Ανήμερα της 50ής επετείου του προδοτικού πραξικοπήματος του 1974 το Κυπριακό Πρακτορείο Ειδήσεων κάνει αναδρομή στα όσα εκτυλίχθηκαν τις θλιβερές εκείνες ημέρες.

Οι κυπριακές εφημερίδες τις παραμονές και τη μέρα του Πραξικοπήματος, επικεντρώθηκαν σε στοιχεία και αποδείξεις της κυβέρνησης για άμεση εμπλοκή της Χούντας στη στήριξη της ΕΟΚΑ Β’, στην απόφαση Μακαρίου να μειώσει την επιρροή της Ελλάδας στην Εθνική Φρουρά, αλλά και σε άρθρο της αθηναϊκής εφημερίδας «Ακρόπολις», που επιτίθετο στον Μακάριο για τη διάσταση στις σχέσεις Αθήνας-Λευκωσίας.

Έγραφαν επίσης ότι ο Μακάριος δεν θεωρεί κρίσιμη την κατάσταση «εκτός εάν η Ελληνική Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να δημιουργήσει συνθήκας εμφυλίου πολέμου εν Κύπρω», μετέδιδε ο κυπριακός Τύπος τις παραμονές του Πραξικοπήματος το 1974, επικαλούμενος συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’ σε αγγλικό τηλεοπτικό μέσο.


14 Ιουλίου 1974

«Δεν θα περιέγραφον την κατάστασιν ως κρίσιμον, εκτός εάν η Ελληνική Κυβέρνησις είναι αποφασισμένη να δημιουργήση συνθήκας εμφυλίου πολέμου εν Κύπρω», είχε απαντήσει ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος στον δημοσιογράφο Μάικλ Νίκολσον των Ανεξάρτητων Τηλεοπτικών Νέων του Λονδίνου, έγραφαν οι εφημερίδες την Κυριακή, 14 Ιουλίου 1974.

Η εφημερίδα «Ελευθερία» στις 14 Ιουλίου, στο κύριο θέμα της με τίτλο «Σύσκεψις διά την Κύπρον» αναφερόταν στη σύσκεψη που θα πραγματοποιούταν στην Αθήνα υπό τον Πρόεδρο Φαίδωνα Γκιζίκη, στο Αρχηγείο των Ενόπλων Δυνάμεων της Ελλάδας, για ενημέρωση «επί των συνεπειών της μειώσεως της δυνάμεως της Εθνικής Φρουράς». Σε άλλο θέμα, μετέδιδε αποσπάσματα της συνέντευξης του Αρχ. Μακαρίου στον Άγγλο δημοσιογράφο, τιτλοφορώντας το θέμα «Τα έγγραφα αποδεικνύουν την ενοχή των Αθηνών», και σημειώνοντας την πρόθεση του Μακαρίου να πληροφορηθεί κατά πόσο η Αθήνα θα δώσει εντολή για διάλυση της «τρομοκρατικής οργανώσεως ΕΟΚΑ Β’, η οποία υποστηρίζεται και συντηρείται υπό στελεχών του στρατιωτικού καθεστώτος».

«Η Μάχη» παρουσίασε τη συνέντευξη Μακαρίου στο αγγλικό μέσο ως «Νέα επίθεση Μακαρίου κατά των Αθηνών», ενώ σημείωνε ότι οι συσκέψεις στην Αθήνα για την «κρίσιν εις τας σχέσεις με την Λευκωσίαν» είναι «βαρυσήμαντες».

Η εφημερίδα «Ο Αγών» τιτλοφόρησε το κύριο θέμα της «‘Θα ομιλήσω’ λέγει ο Μακάριος εάν προκληθεί», με υπότιτλο «Δεν θεωρεί κρίσιμον την κατάστασιν», αναφερόμενη στη συνέντευξη του Αρχιεπισκόπου στο αγγλικό τηλεοπτικό μέσο.

