Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι ο 47ος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, μετά τις εκλογές της περασμένης Τρίτης. Μια είδηση την οποία ολόκληρος ο πλανήτης εξέλαβε με μία περίεργη «παγωμάρα», ίσως και έκπληξη – δεδομένου του συνολικού προφίλ του, των έργων του κατά την προηγούμενη θητεία του, των εκκρεμουσών δικών εις βάρος του, αλλά και των τωρινών προεκλογικών εξαγγελιών του. Η ίδια η χώρα που τον εξέλεξε δεν γνωρίζουμε με πόση «παγωμάρα» εξέλαβε την (επαν)εκλογή του, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο Τραμπ ψηφίστηκε από 73 (και βάλε) εκατομμύρια Αμερικανούς, κερδίζοντας συντριπτικά τη βασική αντίπαλό του, Κάμαλα Χάρις. Ο Τραμπ, με άλλα λόγια, κέρδισε σε αυτές τις εκλογές όχι μόνο τη μάχη των εκλεκτόρων, αλλά και τη λαϊκή ψήφο – σε αντίθεση με ό,τι είχε συμβεί το 2016 όταν εξελέγη και πάλι πρόεδρος, έχοντας λάβει όμως δύο εκατομμύρια λιγότερες ψήφους από την τότε ανθυποψήφιά του, Χίλαρι Κλίντον.

Στον απόηχο του αποτελέσματος των αμερικανικών εκλογών, οι οποίες έλαβαν χώρα σε μια κρίσιμη για το διεθνές σκηνικό περίοδο, εν μέσω δύο ανοιχτών πολεμικών μετώπων, μιλήσαμε με τον Αναπληρωτή Καθηγητή Συγκριτικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Λευκωσίας, Γιάννο Κατσουρίδη, θέτοντάς του έξι ερωτήματα, τα οποία επιχειρούν να ερμηνεύσουν την επανεκλογή Τραμπ.

Πώς εξηγείται η επανεκλογή Τραμπ δεδομένου ότι πρόκειται για μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα; Εξηγείται εν μέρει και από τις βαθιές συντηρητικές δομές του ίδιου του κράτους των ΗΠΑ από ιδρύσεώς του;

Η απάντηση είναι πολυπαραγοντική και δεν μπορεί να εξαντληθεί σε μια μεταβλητή. Πρέπει πρώτιστα να γίνει αντιληπτό ότι το αποτέλεσμα των εκλογών αυτών δεν είναι προϊόν «παρθενογένεσης», ως κάτι δηλαδή που συνέβηκε στο κενό, αλλά είναι αποτέλεσμα ιστορικών, πολιτικών και κοινωνικών διεργασιών που προηγήθηκαν. Ο Τραμπ εξέφρασε στο πολιτικό επίπεδο αλλαγές που έχουν ήδη συντελεστεί στο κοινωνικό πεδίο. Κατανοώντας το προλεχθέν, ο Τραμπ είναι ο εκφραστής ισχυρών ιστορικών ρευμάτων που πάντα υπήρχαν στην αμερικάνικη κοινωνία όπως ο απομονωτισμός και ο ρατσισμός. Το γεγονός ότι στις ΗΠΑ όπως και σε πολλές άλλες χώρες ο κόσμος ζει σε ένα περιβάλλον ανασφάλειας και φόβου είτε για την προσωπική του οικονομική και εργασιακή κατάσταση, είτε για τη μετανάστευση, είτε για οποιονδήποτε άλλο λόγο, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο που ενδυνάμωσε τα ρεύματα αυτά τα τελευταία χρόνια. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι πολύ πιο εύκολο να κυριαρχήσουν ανορθολογικές και δημαγωγικές προσεγγίσεις, όπως αυτές που εξέφρασε ο Τραμπ, στον οποίο βέβαια πρέπει να πιστώσουμε και επικοινωνιακή ικανότητα. Ο ανορθολογισμός ενισχύθηκε επίσης από την κυριαρχία συνωμοσιολογικών θεωριών τα τελευταία χρόνια και ειδικά στην περίοδο του κορωνοϊού. Κατάφερε, επίσης, να παρουσιάσει εαυτόν ως εκφραστή της αντισυστημικότητας, της αγανάκτησης και της οργής του απλού λαού ενάντια στο πολιτικό κατεστημένο, έστω και αν αυτό είναι άκρως αντιφατικό δεδομένου του ότι είναι μέρος του συστήματος – και του πολιτικού και του οικονομικού. Τι εκφράζει αυτή η σχεδόν θρησκευτική αφοσίωση σε έναν τύπο όπως ο Τραμπ; Το ότι δείχνει να μιλά εκ μέρους των περιθωριοποιημένων. Αυτών που το σύστημα και η παγκοσμιοποίηση άφησε πίσω.

