Ο Καραγκιόζης, ο Πασάς, ο Σταύρακας, ο Χατζιαβάτης, η Αγλαΐα και άλλες πολλές φιγούρες που πρωταγωνιστούν στις ιστορίες του θεάτρου σκιών, κοσμούν σχεδόν όλους τους τοίχους του σπιτιού του. Τοποθετήθηκαν εκεί εξ ανάγκης, αφού η πανδημία και προσωπικές οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε είχαν ως αποτέλεσμα το Μουσείο-Εργαστήρι που διατηρούσε ως χώρο αναβίωσης της πολιτιστικής κληρονομιάς μας, να κλείσει τις πόρτες του. Έτσι, οι χειροποίητες φιγούρες του, το λευκό πανί της σκηνής και λογής λογής σενάρια που έγραψε κατά τη διάρκεια των χρόνων, βρίσκονται στοιβαγμένα σε κούτες. Θέλει κάποια στιγμή να καταφέρει να ανοίξει ξανά το μουσείο του. Άλλωστε το οφείλει στη μνήμη του παππού και του πατέρα του. Τους γνωστούς καραγκιοζοπαίχτες «Πάφιους».

Ο κ. Χρίστος Αχχιλλέως Πάφιος, είναι ο τρίτος καραγκιοζοπαίχτης της οικογένειας. Από τα αδέλφια του είναι ο μόνος που ακολούθησε την τέχνη του θεάτρου σκιών και και αναμφισβήτητα είχε για δάσκαλους τους καλύτερους. Η αγάπη του για το θέατρο σκιών είναι έκδηλλη. Μιλάει με πάθος και με περιγραφικότητα όταν αναφέρεται στις προσωπικότητες των φιγούρων του, ζωντανεύοντας στον χώρο εικόνες μιας άλλης εποχής.

Καραγκιοζοπαίχτες από γενιά σε γενιά

Με προσκάλεσε στο σαλόνι του σπιτιού του. Καθίσαμε απέναντι ο ένας στον άλλο και αμέσως ξεδίπλωσε το ταλέντο του στην εξιστόρηση γεγονότων. Ο λόγος του για τα όσα είδε και έζησε από μικρός, έχει μια θεατρικότητα που με εξέπληξε ευχάριστα. Λες και ο ίδιος να ήταν ένας από τους δεκάδες ήρωες ενός σεναρίου που έγραψε για κάποια από τις παραστάσεις του.

«Ο Χριστόδουλος Πάφιος, ο παππούς μου, μαθήτευσε δίπλα σε έναν από τους πιο γνωστούς Έλληνες καραγκιοζοπαίχτες, τον Γεράσιμο, όταν αυτός εγκαταστάθηκε μόνιμα στη Λεμεσό. Όταν ο παππούς μου παρακολούθησε μια παράσταση θεάτρου σκιών μαγεύτηκε τόσο πολύ που την επόμενη μέρα έφτιαξε τις πρώτες του φιγούρες. Μετά πήρε ένα πανί και ένα κερί και έστησε τις δικές του παραστάσεις μέσα στο σπίτι. Έτσι, άρχισε η ενασχόλησή του με το θέατρο σκιών. Γύρισε όλη την Κύπρο με μια ταξιδιωτική βαλίτσα, στην οποία είχε μέσα όσα χρειαζόταν για τις παραστάσεις που έδινε στα διάφορα καφενεία των χωριών που επισκεπτόταν. Στα καφενεία, ο κόσμος εκτός από χρήματα μπορούσε να δώσει και αυγά ή κάτι άλλο σε τρόφιμα στον καραγκιοζοπαίχτη, ενώ ο ιδιοκτήτης έπαιρνε ποσοστά από τα χρήματα που έβγαζε. Τα βράδια κοιμόταν μέσα στα καφενεία, ενώ πολλές φορές έκανε βδομάδες να επιστρέψει στο σπίτι. Ταξίδεψε όμως στη Γαλλία και στην Ελλάδα για να δώσει παραστάσεις. Επέλεξε να έχει μια δύσκολη ζωή για να κάνει αυτό που αγαπά».