«Ο Φιλελεύθερος», με τίτλο «Πέραν πάσης αμφιβολίας η ενοχή Αθηνών», στο κύριο θέμα του αναφέρεται επίσης στη συνέντευξη Μακαρίου, και βάζει το ερώτημα αν «θα διαλύσουν την ΕΟΚΑ Β’». Επίσης, σε άλλο θέμα, αναφέρει ότι άρχισε στην Αθήνα στρατιωτικο-πολιτική σύσκεψη για την Κύπρο, σημειώνοντας ότι η αποστράτευση όσων εθνοφρουρών έκλεισαν θητεία 14 μηνών θα άρχιζε από τις 20 Ιουλίου.

Η «Χαραυγή» στο κύριο θέμα της μετέδιδε την έκκληση Μακαρίου στην Αθήνα «Δώσετε εντολή για την διάλυση της τρομοκρατικής ‘ΕΟΚΑ Β’», τονίζοντας την «πέραν πάσης αμφιβολίας» ενοχή των Αθηνών. Επιπλέον, σημείωνε ότι αν δεν αποσταλούν οι 100 Έλληνες αξιωματικοί που ζήτησε ο Μακάριος από την Ελλάδα για να εκπαιδεύσουν την Εθνική Φρουρά, τότε θα προβεί «σε άλλες διευθετήσεις».

Η αγγλόγλωσση Cyprus Mail, την Κυριακή 14 Ιουλίου, στο κύριο θέμα της με τίτλο «Έλληνες ηγέτες συζητούν για την Κύπρο», αναφέρθηκε στις συσκέψεις της ελληνικής κυβέρνησης για τις επιπτώσεις στην άμυνα της Κύπρου από την απόφαση της κυπριακής κυβέρνησης να ζητήσει απόσυρση των Ελλήνων αξιωματικών που υπηρετούσαν στην Εθνική Φρουρά, μετά την ανακάλυψη εγγράφων στη Λευκωσία που αποδείκνυαν την εμπλοκή της ελληνικής κυβέρνησης.

15 Ιουλίου 1974

Το Πραξικόπημα εκδηλώθηκε τη Δευτέρα, 15 Ιουλίου, 1974. Δεν κυκλοφόρησαν όλες οι εφημερίδες εκείνη τη μέρα, ενώ, μετά τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν, αρκετές ήταν οι εφημερίδες που επέστρεψαν σε κυκλοφορία την 1η Αυγούστου, μετά και από την τουρκική εισβολή. Στις εφημερίδες που κυκλοφόρησαν τη Δευτέρα, κύριο θέμα ήταν άρθρο στην αθηναϊκή εφημερίδα «Ακρόπολις», η οποία καυτηρίαζε τη στάση Μακαρίου, αλλά και η γενικότερη στάση της ελληνικής κυβέρνησης έναντι του Κύπριου Προέδρου.

Η «Αλήθεια» στο κύριο θέμα της με τίτλο «Αποκαλύπτεται ο ρόλος των Αθηνών» κάνει λόγο για «συγκλονιστικαί αποκαλύψεις», μέσα από έγγραφα-«λάφυρα» που περιήλθαν στα χέρια της Αστυνομίας μετά από αιφνιδιαστικές εφόδους σε σπίτια μελών της ΕΟΚΑ Β’. Επιπλέον, αναφέρεται στο άρθρο της εφημερίδας «Ακρόπολις» σημειώνοντας ότι «ο κατευθυνόμενος αθηναϊκός τύπος εξαπέλυσε άνανδρον επίθεσιν κατά του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου». Επίσης, ανέφερε ότι ο Πρόεδρος Μακάριος απέρριψε πρόταση εξ Ελλάδος για μετάβασή του στην Αθήνα.

Σε άρθρο του ανταποκριτή της «Αλήθειας» στην Αθήνα, αναφέρεται ότι «αι διεθνείς συνθήκαι ευνοούν την επίλυσιν του Κυπριακού θέματος», καθώς, όπως ανέφερε, οι διεθνείς παράγοντες εμφανίζονταν αισιόδοξοι. Απαριθμώντας τους παράγοντες που οδηγούσαν σε αυτή την «αισιοδοξία» αναφερόταν σε «συμφωνίες απαγκιστρώσεως στα Μεσανατολικά μέτωπα, η σταδιακή υποχώρηση της ενεργειακής κρίσεως, η αποκατάσταση στενών πολιτικών σχέσεων Αμερικής-Αιγύπτου, η ισχυρότερη και καλύτερη θέση που βρίσκεται σήμερα το ΝΑΤΟ ύστερα από τη διακήρυξη της Οττάβας, η ομαλοποίηση των σχέσεων Αμερικής-Ευρώπης, οι συμφωνίες της Μόσχας για την ανάσχεση των εξοπλισμών και η διάσκεψη του Καράκας για το δίκαιο των θαλασσών».

