Αναστολή της εξέτασης των αιτήσεων ασύλου για άτομα με καταγωγή από τη Συρία ανακοίνωσε το υπουργείο Εσωτερικών της Κύπρου, σημειώνοντας χαρακτηριστικά ότι «λόγω της μαζικής άφιξη Σύρων αιτητών πολιτικού ασύλου το τελευταίο διάστημα από τη θαλάσσια οδό και εν αναμονή των εξελίξεων για το ζήτημα της επαναξιολόγησης του καθεστώτος της Συρίας και του καθορισμού ασφαλών περιοχών, αναστέλλεται η εξέταση αιτήσεων ασύλου σε όλες τις περιπτώσεις προσώπων συριακής καταγωγής».

Ο υπουργός Εσωτερικών, Κωνσταντίνος Ιωάννου, τόνισε χθες, σε δηλώσεις του μετά το πέρας της συνεδρίας του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας στο Προεδρικό, ότι «αποφασίστηκε η άμεση ανάκληση του καθεστώτος συμπληρωματικής προστασίας ή η απόρριψη αιτήσεων από πρόσωπα, τα οποία έχουν αποδεδειγμένα ταξιδέψει πίσω σε περιοχές της Συρίας τους τελευταίους 12 μήνες μέσω κατεχομένων». Προσέθεσε δε, ότι «τα πρόσωπα αυτά θα παύουν να έχουν πρόσβαση σε οποιοδήποτε δικαίωμα απορρέει από το καθεστώς προσωρινής προστασίας και θα γίνουν ενέργειες για τον επαναπατρισμό τους είτε με εθελούσια επιστροφή είτε μέσω υποχρεωτικής απέλασης όταν και εφόσον αυτό καταστεί δυνατό». Σημειώνεται ότι πριν από την εφαρμογή τού εν λόγω μέτρου, οι Σύροι δικαιούνταν αυτόματα το καθεστώς συμπληρωματικής προστασίας.

Στον απόηχο της εν λόγω απόφασης της Κυπριακής Δημοκρατίας και ενώ αρμόδιες κυβερνητικές πηγές διαμηνύουν ότι πρόκειται για «νόμιμη κίνηση», μιλήσαμε με τον Ανδρέα Πιπερίδη, Νομικό και υποψήφιο διδάκτορα Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης, ο οποίος μάς εξήγησε με απλά λόγια τι σημαίνει πρακτικά αυτό το μέτρο, αλλά και πόση νομική ισχύ διαθέτει.

Ο κ. Πιπερίδης μάς ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι «το μέτρο της κυβέρνησης φαίνεται να παραβιάζει το Δίκαιο της Ε.Ε. καθώς η Συρία είναι αναγνωρισμένη σε επίπεδο Ε.Ε. ως μη ασφαλής χώρα», προσθέτοντας ότι «ανεξάρτητα από το αν παραβιάζεται το Δίκαιο της Ε.Ε., η προστασία που παρέχει η Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες και η ΕΣΔΑ επιβάλλει την αποτελεσματική εξέταση της αίτησης ασύλου κάθε προσώπου». Τόνισε επίσης, ότι η εφαρμογή τού μέτρου ενδεχομένως να επιτείνει ακόμα περισσότερο την κοινωνική αναταραχή, «διακινδυνεύοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των Σύρων αιτητών ασύλου» και οδηγώντας, παράλληλα, «σε σωρεία παραβιάσεων του δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Τι σημαίνει -με απλά λόγια- η απόφαση της Κυπριακής Δημοκρατίας για αναστολή της εξέτασης των αιτήσεων ασύλου προσώπων συριακής καταγωγής;

Είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί ότι η απόφαση της Κυπριακής Δημοκρατίας, που λήφθηκε στο πλαίσιο συνεδρίας ενός αναρμόδιου οργάνου, του νεοϊδρυθέντος Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, δεν αφορά σε αναστολή των αιτήσεων ασύλου Σύρων, αλλά στην αναβολή της εξέτασης των αιτήσεών τους. Συνεπώς, οι Σύροι θα συνεχίσουν να δικαιούνται να υποβάλουν αίτηση ασύλου και κατ’ επέκταση να έχουν το καθεστώς του αιτητή ασύλου όπως προβλέπει ο περί Προσφύγων Νόμος (6(Ι)/2000). Ουσιαστικά η αναβολή εξέτασης των αιτήσεων σημαίνει πως αυτές θα μπαίνουν στο συρτάρι και μέχρι να εξεταστούν τα πρόσωπα συριακής καταγωγής θα διατηρούν το καθεστώς του αιτητή ασύλου. Σύμφωνα με τις δηλώσεις εκπροσώπων της κυβέρνησης αυτό γίνεται με σκοπό α) να σταλεί ένα μήνυμα ότι η Κύπρος δεν είναι φιλόξενη χώρα για τους Σύρους και άρα να μειωθούν οι προσφυγικές ροές από Συρία, β) να κερδίσει χρόνο η κυπριακή κυβέρνηση που προσπαθεί να πείσει την Ευρωπαϊκή Ένωση πως πρέπει να θεωρηθούν (δυστυχώς μάς είναι αδιάφορο αν θα είναι πραγματικά ασφαλείς) συγκεκριμένες περιοχές της Συρίας ως ασφαλείς και άρα οι Σύριοι να μην δικαιούνται αυτόματα συμπληρωματική προστασία στην Κύπρο. Αυτοί οι λόγοι δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την παραβίαση των διεθνών υποχρεώσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας όπως αυτές απορρέουν από τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΣΔΑ).

Σε τι στάδιο βρίσκεται η επαναξιολόγηση του καθεστώτος της Συρίας;

Στο άτυπο Συμβούλιο Υπουργών Εσωτερικών της Ε.Ε. στην Ισπανία τον περασμένο Ιούλιο η Κυπριακή Δημοκρατία ήταν η μόνη χώρα που έθεσε αυτό το ζήτημα.[1] Στα μέσα Δεκεμβρίου 2023 το ΥπΕΞ της Κυπριακής Δημοκρατίας ακόμα ήταν στο στάδιο προετοιμασίας για υποβολή επίσημου αιτήματος στις Βρυξέλλες.[2] Σύμφωνα με την κυβερνητική ενημέρωση ο πρόεδρος Χριστοδουλίδης έθεσε το ζήτημα χθες στην τηλεφωνική του επικοινωνία με την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Δεν υπάρχει συγκεκριμένος οδικός χάρτης για να αναγνωριστούν περιοχές της Συρίας ως ασφαλείς σε επίπεδο Ε.Ε.. Εκτός αυτού αναδεικνύεται για ακόμα μια φορά η υποκρισία της κυπριακής κυβέρνησης, που ενώ δεν κάνει διαβήματα στο κράτος του Ισραήλ για να σταματήσει τις παράνομες επιθέσεις του σε Συρία και Λίβανο, επικεντρώνεται στο να αναγνωριστούν νομικά μερικές ασφαλείς ζώνες στη Συρία, όχι να δημιουργηθούν αυτές στην πραγματικότητα μέσω της αποκλιμάκωσης στην περιοχή.


Η κυπριακή κυβέρνηση αναφέρει ότι στην περίπτωση του προαναφερθέντος μέτρου «ασκεί το δικαίωμα που παρέχεται από τα σχετικά ευρωπαϊκά εργαλεία σε περίπτωση αυξημένων και έκτακτων μεταναστευτικών ροών». Ο Διευθυντής Γραφείου του Υπουργού Εσωτερικών, Λοΐζος Χατζηβασιλείου, δήλωσε μάλιστα, σήμερα στο ΚΥΠΕ ότι εντός της ημέρας αναμένετο να σταλεί στην Κομισιόν σχετική επιστολή όπου η Λευκωσία θα ενημερώνει ότι ενεργοποιεί σχετική οδηγία αναστέλλοντας την εξέταση αιτήσεων εντός του περιθωρίου που παρέχεται, δηλαδή για 21 μήνες.

