Γράφει η Γιώτα Λαζάρου | Ωκεανογραφικό Κέντρο, Πανεπιστήμιο Κύπρου

 

Η Μέδουσα ήταν μία εκ των τριών γοργόνων, ένα πλάσμα πανέμορφο και γοητευτικό, που σεβόταν τα θεία της εποχής και υπηρετούσε ως ιέρεια τη θεά Αθηνά. Μια μέρα την είδε ο Ποσειδώνας, την ερωτεύτηκε και χωρίς να τη σεβαστεί, την ατίμωσε μέσα στον ίδιο το ναό. Η Αθηνά αντί να τα βάλει με τον Ποσειδώνα επέλεξε να τιμωρήσει αυτήν, μεταμορφώνοντάς τη στο τέρας που ξέρουμε…

Οι μέδουσες εμφανίστηκαν στη γη πριν από περίπου 550 εκατομμύρια χρόνια, πολύ πριν τους δεινοσαύρους δηλαδή.

Καλοκαιράκι λοιπόν και οι επισκέψεις μας στη θάλασσα αυξάνονται με αποτέλεσμα να αυξάνονται και οι πιθανότητες μας να έρθουμε  αντιμέτωποι με τα «τέρατα» της μυθολογίας. Ας μάθουμε λοιπόν μερικά πράγματα για αυτά τα «μυστηριώδη» πλάσματα για να έχουμε ένα πιο ομαλό συναπάντημα.

 

Οι μέδουσες, ανήκουν στο φύλο των Κνιδοζώων (ετυμολογικά: κναίω + ζώο), είναι δηλαδή τα ζώα που προκαλούν κνησμό. Παρόλα αυτά όμως, ο χαρακτηρισμός αυτός δεν είναι και τόσο ευσταθής, μιας και δεν είναι όλα τα είδη τσούχτρες. Εμφανίστηκαν στη γη πριν από περίπου 550 εκατομμύρια χρόνια, πολύ πριν τους δεινοσαύρους δηλαδή. Είναι είδη που αποτελούνται κατά 95 % περίπου από νερό, με απλή αλλά αποτελεσματική οργάνωση, που τους επιτρέπει την προσαρμοστικότητα σε ένα ευρύ φάσμα συνθηκών. Κάποιες έχουν διαστάσεις μεγαλύτερες του ανθρώπου, ενώ αντίθετα άλλες είναι τόσο μικρές όσο η μύτη μιας πινέζας.

 

Κύρια τροφή τους αποτελούν διάφορα είδη πλαγκτού, καρκινοειδή, μικρά ψάρια, ενώ τρέφονται ακόμη και με άλλες μέδουσες. Από την άλλη, κύριοι θηρευτές τους είναι οι τόνοι, οι καρχαρίες, οι ξιφίες, οι σολομοί και οι θαλάσσιες χελώνες. Αυτή τους η θέση στην τροφική αλυσίδα τους προσδίδει εξέχουσα θέση στο οικοσύστημα, μιας και από τη μια βοηθούν στην ανανέωση της ιχθυοπανίδας, δίνοντας παράλληλα τη δυνατότητα σε άλλα είδη να αναπτυχθούν.

Τα τελευταία χρόνια όλο και πιο συχνό γίνεται το φαινόμενο των πληθυσμιακών εξάρσεων των μεδουσών, όπου λόγω διαφόρων ευνοϊκών συνθηκών πολλαπλασιάζονται σε τεράστιους αριθμούς. Οι επιπτώσεις που προκύπτουν ποικίλουν, απ’ τη μείωση των πληθυσμών του συνόλου της ιχθυοπανίδας, λόγω της έντονης θηρευτικής πίεσης που ασκούν, στην καταστροφή των αλιευτικών εργαλείων των ψαράδων, μέχρι και την άμεση αρνητική επίδραση στον τουρισμό.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι το νησί μας έχει ακτογραμμή μήκους 648 χλμ., καθίσταται επιτακτική η ανάγκη συνεισφοράς όλων μας στην καταγραφή των μεδουσών.

Πολλά τα αίτια που πιθανολογείται ότι κρύβονται πίσω απ’ αυτό το φαινόμενο, με την υπεραλίευση των θηρευτών τους και την υπερθέρμανση των νερών λόγω της κλιματικής αλλαγής, να έχουν τη μεγαλύτερη βαρύτητα. Τίποτα όμως δεν είναι εξακριβωμένο μιας και η έρευνα στο συγκεκριμένο θέμα έχει ακόμα πολλά ουσιαστικά κενά. Ένα απ’ τα πιο σημαντικά ερευνητικά προγράμματα για την κατανόηση αυτών των πληθυσμιακών εξάρσεων, είναι το πρόγραμμα JellyWatch, στο οποίο γίνεται μια ουσιαστική προσπάθεια για την καταγραφή των ειδών των μεδουσών που απαντώνται στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα.

Κύριο χαρακτηριστικό του προγράμματος είναι η καταγραφή των μεδουσών με την ουσιαστική βοήθεια των πολιτών. Κολυμβητές, τουρίστες, δύτες, ψαράδες, μεμονωμένα ή οργανωμένα σύνολα πολιτών καλούνται να συνδράμουν με τη βοήθειά τους στο δύσκολο αυτό έργο, αναφέροντας στον υπεύθυνο φορέα τα είδη και τους πληθυσμούς των μεδουσών που παρατήρησαν στη θάλασσα. Η Κύπρος είναι μία εκ των 19 χωρών που συμμετέχει ενεργά στο συγκεκριμένο πρόγραμμα από το 2011, μέσω του Ωκεανογραφικού Κέντρου του Πανεπιστημίου Κύπρου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το νησί μας έχει ακτογραμμή μήκους 648 χλμ., καθίσταται επιτακτική η ανάγκη συνεισφοράς όλων μας στην καταγραφή των μεδουσών.

 

Στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, έχοντας ως στόχο την καλύτερη επικοινωνία με το κοινό, το Ωκεανογραφικό Κέντρο έχει δημιουργήσει μια διαδραστική ιστοσελίδα, στην οποία οι πολίτες μπορούν να καταχωρήσουν την παρατήρησή τους, μέσω μιας αυτοματοποιημένης λίστας (βλέπε πάνω). Στην ιστοσελίδα αυτή οι πολίτες θα βρουν επιπλέον πληροφορίες για τα είδη που απαντώνται πιο συχνά στα νερά μας, καθώς και χάρτη με τις καταγραφές των μεδουσών που έγιναν τα προηγούμενα χρόνια.

 

Ας συμμετάσχουμε κι εμείς λοιπόν στο πρόγραμμα αυτό, αφιερώνοντας λίγα λεπτά απ’ το χρόνο μας. Οι παρατηρήσεις μας είναι απαραίτητες για την κατανόηση της οικολογίας των μεδουσών και τη μελλοντική διαχείριση τους.

Περισσότερες πληροφορίες και δραστηριότητες του Project μπορείς να βρεις στο site www.cyprusbiodiversity.eu αλλά και στo facebook page Bioforlife, LIFE+ Project