Ονομάζεται Χρίστος Πασσάς, είναι αρχιτέκτονας και ίσως να έτυχε να ακούσεις να γίνεται αναφορά στο πρόσωπό του ως «ο Κύπριος της Ζάχα», αφού από το 1998 και έπειτα συνεργάζεται με ένα από τα σπουδαιότερα και γνωστότερα αρχιτεκτονικά γραφεία στον κόσμο: αυτό της Ιρακινοβρετανίδας Ζάχα Χαντίντ, το οποίο έχει αναντίλεκτα παράξει τη δική του σχολή στην ωραία επιστήμη της αρχιτεκτονικής, με τα χαρακτηριστικά γκρι, φουτουριστικά και τολμηρά ογκώδη κατασκευάσματα, που αβίαστα θα μπορούσαμε να τα περιγράψουμε ως διαστημικά, και που αυτοαποκαλούνται, τουλάχιστον, ως «οργανικά» και «φυσικά». 

Ο Χρίστος είναι επίσης ο επικεφαλής της πιο επαναστατικής αστικής επέμβασης που έχει σχεδιαστεί για την πόλη της Λευκωσίας στη σύγχρονή της ιστορία: της σε εξέλιξη ριζικής ανάπλασης της πλατείας Ελευθερίας.

Ευσύνοπτα, λακωνικά και μετρημένα, λύνει απορίες και απαντά σε ερωτήσεις, που απευθύνονται, ωστόσο, κυρίως, πέρα και έξω από την υπό διαμόρφωση πλατεία- τοπόσημο.

Το γραφείο της Ζάχα είναι από τα πιο γνωστά και καταξιωμένα αρχιτεκτονικά γραφεία διεθνώς. Πώς προέκυψε αυτή η τόσο τιμητική για σένα συνεργασία;

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών μου στην Αρχιτεκτονική Ένωση του Λονδίνου μου προσφέρθηκε να δουλέψω εκεί ως Designer. Όταν όμως είχα αρχίσει η δουλειά μας δεν ήταν ακόμη τόσο γνωστή.

Εργαστήκαμε αρκετά για να αναπτύξουμε τις ιδέες μας και να τις μεταφράσουμε σε κτιστή μορφή. Χρειάστηκε σε μεγάλο βαθμό να ανακαλύψουμε τον τροχό από την αρχή, ξανά και ξανά μέχρι που αρχίσαμε να βλέπουμε αποτελέσματα. Η καταξίωση ήρθε μετά...

Mουσείο Maxxi, Ρώμη

Ποια είναι τα αγαπημένα σου πρότζεκτς μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Ευρώπη;

Νομίζω ότι στις μέρες μας η αρχιτεκτονική στην Ευρώπη πάσχει από ένα παράξενο είδος «ρεαλισμού», το οποίο πηγάζει κυρίως από το οικονομικό, καπιταλιστικό σύστημα μέσα στο οποίο ζούμε. Παράγονται δηλαδή έργα που είναι δήθεν λειτουργικά (market driven) αλλά στην ουσία τους είναι βαρετά και ανιαρά. 

Γενικά, μου αρέσουν τα έργα που είναι προοδευτικά και που εξετάζουν και πειραματίζονται με το περιβάλλον τους, χωρίς να χρειάζεται όμως να υποτάσσονται σε μια μονοδιάστατη πραγματικότητα.

Πιστεύω πως η μοντέρνα αρχιτεκτονική, με όλες της τις παραλλαγές - συμπεριλαμβανομένου και του παραμετρικού design- είναι ακόμα σχετική. 

Ποια τα αγαπημένα σου πρότζεκτς του γραφείου της Ζάχα;

Πολλά είναι τα αγαπημένα έργα, αν θα έπρεπε όμως να διαλέξω θα έλεγα, μεταξύ άλλων, το μουσείο Maxxi στη Ρώμη, το κέντρο επιστημών Phaeno στο Wolfsburg της Γερμανίας και η πλατεία Ελευθερίας στη Λευκωσία.

Επιστημονικό Κέντρο Phaeno, Wolfsburg, Γερμανία

Οι απόψεις γύρω από το δημοφιλές θέμα των «starchitects» διίστανται. Από τη μία, κάποιος θα μπορούσε να πει ότι ζούμε σε ένα χωρίς επιστροφή παγκοσμιοποιημένο κόσμο και αυτό δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την αρχιτεκτονική και γιατί όχι να μη βλέπεις παρόμοια αισθητική σε διαφορετικά σημεία στον πλανήτη. Από την άλλη, οι επικριτές των starchitects αναφέρονται σε αυτούς ως τα «ZARA» και τα «ΜcDonald’s» της αρχιτεκτονικής και πιστεύουν πως οι αρχιτέκτονες πρέπει να έχουν άμεση σχέση και επαφή με τη χώρα για την οποία σχεδιάζουν κάτι.

Το ζήτημα για μένα δεν είναι η φυγή ή η απόδραση από την παγκοσμιοποίηση αλλά ούτε και η πλήρης αποδοχή στο ότι μια τέτοια εξέλιξη είναι αναπόφευκτη.

Θεωρώ ότι περισσότερο από ποτέ ξανά στο παρελθόν, σήμερα είναι αναγκαίο να γίνουν αισθητές οι δυνάμεις που επιτρέπουν και δημιουργούν την πολυχρωμία και τη διαφορετικότητα.

Η παγκοσμιοποίηση μπορεί να σημαίνει επίσης σύνδεση, πολυμορφία και επικοινωνία πέρα από τετριμμένες και αναχρονιστικές ιδεολογίες. 

