ενίοτε περιθωριοποιημένες- κοινωνικές ομάδες.

«Έμφυλη βία, ορατή και αόρατη. Πρόληψη, στερεότυπα, αλήθειες και η αποτύπωση στη λογοτεχνία»: Συμμετέχετε στην εν λόγω συζήτηση στο πλαίσιο της Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Λεμεσού, με αφορμή τη Διεθνή Ημέρα για την εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών. Μιλήστε μας γι’ αυτό.

Είναι με πολύ μεγάλη χαρά που αποδέχτηκα την πρόταση αυτή για να μιλήσουμε μαζί με εκλεκτούς φίλους και συνοδοιπόρους, την Ισμήνη Παφίτη που είναι μέλος όπως κι εγώ του Δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών «Η φωνή της», τον Αριστοτέλη Κωνσταντινίδη, Αναπλ. Καθ. Διεθνούς Δικαίου και Δικαίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Παν. Κύπρου, και τη δημοσιογράφο Κάτια Σάββα, η οποία έχει εμπλακεί ενεργώς στη δημιουργία του Σπιτιού της Γυναίκας για τις κακοποιημένες γυναίκες. Νομίζω ο καθένας από εμάς μπορεί να προσφέρει ένα μικρό λιθαράκι στη συζήτηση αυτή που γίνεται μεν στο πλαίσιο ενός λογοτεχνικού φεστιβάλ, αλλά αγγίζει ένα θέμα πολύ σημαντικό όπως είναι η έμφυλη βία. Ο καθένας μας θα επιχειρήσει να προσεγγίσει το θέμα μέσα από τη δική του σκοπιά και τη θέση. Εγώ για παράδειγμα θα μιλήσω για το πώς αποτυπώνεται αυτό το θέμα στη λογοτεχνία και πώς η γραφή μπορεί να γίνει ακόμα κι ένα όπλο στην αντιμετώπισή της.


Μπορείτε να μας δώσετε μερικά παραδείγματα τού πως η έμφυλη βία αποτυπώνεται στη λογοτεχνία;

Υπάρχουν πολλά παραδείγματα συγγραφέων των προηγούμενων ετών που ξεκινώντας ίσως μέσα από μια διαφορετικές αντιλήψεις και κοσμοθεωρίες καταγράφουν με μια φυσικότητα που στην εποχή μας δεν είναι πλέον αποδεκτή, κακοποιητικές συμπεριφορές για παράδειγμα απέναντι στις γυναίκες. Ένα παράδειγμα επί αυτού δίνει και η κριτική που είχε ασκηθεί πρόσφατα στον Καραγάτση στην Ελλάδα για τον τρόπο που αποτυπώνει σκηνές βίας ενάντια στις γυναίκες στο μυθιστόρημα του «Μεγάλη Χίμαιρα». Η αντίδραση ενάντια στη νεαρή γυναίκα που άσκησε την κριτική και η συζήτηση που άνοιξε, αν δηλαδή μπορούμε να αγγίξουμε ένα ιερό τέρας της λογοτεχνίας που είναι και άντρας και να μπορούμε να συζητούμε με τους σύγχρονους όρους της «πολιτικής ορθότητας» παλιότερα κείμενα, δείχνει πόσο περίπλοκη και δύσκολη μπορεί να γίνει αυτή η συζήτηση. Εμένα με ενοχλεί η «κανονικότητα» της βίας και η αποδοχή της μέσα από μέσα όπως είναι η λογοτεχνία και ο κινηματογράφος αλλά και το πώς συζητάμε σήμερα με τρόπο που να μη διαλύονται όλα στον βωμό της κουλτούρας ακύρωσης.

Το δικό σας συγγραφικό έργο, στην ολότητά του, δίνει φωνή στις γυναίκες και στο πώς αυτές βίωσαν εμβληματικά γεγονότα – εν προκειμένω γεγονότα που αφορούν στην τραγική ιστορία του νησιού μας.

Νομίζω ότι το εθνικό αφήγημα, αυτό δηλαδή που είναι γενικά αποδεκτό να λέγεται και να διδάσκεται στα σχολεία και να είναι και η επικρατούσα αντίληψη ενός κράτους, είναι γένους αρσενικού και καθορίζεται γενικά από τους άντρες που είναι αυτοί που βρίσκονται στην εξουσία. Όταν εγώ ξεκίνησα να γράφω ένιωσα αμέσως την ανάγκη να μιλήσω για τον πόλεμο και όλα όσα συνέβησαν στην Κύπρο μέσα από το πρίσμα των γυναικών. Ήθελα να τους δώσω φωνή και να αφουγκραστώ τις δικές τους αναμνήσεις, τον τρόπο που οι ίδιες βίωσαν τα γεγονότα, να καταγράψω αν θέλετε τη δική τους αλήθεια. Αρχίζοντας να γράφω είχα ως μπούσουλα τον μικρόκοσμο στον οποίο μεγάλωσα, τη μητέρα, τις γιαγιάδες και τις θείες μου που ένιωθα πάντα πως ήταν αυτές που με την ανυπέρβλητη δύναμη και την αλληλεγγύη που τις συνέδεε έπιασαν ξανά να υφαίνουν το νήμα της ζωής και να βοηθήσουν τον τόπο να συνέλθει. Δεν ήθελα ποτέ να αποτυπώσω τις γυναίκες του τόπου μου με λογοτεχνικό ρομαντισμό και να τις παρουσιάσω ως ηρωίδες, αλλά να δείξω πως κι αυτές έχουν ίσο δικαίωμα να πουν το δικό τους αφήγημα.