Ωστόσο, το ερώτημα που τίθεται είναι αν έχει πραγματική νομική ισχύ η εν λόγω απόφαση ή εάν παραβιάζει το δίκαιο της Ε.Ε.;

Η κυβέρνηση δεν έχει μέχρι στιγμής αναφέρει τη νομική βάση στην οποία εδράζεται η απόφαση της περί αναστολής εξέτασης των αιτήσεων ασύλου. Η αναφορά περί αναστολής εξέτασης των αιτήσεων για 21 μήνες και επιστολής προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεικνύει πως η Κυπριακή Δημοκρατία θα επικαλεστεί τις πρόνοιες του άρθρου 31 της Οδηγίας της Ε.Ε. 2013/32[3] που στην παράγραφο 4 παρέχει δικαίωμα αναβολής της διαδικασίας εξέτασης αιτήσεων ασύλου μόνο σε περιπτώσεις που η χώρα ιθαγένειας βρίσκεται προσωρινά σε αβέβαιη κατάσταση. Καθώς η Συρία είναι αναγνωρισμένη σε επίπεδο Ε.Ε. ως μη ασφαλής χώρα δεν μπορεί να εφαρμοστεί η εξαίρεση του εν λόγω άρθρου 31 της Οδηγίας και συνεπώς το μέτρο της κυβέρνησης φαίνεται να παραβιάζει το Δίκαιο της Ε.Ε. Ανεξάρτητα όμως από τον παραβιάζεται το Δίκαιο της Ε.Ε., η προστασία που παρέχει η Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες και η ΕΣΔΑ επιβάλλει την αποτελεσματική εξέταση της αίτησης ασύλου κάθε προσώπου. Σημείωση ότι μια άλλη νομική βάση, αυτήν του άρθρου 78(3) ΣΛΕΕ επικαλέστηκε η κυβέρνηση Μητσοτάκη όταν τον Μάρτιο του 2020 αποφάσισε να αναστείλει τις αιτήσεις ασύλου για έναν μήνα, μια απόφαση που επικρίθηκε τόσο για το ότι παραβιάζει το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και από την UNHCR για το ότι παραβιάζει τη Σύμβαση της Γενεύης για τους Πρόσφυγες.

Το μέτρο έχει άμεση εφαρμογή και αφορά, όπως αναφέρθηκε από την κυβέρνηση, όλες τις νέες αφίξεις από την ημέρα λήψης της απόφασης που ήταν δηλαδή χθες, Κυριακή όταν σημειώθηκαν 22 αφίξεις. Πρακτικά τι σημαίνει η εφαρμογή του μέτρου; Ότι τα άτομα αυτά θα «στοιβάζονται» σε χώρους όπως το Πουρνάρα και η Κοφίνου, χωρίς κανένα άλλο δικαίωμα; Άρα εν τέλει μπορεί να δημιουργήσει περαιτέρω πρόβλημα εντός της κοινότητας αντί να το επιλύσει;

Σύμφωνα με διευκρινήσεις εκπροσώπων της κυβέρνησης, πρακτικά το μέτρο σημαίνει ότι οι Σύροι, ως αιτητές ασύλου, θα δικαιούνται σίτιση και στέγαση τα οποία θα παρέχονται στα αφιλόξενα κέντρα «φιλοξενίας» Πουρνάρα και Κοφίνου. Αυτό που αλλάζει είναι ότι θα στερούνται οι Σύροι αιτητές ασύλου το επίδομα στέγασης και σίτισης σε περίπτωση που αποφασίσουν να μετακομίσουν εκτός των κέντρων «φιλοξενίας». Παράλληλα, σύμφωνα με προηγούμενο πρόσφατο μέτρο της κυβέρνησης, όλοι οι αιτητές ασύλου δεν μπορούν να εργαστούν τους πρώτους 9 μήνες από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης ασύλου. Έτσι ενώ δεν θα δημιουργηθούν επίσημα κλειστές δομές, η κυβέρνηση με αυτό το μέτρο επιδιώκει να καταστήσει αδύνατο στους Σύρους αιτητές ασύλου το να μετακομίσουν εκτός των κέντρων «φιλοξενίας» καθιστώντας το Πουρνάρα και την Κοφίνου οιονεί κλειστές δομές. Αυτό οδηγεί σε σωρεία παραβιάσεων του δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μεταξύ άλλων και της απαγόρευσης διακρίσεων στη βάση της καταγωγής, καθώς οι Σύροι αιτητές ασύλου θα στερούνται τα δικαιώματα του καθεστώτος αιτητή ασύλου στη βάση της καταγωγής τους. Αυτό το μέτρο όχι μόνο δεν θα λύσει το ζήτημα του προσφυγικού, αλλά επιτείνει ακόμα περισσότερο την κοινωνική αναταραχή διακινδυνεύοντας τα ανθρώπινα δικαιώματα των Σύρων αιτητών ασύλου και σε συνδυασμό με την αύξηση της ακροδεξιάς ρητορικής στην τοπική κοινωνία.