Περισσότερο από ποτέ ξανά στο παρελθόν, σήμερα είναι αναγκαίο να γίνουν αισθητές οι δυνάμεις που επιτρέπουν και δημιουργούν την πολυχρωμία και τη διαφορετικότητα

Όπερα Guangzhou, Κίνα

Για κάποιο λόγο που δεν έχω καταλάβει ποτέ, στην Κύπρο έχουμε υιοθετήσει το αμερικάνικο μοντέλο αστικού σχεδιασμού. Έχουμε δηλαδή, μικρούς πληθυσμούς να καταλαμβάνουν πολύ μεγάλες σε έκταση πόλεις. Σου αρέσει εσένα αυτό ή θα προτιμούσες να είχαμε πιο πυκνοκατοικημένες πόλεις με περισσότερα ψηλά κτίρια, περισσότερους πεζούς και λιγότερα αυτοκίνητα;

Το μοντέλο αυτό δεν είναι μόνο αμερικάνικο, είναι ένα μοντέλο το οποίο επιτρέπει αυξημένη συμμετοχή στην ιδιοκτησία γης και επομένως σε μεγάλο βαθμό θεωρείται ως ένα προοδευτικό σύστημα.

Δυστυχώς όμως, το σύστημα αυτό χωρίς έλεγχο και κατεύθυνση γίνεται «sprawl», με αποτελέσματα τη χαμηλή πυκνότητα και τις συνεπακόλουθες επιδράσεις στα δίκτυα υποδομής.

Σήμερα εξετάζουμε μορφές πολεοδομικής ανάπτυξης, όπου η πυκνότητα κυμαίνεται με βάση λογικούς κανόνες και με τρόπο που να δημιουργούνται, για παράδειγμα, από τη μία ανοιχτές περιοχές με πάρκα και από την άλλη περιοχές υψηλής δόμησης για επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Γιατί πιστεύεις η αισθητική της αρχιτεκτονικής μας τις τελευταίες δεκαετίες στην Κύπρο ήταν από πολύ κακή έως ανύπαρκτη;

Ο λόγος είναι απλός και γνωστός. Μετά την εισβολή του 1974 υπήρξε άμεσα η ανάγκη μετακίνησης μεγάλου τμήματος του πληθυσμού σε καινούργιες περιοχές. Η ανάγκη ήταν πρωτίστως η δημιουργία οικιστικών μονάδων (πολυκατοικίες, σπίτια κλπ). Η πρωτογενής αυτή ανάπτυξη συνεχίζεται και σήμερα αλλά με ρυθμούς που έχουν διαφορετική επίδραση στο δομημένο περιβάλλον.

Σήμερα όμως οι πόλεις μας έχουν μπει πλέον και σε δευτερογενή ανάπτυξη, με τη δόμηση δημοσίων κτιρίων και χώρων. Επομένως, καθώς ο δημόσιος βίος αναπτύσσεται και ωριμάζει έτσι και οι πόλεις αποκτούν δημόσια εικόνα. Νομίζω ότι οι νέοι αρχιτέκτονες πρέπει να επινοήσουν νέες, συγκροτημένες ιδέες και να εισάξουν μια φρεσκάδα και μια διαφορετική άποψη στις πόλεις μας. 

Είσαι υπέρ ή κατά των high-rises στο παραλιακό μέτωπο της Λεμεσού;

Αν μελετηθεί σωστά γιατί όχι;

Roca Gallery and Showroom, Λονδίνο

Παρά την καθυστέρηση, με την ολοκλήρωση της πλατείας Ελευθερίας η πρωτεύουσα μας θα αποκτήσει ένα εμβληματικό τοπόσημο και ένα πολύ μοντέρνο αρχιτεκτόνημα, προηγμένων για την Κύπρο προδιαγραφών. Όπως βεβαίως συμβαίνει πάντα με κάτι που φέρνει μια μεγάλη αλλαγή, έχουν υπάρξει αντιδράσεις. Οικολόγοι διαμαρτυρήθηκαν για τα δέντρα που κόπηκαν και λάτρεις της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής ανησυχούν ότι το σχέδιο δεν ταιριάζει με τον χαρακτήρα της περιοχής.

Έχουμε μιλήσει αρκετές φορές για το έργο της πλατείας Ελευθερίας. Η γενική ιδέα που είχαμε εξαρχής υποβάλει στον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό ήταν η συνένωση όλων των τμημάτων της τάφρου -ένθεν και ένθεν- σε ένα αστικό πάρκο/ δακτύλιο. 

Για το τμήμα του έργου στο οποίο εργαζόμαστε τώρα, η ιδέα είναι, να επέλθει μια ανοικτοσύνη και μια καθαρότητα στην ανάγνωση του μνημείου και μέσα από αυτό να γεννηθεί ένα νέο σύστημα κίνησης βασισμένο στη ρευστότητα πάνω και γύρω από τα τείχη. 

Θέλω να πιστεύω ότι οι αρχές αυτές θα ακολουθηθούν στο μέλλον και στα υπόλοιπα τμήματα της τάφρου. 

Ποια είναι τελικά η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η κυπριακή αρχιτεκτονική στις μέρες μας;

Αναμφισβήτητα, η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η κυπριακή (και όχι μόνο) αρχιτεκτονική σήμερα είναι να προστατεύσει τα σημαντικά μνημεία του παρελθόντος και να παράξει ταυτόχρονα μέσα από την πολιτιστική της κληρονομιά αξιόλογη σύγχρονη αρχιτεκτονική με ένα διεθνιστικό και κοσμοπολίτικο αντίκρισμα. 

London Aquatics Centre

Heydar Aliyev Centre, Μπακού

Serpentine Sackler Gallery, Λονδίνο