Ο παππούς του δεν ήθελε κανένα από τα παιδιά του να ακολουθήσει την τέχνη αυτή ως επάγγελμα, παρά την αγάπη και το πάθος που είχε ο ίδιος, ο πατέρας του επαναστάτησε, όχι αναίτια, και ήταν ο μόνος που συχνά-πυκνά τον ακολουθούσε σε παραστάσεις του. Έτσι σιγά-σιγά έμαθε τη δουλειά καλά και άρχισε να συνδέεται το επίθετο «Πάφιος» με το θέατρο σκιών στην Κύπρο. «Το 1955 δεν είχε δουλειές στο νησί, έτσι ο πατέρας μου αποφάσισε να πάει στην Αγγλία να εργαστεί. Μπήκε στο πλοίο και όταν ο καπετάνιος έμαθε πως στο πλοίο του βρισκόταν ο Αχιλλέας ο Πάφιος ο καραγκιοζοπαίχτης, τού ζήτησε να κάνει παραστάσεις μέσα στο πλοίο. Ξεκίνησε τις παραστάσεις και είχε μεγάλη επιτυχία. Όταν τελείωσε το ταξίδι και το πλοίο έφτασε στον προορισμό του, ο καπετάνιος τού πρότεινε να μείνει για πάντα εκεί με σκοπό να ψυχαγωγεί τον κόσμο, αλλά αρνήθηκε γιατί ήθελε να είναι κοντά στην οικογένειά του. Ήταν τέτοιος άνθρωπος ο πατέρας μου. Δεν τον ένοιαζαν τα χρήματα περισσότερο από εμάς».

Κατεβάζει το πρόσωπό του γιατί θυμάται πως τις σπάνιες φορές που ο πατέρας του έμενε στο σπίτι τούς έλεγε ιστορίες. Κάποιες φορές πραγματικές, άλλες φορές από εκείνες που επινοούν στα έργα τους οι καραγκιοζοπαίχτες, όμως στην πλειοψηφία τους αστείες, μιας και το μεγάλο ατού του πατέρα του ήταν η σάτιρα, η οποία κυλά και στο δικό του αίμα, αφού το μεγαλύτερο μέρος της συζήτησής μας πετάει ατάκες για να σπάσει τη σιωπή μου.

«Η πρώτη μου επαφή με τον Καραγκιόζη, ήταν όταν ήμουν έντεκα ετών και φοιτούσα στο αρρεναγωγείο της Πάφου. Εκείνη τη μέρα θυμάμαι πως μας ανακοίνωσαν στο σχολείο, ότι δεν θα κάνουμε μάθημα γιατί θα δούμε θέατρο σκιών. Είχε έρθει ο παππούς μου. Το θυμάμαι σαν σήμερα. Έλεγα στους συμμαθητές μου, “εν ο παππούς μου, εν ο παππούς μου” και αυτοί δεν με πίστευαν, ώσπου βγήκε στη σκηνή και με έψαχνε στο κοινό για να τον βοηθήσω με την παράσταση. Ένιωσα περηφάνια και μου είχε μείνει στο μυαλό εκείνη η μέρα».

Οι χειροποίητες φιγούρες και οι ήρωες του θεάτρου σκιών

Από την πρώτη στιγμή μού είχε κάνει εντύπωση που οι τοίχοι στο σαλόνι του, αντί για τυπικούς πίνακες – όπως θα ανέμενε κανείς – ήταν διακοσμημένοι με δεκάδες ξύλινες φιγούρες με τους πρωταγωνιστές του θεάτρου σκιών. Μου είπε πως δεν ήταν μόνο αυτές, αλλά υπάρχουν κούτες γεμάτες φιγούρες. Κάποιες αποτελούν κατασκευές του πατέρα του. Τις προσέχει σας κόρες οφθαλμού. «Ο πατέρας μου δεν σταμάτησε ποτέ να φτιάχνει φιγούρες. Όλες οι φιγούρες που έφτιαξα είναι από τις πρωτότυπες που έφτιαξε ο πατέρας μου. Έκανα μόλες στο πρωτότυπο, τις ανασκευάζω προσθέτοντας χρώμα, με χρωματιστά διάφανα ρούχα για να φαίνονται στο πανί . Μόνο εγώ φτιάχνω ξύλινες φιγούρες όπως και ο πατέρας μου. Είναι χρονοβόρα και ζημιογόνα διαδικασία, αλλά το αποτέλεσμα σε δικαιώνει στην παράσταση».

