Ένας καμένος πάπυρος που διασώθηκε από τη βιβλιοθήκη μιας πολυτελούς ρωμαϊκής βίλας στην Ηράκλεια, κοντά στην Πομπηία, έρχεται στο φως σχεδόν 2.000 χρόνια μετά την έκρηξη του Βεζούβιου.

Χάρη σε σύγχρονες τεχνικές ακτινογραφίας και ψηφιακής επεξεργασίας στα ευρύματα από την έκρηξη του Βεζούβιου, οι επιστήμονες κατάφεραν να αναγνωρίσουν το περιεχόμενο του παπύρου, αποκαλύπτοντας ότι πρόκειται για το έργο "Περί Κακιών" (On Vices) του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου Φιλόδημου, ενός σημαντικού εκπροσώπου της Επικούρειας φιλοσοφίας του 1ου αιώνα π.Χ.

Η αποκάλυψη έγινε στο πλαίσιο μιας διεθνούς συνεργασίας, με βασικούς φορείς το University College London, το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και τη Βιβλιοθήκη Bodleian, όπου φυλάσσεται ο πάπυρος με την κωδική ονομασία PHerc. 172. Το έγγραφο υπέστη προηγμένη σάρωση με ακτίνες Χ στο εθνικό εργαστήριο Synchrotron Diamond της Βρετανίας. Εκεί, εντοπίστηκαν ίχνη αρχαίας μελάνης που σχημάτιζαν λέξεις στα ελληνικά, με πιο εντυπωσιακή την επανάληψη της λέξης «ἀηδία» (αηδία ή αποστροφή).

Ο πάπυρος αποτελεί μέρος μιας συλλογής εκατοντάδων παπύρων που είχαν βρεθεί τον 18ο αιώνα σε μια ρωμαϊκή έπαυλη, που πιστεύεται ότι ανήκε στον πεθερό του Ιουλίου Καίσαρα. Παρότι οι περισσότεροι πάπυροι σώθηκαν μόνο ως απανθρακωμένα τεμάχια, οι νέες τεχνολογίες δίνουν σήμερα τη δυνατότητα για μη καταστροφική ανάγνωση του περιεχομένου τους — χωρίς να χρειάζεται το φυσικό ξετύλιγμα, το οποίο συχνά οδηγούσε σε ολική καταστροφή.

Ο δρ Μάικλ ΜακΌσκερ, παπυρολόγος του UCL, ανέφερε: «Είναι ο πρώτος πάπυρος στον οποίο μπορέσαμε να διακρίνουμε τη μελάνη απευθείας από τη σάρωση. Δεν γνωρίζαμε καν αν είχε γράμματα επάνω του». Η τεχνική αυτή «εικονικού ξετυλίγματος» (virtual unwrapping) ανέπτυξε περαιτέρω η ομάδα του διαγωνισμού Vesuvius Challenge, ενός διεθνούς διαγωνισμού που ξεκίνησε το 2023 με στόχο την αποκρυπτογράφηση των απανθρακωμένων παπύρων.

Η προσπάθεια απέδωσε καρπούς, όταν οι ερευνητές Σον Τζόνσον, Μαρσέλ Ροθ και Μίχα Νοβάκ εντόπισαν τον τίτλο και τον συγγραφέα του έργου στα εσώτερα στρώματα του παπύρου, κερδίζοντας το βραβείο των 60.000 δολαρίων για τον εντοπισμό τίτλου. Πέρα από την αναγραφή του τίτλου και του ονόματος «Φιλόδημος», πιθανή είναι και η ύπαρξη αρίθμησης που παραπέμπει στο πρώτο από τουλάχιστον δέκα βιβλία της σειράς, με θεματικές όπως η αλαζονεία, η φιλαργυρία, η κολακεία και η διοίκηση της οικίας.

Η συγκεκριμένη επιτυχία βασίστηκε στα θεμέλια που τέθηκαν το 2024, όταν μια ομάδα φοιτητών κέρδισε το μεγάλο βραβείο των 700.000 δολαρίων του διαγωνισμού χάρη στην ανάπτυξη αλγορίθμων τεχνητής νοημοσύνης, που κατάφεραν να αναγνωρίσουν 2.000 ελληνικά γράμματα σε διαφορετικό πάπυρο.

Σήμερα, η ερευνητική δραστηριότητα επιταχύνεται. Τον Μάρτιο, σκαναρίστηκαν 18 πάπυροι στο Diamond, ενώ άλλοι 20 αναλύονται αυτή την εβδομάδα στο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Συγχρονότρονου της Γκρενόμπλ. Παρότι έχουν εντοπιστεί ίχνη μελάνης και σε άλλους παπύρους, οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η μετατροπή αυτών των δεδομένων σε συνεκτικά κείμενα παραμένει πρόκληση.

«Το πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι πώς να μετατρέψουμε τεράστιους όγκους δεδομένων σε επίπεδες, διακριτές και επεξεργάσιμες εικόνες, ώστε να διακρίνεται καθαρά η γραφή», εξηγεί ο Δρ Μπρεντ Σιλς από το Πανεπιστήμιο του Κεντάκι, συνιδρυτής του Vesuvius Challenge.

Η ανακάλυψη αυτή, σύμφωνα με τον ΜακΌσκερ, είναι μόνο η αρχή: «Η πρόοδος που έχει σημειωθεί τα τελευταία τρία έως πέντε χρόνια είναι θεαματική. Σε όρους κλασικών σπουδών, αυτό είναι επανάσταση».

Με πληροφορίες από Lifo/Guardian