Αυτή είναι η μια πλευρά της εξίσωσης όμως. Θεωρώ πολύ σημαντικό μέρος της απάντησης και την κατανόηση του πόσο κόμματα και πολιτικές ηγεσίες που θέλουν να λένε ότι εκφράζουν τις λαϊκές μάζες απομακρύνθηκαν από αυτές. Αν και το Δημοκρατικό Κόμμα στις ΗΠΑ δεν είναι και το καλύτερο παράδειγμα ως προς αυτό που έχω σημειώσει, στο πλαίσιο των ΗΠΑ είναι θεωρητικά το κόμμα εκείνο που εξέφραζε ιστορικά τις πιο λαϊκές μάζες. Τα παραδοσιακά κόμματα της αριστεράς και της κεντροαριστεράς κυρίως, και σε λιγότερο βαθμό αυτά της δεξιάς και κεντροδεξιάς (όπως και πολλοί αναλυτές και δημοσιογράφοι βέβαια) έχουν αποσυνδεθεί από τις λαϊκές μάζες, από την κοινωνία. Έχουν αποσυρθεί στη θαλπωρή του κράτους, έχουν δημιουργήσει τους δικούς τους τεχνητούς κόσμους (bubbles) και νομίζουν ότι αυτά που πιστεύουν και θεωρούν σημαντικά ταυτίζονται με αυτά των μαζών. Και κατηγορούν τις μάζες ως απαίδευτες όταν δεν ακολουθούν. Αυτό όζει ελιτισμό και τιμωρείται, δυστυχώς, όμως, με τον λάθος τρόπο (Τραμπ, ακροδεξιά, κτλ.). Είναι δηλαδή αποτέλεσμα και σε σημαντικό βαθμό των αποτυχιών του Δημοκρατικού Κόμματος και των επιλογών του σε πολιτικές και σε άτομα. Αν τα δέσουμε τα παραπάνω μαζί, όπως και αρκετά άλλα όπως ο ρόλος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη μετατροπή της πολιτικής διαδικασίας σε καφενείο κανονικοποιώντας τη χυδαιότητα, τότε έχουμε μια συνολική εικόνα.

Μιλήστε μας λίγο εκτενέστερα για τις ευθύνες που βαραίνουν το Δημοκρατικό Κόμμα, το οποίο να σημειώσουμε έχασε σε αυτήν την εκλογική αναμέτρηση πάνω από 10 εκατ. ψήφους σε σχέση με τις εκλογές του 2020.

Ας ξεκινήσουμε από το ότι καμία εξέλιξη δεν συμβαίνει σε κενό αέρος. Πόσω μάλλον η εκλογή ενός προέδρου σε μια χώρα όπως οι ΗΠΑ. Σκεφτείτε την αναλογία με έναν ποδοσφαιρικό αγώνα. Μια ομάδα κερδίζει διότι έπαιξε καλά αλλά και διότι η άλλη ομάδα έκανε λάθη ή είχε αδυναμίες. Σε αυτήν την περίπτωση σε μεγάλο βαθμό έχασαν οι Δημοκρατικοί. Απέτυχαν να συνδεθούν με τις μάζες των παραδοσιακών τους ψηφοφόρων, των πιο λαϊκών μαζών, και να τους εκφράσουν στο πολιτικό πεδίο. Είτε διότι στο οικονομικό πεδίο δεν ανταποκρίθηκαν στις δυσκολίες του κόσμου κρυβόμενοι και εφησυχαζόμενοι πίσω από «δείκτες» που τάχα παν καλά ενώ στην πραγματική ζωή ο κόσμος δυσκολεύεται πολύ, είτε διότι στο μεταναστευτικό δεν συμβάδισαν με τις πολιτικές που ήθελε η πλειοψηφία, είτε διότι επικεντρώθηκαν σε επιμέρους ατζέντες μικρών ομάδων. Στα δικομματικά συστήματα όπως στις ΗΠΑ έχουμε αυτό που ονομάζουμε αναδρομική ψήφο (retrospective voting). Αυτό τι σημαίνει; Ότι αυτή που βρίσκεται υπό κρίση είναι κυρίως η απερχόμενη κυβέρνηση. Και η κρίση των πολιτών ήταν προφανώς αρνητική. Η αδυναμία των Δημοκρατικών να ελέγξουν τη χειρότερη έκφραση του καπιταλισμού επί δικών τους προεδριών και η αύξηση και ένταση των ανισοτήτων τούς έκανε να φαίνονται αναξιόπιστοι. Φαίνονται μέρος ενός συστήματος που εξαπάτησε τους Αμερικάνους οι οποίοι ήθελαν εκδίκηση. Και παραδόξως, φορέας της εκδίκησης κατάφερε να είναι ο Τραμπ.

Ποιο είναι το προφίλ των ψηφοφόρων που ψήφισαν Τραμπ;

Ο Τραμπ κέρδισε ποσοστά σχεδόν σε όλες τις δημογραφικές ομάδες σε σχέση με το 2020 όταν είχε χάσει τις εκλογές από τον Biden. Και αυτό είναι το πρώτο που πρέπει να παρατηρήσουμε. Ο ψηφοφόρος του Τραμπ είναι με βάση τα exit polls, κυρίως, λευκός άντρας (59%) αλλά και γυναίκα (52%), ηλικίας 45-65 ετών (51%), δεν κατέχει πανεπιστημιακό πτυχίο (54%). Πήγε επίσης πολύ καλά στους Ισπανόφωνους άντρες (54%) ενώ σάρωσε στις αγροτικές περιοχές (63%). Είναι επίσης άτομο που θέτει ως προτεραιότητα την οικονομία πάνω απ’ όλα και που πίστευε πλειοψηφικά (51%) ότι ο Τραμπ ήταν καλύτερος να τη χειριστεί απ' ό,τι η Χάρις.