Οι γυναίκες, θα προσέθετα, στις οποίες αναφέρεστε στο έργο σας ανήκουν σε ιδιαίτερες -ενίοτε περιθωριοποιημένες- κοινωνικές ομάδες (η πόρνη, η Τουρκοκύπρια, η μάνα του αγνοουμένου, η προσφύγισσα). Ποια ανάγκη σάς ωθεί να δίνετε φωνή σε αυτές τις γυναίκες και δη, στην Τ/κ γυναίκα;

Μεγάλωσα σε ένα σπίτι με ανοχή και αποδοχή για τον «άλλο», είτε αυτός ήταν Τουρκοκύπριος είτε ήταν ξένος, άλλων σεξουαλικών προτιμήσεων, διαφορετικός. Χρωστώ πάντα μεγάλη ευγνωμοσύνη στη μητέρα μου η οποία αν και δεν ήταν καθόλου μορφωμένη με τους συμβατικούς όρους είχε μια σπάνια σοφία και ήταν γεμάτη ενσυναίσθηση και αγάπη για τους άλλους ανθρώπους. Στα βιβλία μου βοά η φωνή της μάνας μου. Αρχίζοντας να γράφω ήταν για μένα σημαντικό να αποδώσω και τη φωνή των Τουρκοκύπριων συμπατριωτών μας και ειδικά των γυναικών. Είχα ανάγκη πρώτα για μένα να βάλω αυτήν την ανθρωπιά στη γραφή μου. Το γεγονός επίσης ότι είμαι απόφοιτος του Τμήματος Τουρκικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κύπρου ήταν καταλυτικός παράγοντας για να δώσω χώρο στην φωνή «της άλλης».

Είστε μέλος του δικτύου γυναικών συγγραφέων κατά της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών «Η Φωνή της» σε μια εποχή που δυστυχώς καθίστανται απαραίτητες τέτοιες πρωτοβουλίες. Ποια είναι η δράση του δικτύου αυτού – με ειδική αναφορά, πέραν της Ελλάδας και στην Κύπρο.

Το δίκτυο είναι πιο ενεργό στην Ελλάδα όπου συντρέχει πάντα γυναίκες που είναι θύματα κακοποίησης, είτε με το να είναι μέλη του φυσικά παρόντα σε δικαστικές και ακροαματικές διαδικασίες, είτε συμμετέχοντας σε οργανωμένες δράσεις στήριξης, σε διαμαρτυρίες και διαδηλώσεις, είτε οργώνοντας το ίδιο εκδηλώσεις επιμόρφωσης και ενημέρωσης. Μία από τις σημαντικότερες δράσεις του δικτύου ήταν και η έκδοση ενός λογοτεχνικού ανθολογίου, με τίτλο «Η Φωνή της». Σε αυτήν την ανθολογία, πενήντα τρεις γυναίκες συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας μιλούν για την πραγματικότητα της έμφυλης βίας, ορατής και αόρατης, για τις δομές της έμφυλης κυριαρχίας, την πολυπλοκότητά τους, για τα βιώματα της καταπίεσης αλλά και του αγώνα για ενδυνάμωση, χειραφέτηση, αληθινή συντροφικότητα και αλληλεγγύη. Κυκλοφόρησε ο πρώτος τόμος από τις εκδόσεις Καστανιώτη και σύντομα αναμένεται και ο δεύτερος. Όλα τα έσοδα δίνονται υπέρ κακοποιημένων γυναικών.


Πώς σπάει η «αλυσίδα της σιωπής» και πώς μπορεί να τελειώσει αυτός ο φρικτός κύκλος της έμφυλης βίας;

Δεν είμαι ειδική να μιλήσω για αυτό και γενικά πιστεύω πως είναι εύκολο να λέμε μεγάλες κουβέντες μέσα από την ασφάλεια που μας δίνει η προνομιούχα μας θέση. Ωστόσο, νομίζω χρειάζονται δομές, οι οποίες να επιτρέπουν στις γυναίκες και σε όλους όσοι είναι θύματα κακοποίησης να ξεφύγουν από τον κύκλο της βίας. Πού μπορεί να αποταθεί δηλαδή κάποιος χωρίς χρήματα και φίλους όταν είναι θέμα κακοποίησης και πώς μπορεί να ξεφύγει και να σταθεί ξανά στα πόδια του; Τι γίνεται όταν υπάρχουν παιδιά; Πού μπορεί να βρει καταφύγιο ένα άτομο, το οποίο στο σπίτι του δέχεται βία επειδή δεν γίνεται αποδεκτή η σεξουαλική του ταυτότητα; Αυτά είναι μεγάλα ζήτημα τα οποία επιλύει ένα κράτος πρόνοιας. Χρειάζονται δομές και ειδικοί. Από την άλλη νομίζω πως σχεδόν πάντα όσοι κακοποιούν υπήρξαν θύματα κακοποίησης και είναι εκεί που πρέπει να προστρέξουμε. Στην εκπαίδευση, στη θεραπεία του τραύματος, στην έγνοια και στην αγάπη.

Ως συγγραφέας πόσο σημαντικό είναι θεωρείτε να λαμβάνουν χώρα στην Κύπρο διοργανώσεις όπως το Limassol Book Fair;

Είναι εξαιρετικά σημαντικό επειδή δίνεται η ευκαιρία σε πολλούς επαγγελματίες του χώρου, συγγραφείς, άτομα που ασχολούνται με τις εκδόσεις και την προώθηση του βιβλίου να βρεθούν, να ανταλλάξουν απόψεις και να θέσουν επί τάπητος τα ζητήματα που τους απασχολούν. Σε έναν μικρό τόπο όπως τον δικό μας ένα τέτοιο παράθυρο αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία να ακουστούμε προς τα έξω και να μπούμε στον χάρτη.