Η εφημερίδα «Κύπρος» τιτλοφορεί το θέμα της «Επίθεσης Γκιζίκη εναντίον του Μακαρίου», αναφέροντας ότι αναμένεται επίθεση των Αθηνών κατά του Μακαρίου μετά τη σύσκεψη που θα πραγματοποιείτο τη Δευτέρα στην Αθήνα. Κάνει επίσης αναφορά στο άρθρο της εφημερίδας «Ακρόπολις», με τίτλο «Τότε η Λευκωσία ας αναλάβη τας ευθύνας της», αφήνοντας υπαινιγμούς ότι «η Ελλάς θα τερματίση την Κυπριακήν πολιτικήν». Επιπλέον, η εφημερίδα ανέφερε ότι σοβιετικά αγκυροβόλια βρίσκονται μόνο λίγα μίλια μακριά από τα κυπριακά ύδατα, καθώς και ότι η Τουρκία έστειλε αμερικανικό σκάφος στο Αιγαίο, για έρευνα για πετρέλαιο.

Η «Πατρίς» στο κύριο θέμα της με τίτλο «Εις το εδώλιον ο Πρόεδρος», αναφέρει ότι η «Ακρόπολις» τον κατακεραυνώνει, κάνοντας λόγο για «άρθρον-καταπέλτης». Αναφέρεται, επίσης, σε «σοβαραί αποφάσεις» που αναμένονταν από τη σύσκεψη στην Αθήνα.

Ο «Συναγερμός» τιτλοφόρησε το κύριο θέμα του «Αναμετρείται ο Μακάριος, η Λευκωσία εφαρμόζει τας αποφάσεις της», κάνοντας αναφορά στην απόλυση εθνοφρουρών που θα άρχιζε στις 20 Ιουλίου. Επιπλέον, αναφέρει ότι ο Μακάριος επιμένει «να διαλυθούν πάραυτα όλαι αι παράνομοι ομάδες εν Κύπρω». Σε άλλο θέμα της, η εφημερίδα αναφέρει ότι οι «ενδοκυπριακές» συνομιλίες για το Κυπριακό αναβάλλονται για την 20ή Αυγούστου, λόγω θερινών διακοπών.

Στο κύριο θέμα της εφημερίδας «Το Θάρρος» έγραφε στις 15 Ιουλίου ότι ο Μακάριος είχε καταρτίσει συγκεκριμένα σχέδια σε περίπτωση που η Ελλάδα αρνηθεί να αποστείλει τους 100 συμβούλους, σημειώνοντας ότι έκανε «επαφαί με αυτοεξόριστους και αποστρατευθέντας Ελλαδίτας αξιωματικούς διά στελέχωσιν της Δυνάμεως». Σε άλλο θέμα, η εφημερίδα, κάνοντας αναφορά στη σύσκεψη που επίκειτο στην Αθήνα, έγραφε ότι «κρίνονται αι σχέσεις Κύπρου και Ελλάδος» και ότι θα καταρτιστεί η απάντηση της ελληνικής κυβέρνησης προς την επιστολή Μακαρίου.

Η αγγλόγλωσση Cyprus Mail έγραφε στις 15 Ιουλίου ότι ο «Κύπριος ηγέτης ‘δεν είναι ειλικρινής’», μεταδίδοντας το άρθρο της εφημερίδας «Ακρόπολις» που κατηγορούσε τον Μακάριο ότι δεν τηρούσε ειλικρινή στάση προς την Αθήνα. Σύμφωνα με τη Cyprus Mail, η «Ακρόπολις» ανέφερε ότι ο Μακάριος από το 1953 «είχε εκπλήξει» την Ελλάδα με αλλαγές σε θέματα πολιτικής και τακτικής.