Τον ρωτάω ποια από όλες τις φιγούρες που έφτιαξε είναι αυτή που ξεχωρίζει. «Καμία» μου λέει. Μου μιλάει για τους χαρακτήρες του θεάτρου σκιών με τον δικό του μοναδικό τρόπο και ζωντανεύουν (ξανά) στον χώρο. Είναι λες και είναι εκεί στο μικρό σαλονάκι, μαζί μας. «Ο Μορφονιός είναι κοντός για να δίνεται έμφαση στη μεγάλη μύτη του, όμως εγώ τον ψήλωσα. Όποτε κάνω παραστάσεις τον συστήνω ως πλούσιο γαμπρό. Ο Μπάρμπα Γιώργος ζει στα βουνά, ελεύθερος και ψάχνει γυναίκα. Κάθε Κυριακή λούζεται το πετρέλαιο γιατί έχει την εντύπωση ότι το πετρέλαιο είναι άρωμα και θα προσελκύσει υποψήφιες νύφες. Ο Σταύρακας είναι ένας ψευτοπαλλικαράς που το παίζει βαρύς, αλλά στο τέλος πάντα τρώει ξύλο από άλλους, ενώ συχνά για να ξεμπερδέψει, δανείζεται χρήματα από τον Καραγκιόζη. Η Αγλαΐα είναι η γυναίκα του Καραγκιόζη που όλη μέρα αναγκάζεται να δουλεύει γιατί ο άνδρας της, ο τεμπέλης, δεν πάει. Ο Χατζιαβάτης είναι ο έμπιστος φίλος του Καραγκιόζη. Ο καπετάν Μάνθος, μπήκε στις ιστορίες μου ως δημοτικός υπάλληλος που δίνει άδεια στον Καραγκιόζη να βάλει κούνια στο πάρκο για να πάρει κάποια χρήματα. Η Βεζιροπούλα είναι η πιο όμορφη φιγούρα, με ακριβά ρούχα και χρυσαφικά, που προσπαθεί να βρει έναν καλό γαμπρό. Ο πατέρας της ζητά από τους επίδοξους γαμπρούς να λύσουν αινίγματα και να σκοτώσουν το θηρίο. Ο μόνος που καταφέρνει να το σκοτώσει είναι ο Μέγας Αλέξανδρος. Η μοναδική τριπλή φιγούρα, είναι οι Τούρκοι στρατιώτες που ακολουθούν πάντα τον Πασά σε όλες τις ιστορίες που πρωταγωνιστεί».

Οι ήρωες που κατά καιρούς εμφανίζονται στα έργα του είναι πολλοί, όμως πάντοτε τον πρωταγωνιστικό ρόλο έχει ο Καραγκιόζης. Ο φτωχός Μαυρομάτης (όπως μεταφράζεται το όνομά του στα τουρκικά), ένας τεμπέλης που ζει τη ζωή του ξεγελώντας τους γύρω του, αλλά προσφέροντας άπλετο γέλιο. Έτσι τον έχει στον μυαλό του ο κ. Χρίστος Πάφιος.

«Λέγεται ότι ο Καραγκιόζης ήταν υπαρκτό πρόσωπο και ζούσε στα μακρινά Σούσα. Ήταν ένας φτωχός, ρακένδυτος άνθρωπος, ο οποίος συνέχεια έκανε πλάκες. Είχε έναν πιστό φίλο, ο οποίος μάλιστα ήταν έμπιστος του Πασά, τον Χατζιαβάτη, που επειδή γνώριζε πως ο Καραγκιόζης δεν στέριωνε σε καμία δουλειά τού έβρισκε δουλειές. Όταν ο Πασάς ήθελε να φτιάξει ένα Παλάτι, τού σύστησε ως καλό εργολάβο τον Καραγκιόζη. Και του είπε να αναλάβει το κτίσιμο. Ακολουθεί ένας διάλογος στα θέατρα σκιών, μεταξύ των δύο τους:

Χατζιαβάτης: Αδελφέ μου σου βρήκα μια δουλειά, που θα κάνεις πολλά λεφτά.

Καραγκιόζης: Για λέγε, λέγε.

Χατζιαβάτης: Θα κτίσεις το Παλάτι του Πασά.

Καραγκιόζης: Εγώ; Δεν μπορώ, δύο χέρια έχω.

Χατζιαβάτης: Θα βρεις εργάτες και θα πληρώνει ο Πασάς.