Σχέσεις ΗΠΑ-Κύπρου: Διαμορφώνονται, αλλάζουν ή όχι λόγω εκλογής Τραμπ;

Χώρες όπως οι ΗΠΑ δεν καθορίζουν ευκαιριακά την εξωτερική τους πολιτική, παρόλο που αλλαγές κατεύθυνσης μπορούν να υπάρξουν, έχουν υπάρξει και θα υπάρξουν και στο μέλλον. Νομίζω πως οι βασικοί άξονες πολιτικής των ΗΠΑ έναντι της Κύπρου δεν θα μεταβληθούν. Είναι προφανές ότι υπάρχει ένας διαφορετικός φακός αντιμετώπισης της Κύπρου τα τελευταία χρόνια από τις αμερικανικές κυβερνήσεις, απόρροια βέβαια της πλήρους δυτικοποίησης της κυπριακής εξωτερικής πολιτικής, κάτι που οι ΗΠΑ φαίνεται να ανταμείβουν. Η αμφισημία της Τουρκίας και οι ευρύτερες εξελίξεις στην περιοχή φαίνεται να έχουν οδηγήσει τις ΗΠΑ να αναζητήσουν διαφορετικά ή επιπλέον, αν προτιμάτε, ερείσματα στην περιοχή προς εξυπηρέτηση των δικών τους γεωπολιτικών και άλλων συμφερόντων. Οπότε, θεωρώ ότι δεν διαφαίνεται σοβαρός λόγος αλλαγής και διατάραξης των σχέσεων Κύπρου-ΗΠΑ με την εκλογή Τραμπ.

Πώς αναμένεται η εκλογή Τραμπ να διαμορφώσει την εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, εν μέσω πολέμων (Γάζα, Ουκρανία) στους οποίους η χώρα διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο;

Αν και το βασικό χαρακτηριστικό του Τραμπ είναι η μη προβλεψιμότητά του, κάτι που καθιστά οποιαδήποτε εκτίμηση επισφαλή, θα σημειώσω ορισμένα στοιχεία που αποτελούν ενδείξεις από τις μέχρι τώρα παρελθοντικές του πρακτικές, τις αντιλήψεις του νέου προέδρου και θέσεις που έχει εκφράσει κατά καιρούς, αλλά και στην προεκλογική εκστρατεία. Στην εξωτερική πολιτική οι ενδείξεις μέχρι τώρα δεικνύουν μερική αποστασιοποίηση από το ΝΑΤΟ, επιδείνωση των σχέσεων με την Κίνα που ίσως αγγίξει και τα όρια ενός εμπορικού πολέμου, επιδίωξη εξεύρεσης λύσης στο Ουκρανικό αντί συνέχισης του πολέμου, ενώ είναι λιγότερο ξεκάθαρος ως προς τον πόλεμο στα παλαιστινιακά εδάφη. Όλα αυτά προφανώς επηρεάζουν και τις σχέσεις με την ΕΕ, η οποία ανησυχεί για την εξωτερική, όπως και την οικονομική πολιτική που θα υιοθετήσει ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ.


Kαταληκτικά, πώς αναμένεται να διαμορφωθούν τα πράγματα και στο εσωτερικό της χώρας;

Οι ΗΠΑ είναι μια βαθιά διαιρεμένη και πολωμένη χώρα που δεν «επανασυγκολλάται» με ευχολόγια. Αν και έχει δηλώσει ότι θα προσπαθήσει να επουλώσει τις πληγές της προεκλογικής εκστρατείας αλλά και των τελευταίων χρόνων, νομίζω ότι δύσκολα θα ξεφύγει από το ίδιον του χαρακτήρα και των πεποιθήσεών του, αλλά και από την ίδια την πραγματικότητα. Θα πρέπει να αναμένεται περισσότερη εσωστρέφεια, απομονωτισμός, προστατευτισμός και περιχαράκωση, επιβολή δασμών, πιο σκληρές μεταναστευτικές πολιτικές και ενδεχομένως περιορισμοί στην ίδια τη δημοκρατική λειτουργία. Όλα αυτά, βέβαια, είναι λάθος να τα αντιμετωπίζουμε ως μια ιδιαιτερότητα του Τραμπ, αποσυνδέοντάς τα από την ευρύτερη κοινωνικοπολιτική και ιστορική πραγματικότητα. Όλα αυτά που εκφράζει ο Τραμπ είναι πολιτικές παραδόσεις βαθιά ριζωμένες στην αμερικάνικη ιστορία και κοινωνία, που φαίνεται ότι επανέρχονται δυναμικά στην επικαιρότητα και αποκτούν εκ νέου πλειοψηφική βάση, με βασικό φορέα έκφρασης τον Τραμπ.