Οι επόμενες μέρες

Στις 16 και 17 Ιουλίου δεν κυκλοφόρησαν κυπριακές εφημερίδες. Στις 17 Ιουλίου κυκλοφόρησε μόνο η Μεσημβρινή, ενώ στις 19, παραμονή της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, κυκλοφόρησε η Μεσημβρινή και «ο Αγών».

Στις 18 Ιουλίου 1974, η «Μεσημβρινή» τιτλοφορούσε το κύριο θέμα της «Εθνική Ενότης-μετά την πτώση του τυράννου» και καλούσε «ολόκληρος ο λαός να συσπειρωθή πέριξ της κυβερνήσεως Εθνικής Σωτηρίας». Αλλού, παρέθετε διακήρυξη των κυπριακών ενόπλων δυνάμεων, με τίτλο «Εμπρός, δι’ ένα λαμπρόν μέλλον!», αναφέροντας ότι «σύμπας ο λαός μας συμπαρίσταται των στρατευμένων τέκνων του». Σε άλλο θέμα ανέφερε ότι βρέθηκαν πάνω από 20.000 όπλα στο υπόγειο της Αρχιεπισκοπής.

Σε άλλο σημείο, η εφημερίδα παρέθετε το διάγγελμα του «Προέδρου» Νικολάου Σαμψών, στο οποίο αναφέρονταν οι σκοποί της «κυβερνήσεως εθνικής σωτηρίας». Συνοπτικά, σύμφωνα με την εφημερίδα, αυτοί ήταν «η αποκατάστασις του νόμου και της τάξεως, η αποκατάστασις της ηρεμίας εις τους κόλπους της Εκκλησίας, άμεσος αντιμετώπισις των φλεγόντων προβλημάτων του Λαού, συνέχισις των διακοινοτικών συνομιλιών, φιλία και συνεργασία με όλα τα κράτη και αδέσμευτος εξωτερική πολιτική και ελεύθεραι και αδιάβλητοι εκλογαί ουχί πέραν του έτους».

Την Παρασκευή, 19 Ιουλίου, παραμονή της εισβολής, «ο Αγών» τιτλοφορούσε το κύριο θέμα του «Δεν ανετράπη η συνταγματική τάξις», παραθέτοντας δηλώσεις του νέου «Προέδρου», ο οποίος είπε ότι «κατελύθη απλώς το φαύλο καθεστώς του Μακαρίου» και ότι «η Βουλή δεν διελύθη-ουδέν κόμμα εκτός νόμου-ουδείς πολιτικός συνελήφθη, μερικές δεκάδες τα θύματα-εμμονή στας ενδοκυπριακάς συνομιλίας».

Σε άλλο θέμα, η εφημερίδα αναφέρει αφήγηση αυτόπτη μάρτυρα για το πώς διέφυγε ο Μακάριος, ενώ αλλού αναφέρει ότι ο Λυσσαρίδης διέφυγε σε αραβική πρεσβεία.

Την ίδια μέρα, η «Μεσημβρινή» ανέφερε στο κύριο θέμα της ότι «αι ΗΠΑ υποστηρίζουν την νέαν κυβέρνησιν» και ότι ο Νίξον θεωρούσε τον «ανατραπέντα Πρόεδρον ως τον Κάστρο της Μεσογείου». Σε άλλο θέμα αναφερόταν ότι όπλα βρέθηκαν και στις Μητροπόλεις, ενώ αλλού αναφερόταν ότι η σύζυγος του Βάσου Λυσσαρίδη, «η Μπάρμπαρα μετέφερε βαρέα όπλα!» με το αυτοκίνητό της και συνελήφθη από την Αστυνομία.

Αλλού, η εφημερίδα αναφέρει ότι ο Υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Γιόζεφ Σίσκο, μετέβαινε στην Αθήνα, και ακολούθως θα επισκεπτόταν την Άγκυρα και πιθανώς τη Λευκωσία.


*Κείμενο ΚΥΠΕ

*Φωτογραφίες εφημερίδων από PIO.