Ο υπουργός Εσωτερικών ανακοίνωσε επίσης, χθες, πως αποφασίσθηκε και η άμεση ανάκληση του καθεστώτος συμπληρωματικής προστασίας ή η απόρριψη αιτήσεων ασύλου, από άτομα που αποδεδειγμένα έχουν ταξιδέψει πίσω σε περιοχές της Συρίας, μέσω κατεχομένων τους τελευταίους δώδεκα μήνες. Αυτό πώς μπορεί να εξακριβωθεί;

Πολύ καλή ερώτηση για να απαντήσει το Υπουργείο Εσωτερικών. Πιθανολογώ πως θα εξακριβώνεται ανά περίπτωση μέσω του συστήματος της αστυνομίας στα σημεία διέλευσης προς τα κατεχόμενα σε συνδυασμό με κάποια σχετική μαρτυρία. Ακόμα όμως και αν γίνει ανάκληση του καθεστώτος συμπληρωματικής προστασίας η κυπριακή κυβέρνηση δεν απάντησε: πού ακριβώς θα απελαθούν οι Σύροι πρόσφυγες, εφόσον δεν μπορούν να επιστραφούν στη Συρία; Το μέτρο δεν μπορεί να εφαρμοστεί νόμιμα στην πράξη.

Κάνε μας ένα σχόλιο για το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου που υπερψηφίστηκε πρόσφατα από το Ευρωκοινοβούλιο και τον τρόπο με τον οποίο αυτό -ενδεχομένως- επηρεάζει τη χώρα μας.

Το νέο Σύμφωνο Μετανάστευσης και Ασύλου, που είναι στην ουσία μια δέσμη από διαφορετικές δευτερογενείς νομοθεσίες της Ε.Ε., δεν καταφέρνει να ανατρέψει τον κανόνα που εισήγαγε η Σύμβαση του Δουβλίνου και (σήμερα εφαρμόζεται ως Κανονισμός 604/2013) που ορίζει πως η μόνη αρμόδια χώρα για εξέταση της αιτήσεως ασύλου είναι η χώρα πρώτης υποδοχής. Αντί αυτού, το νέο Σύμφωνο θεσπίζει ένα εθελούσιο μηχανισμό μετεγκατάστασης (γνωστό ως μηχανισμό «ευέλικτης αλληλεγγύης»). Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μια ένωση κρατών που έχει αρκετές φορές και ευθύνη για το ότι χιλιάδες άνθρωποι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες τους για να βρουν ένα καλύτερο αύριο, οφείλει να επιδείξει περισσότερη αλληλεγγύη πρωτίστως προς τους αιτητές ασύλου, αλλά και προς τα κράτη-μέλη πρώτης υποδοχής. Η Διεθνής Αμνηστία και πολλοί άλλοι οργανισμοί έχουν εκφράσει έντονες ανησυχίες για την κατεύθυνση του νέου Συμφώνου που ευνοεί τη σύναψη συμφωνιών με τρίτες χώρες οι οποίες θα εμποδίζουν ανθρώπους να βρουν πραγματικό καταφύγιο στην Ευρώπη, οδηγώντας στην περαιτέρω διακινδύνευση της ζωής τους στην στεριά ή στη θάλασσα (σε πρόσφατο περιστατικό οι αρχές της Λιβύης άνοιξαν πυρ κατά βάρκας διασωστών με πρόσφυγες). Δυστυχώς το νέο Σύμφωνο συνεχίζει την ίδια μεταναστευτική πολιτική της Ε.Ε. που κατήντησε τη Μεσόγειο ένα υδάτινο νεκροταφείο ανθρώπων.

[1] https://apnews.com/article/cyprus-syria-migrants-asylum-safe-zones-repatriation-9e7d93448fa7911f91828ea761093d4f

[2] https://www.reuters.com/world/europe/cyprus-calls-eu-rethink-syria-migration-refugee-numbers-rise-2023-12-14/

[3] Στην εθνική νομοθεσία το αντίστοιχο είναι το άρθρο 13 του περί Προσφύγων Νόμου.