»Έτσι, προσέλαβε χίλιους εργάτες, αλλά, αντί να ξεκινήσει το έργο, καθόταν με τις ώρες και τους έλεγε ανέκδοτα. Στις δύο βδομάδες πέρασε ο Πασάς να δει πως πάει το έργο του, αλλά δεν είδε τίποτα. Και είπε στον Χατζιαβάτη πως θα περνούσε σε τέσσερις βδομάδες και πως εάν δεν άρχιζε το έργο θα κρέμαγε από ένα δέντρο τον εργολάβο, δηλαδή τον Καραγκιόζη. Όταν πέρασε ξανά, ακόμη δεν είχαν ξεκινήσει και έδωσε τη διαταγή να βρουν τον Καραγκιόζη και να τον κρεμάσουν από το πιο ψηλό δέντρο της περιοχής. Τον βρήκαν και τον κρέμασαν. Το νέο διαδόθηκε παντού και όταν το έμαθαν οι εργάτες είχαν στεναχωρηθεί τόσο πολύ, που δεν ήθελε να δουλέψει κανείς. Όταν το έμαθε ο Πασάς θύμωσε και είπε στον Χατζιαβάτη να τους μαζέψει και να αρχίσουν αμέσως τη δουλειά. Αυτός σκέφτηκε να πάρει όλους τους ήρωες των ανεκδότων του Καραγκιόζη και να τους κάνει φιγούρες. Έστησε μια σκηνή με ένα πανί, συγκέντρωσε τους εργάτες και τους έλεγε τις ιστορίες του Καραγκιόζη. Οι εργάτες χάρηκαν τόσο πολύ που την επόμενη μέρα εργάστηκαν εντατικά μέχρι να τελειώσει το Παλάτι. Λέγεται επίσης ότι ο Πασάς στη συνέχεια μετάνιωσε που διέταξε τον θάνατο του Καραγκιόζη και έφτιαξε προς τιμήν του ένα άγαλμα. Οι ιστορίες του διαδοθήκαν σιγά-σιγά, στην Τουρκία και στην Ελλάδα. Λένε ότι οι πρωτοπόροι ήταν οι Κινέζοι και από εκεί λένε ότι πήγαν στη Μικρά Ασία».

Ο Καραγκιόζης είναι αθάνατος, είναι διαχρονικός και πρεσβεύει τον Έλληνα, τον φτωχό που βασανίστηκε για να ζήσει αυτός και η οικογένειά του. Αυτός λοιπόν ο ήρωας γεμίζει τα χιλιάδες έργα που έγραψε ο κ. Πάφιος, ενώ η αγάπη του για το θέατρο σκιών στάθηκε η αφορμή για να ανοίξει το μουσείο, που τώρα πλέον δεν λειτουργεί.

«Δεν το έκανα για να έχω κάποιο κέρδος, αλλά για να διατηρηθεί η κουλτούρα και η παράδοσή μας. Να μάθουν οι νέοι πώς ψυχαγωγούνταν οι παλαιότεροι. Στο εργαστήρι έδειχνα στα παιδιά πώς να κατασκευάζουν φιγούρες και μετά παίζαμε ένα από τα έργα που έγραψα γιατί ένας καλός καραγκιοζοπαίχτης είναι αυτός που γράφει τα έργα . Είναι αυτός που φτιάχνει τις φιγούρες, εκείνος που μιμείται, εκείνος που τραγουδά και εκείνος που έχει χιούμορ. Όταν λέμε να γράφει σενάρια και να είναι κωμικός ένας καραγκιοζοπαίχτης εννοούμε ότι πρέπει να παρατηρεί, να γνωρίζει την επικαιρότητα και να τη διακωμωδεί. Όταν πηγαίνω σε παραστάσεις στα διάφορα χωριά προσπαθώ να μάθω τα νέα τους ή κάποιο γεγονός για να το ενσωματώσω στο σενάριό μου με κάποιο τρόπο. Επίσης, προσπαθώ πάντα με κάποιο τρόπο το κοινό να συμμετάσχει στην παράσταση για να μην βαριέται και να τους κεντρίζει το ενδιαφέρον».

Στο τώρα

Μετά από σαράντα χρόνια προσφοράς στο θέατρο σκιών, από το 1984 που ασχολείται μη επαγγελματικά για να προσφέρει στον κόσμο αυτό το κομμάτι της κληρονομία μας, ο κ. Πάφιος έχει μόνο ένα όνειρο: να ανοίξει ξανά το μουσείο-εργαστήρι του. «Να δημιουργηθεί ξανά ένα μουσείο που θα έρχεται ο επισκέπτης να βλέπει και να θυμάται τις παραδόσεις μας και να μείνει αξέχαστος αυτός ο θεσμός σαν μια πρακτική που προέρχεται από τους παππούδες μας. Ελπίζω να βρω τα χρήματα που χρειάζονται και το όνειρό μου θα γίνει πραγματικότητα», μου λέει κλείνοντας την κουβέντα μας.