Με το πάτημα ενός κουμπιού, το παιχνίδι ξαναρχίζει! Αυτή τη φορά σε ένα περιβάλλον εξωπραγματικό, με συμπαίκτες χιλιόμετρα μακριά και κανόνες ρητούς, αναλλοίωτους, που αν τους παραβείς οι «ηλεκτρονικές» συνέπειες είναι εμφανείς: «Game Over». Το κόστος όμως δεν είναι και τόσο μεγάλο στη συγκεκριμένη περίπτωση. Οι άγνωστοι φίλοι είναι εκεί, σε περιμένουν και οι κανόνες γνωστοί: πατάς το κουμπί και το παιχνίδι ξαναρχίζει!

Η φετινή επετειακή εκδήλωση της Επίτροπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού κ. Λήδας Κουρσουμπά για την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, στις 20 Νοεμβρίου, ημέρα κατά την οποία  υιοθετήθηκε η Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού πριν 26 χρόνια, είναι αφιερωμένη στο δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι. Τι είναι αυτό που άραγε ώθησε την Επίτροπο να προωθήσει το δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι κατά τη φετινή εκδήλωση; Μήπως επειδή το παιχνίδι έχει περιοριστεί στη ζωή κάποιων παιδιών και απουσιάζει εντελώς από τη ζωή άλλων; Μήπως επειδή το δικαίωμα αυτό παραβιάζεται χωρίς να γίνεται αντιληπτό από τους ενήλικες και την πολιτεία; Για να το εξετάσουμε αυτό, θα ασχοληθούμε με τα 3 «Π» -τα πάντα έχουν 3 τουλάχιστον διευκρινιστικές λέξεις, γιατί όχι και το παιχνίδι; Πού; Πότε; Πώς;

Έχουν περιοριστεί τόσο ο χρόνος, όσο και ο χώρος που δίνεται για παιχνίδι, οι δύο μόνοι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξή του.

Να ξεκινήσουμε λοιπόν με το «πού». Υπάρχουν χώροι στην Κύπρο όπου τα παιδιά μπορούν να παίξουν; Μήπως η σύγχρονη δόμηση των πόλεων συμπίεσε την ύπαρξη χώρων για παιχνίδι; Άραγε οι χώροι που υπάρχουν για παιχνίδι συνεπάγονται και κάποιο οικονομικό κόστος για τους γονείς; Μήπως οι χώροι που υπάρχουν είναι «αφιερωμένοι» στα μικρότερα παιδιά και αγνοούν τις ανάγκες των παιδιών της εφηβικής ηλικίας; Τι γίνεται με τις ανάγκες κάποιας άλλης ομάδας παιδιών; Υπάρχουν για παράδειγμα παιχνίδια ή τουαλέτες για χρήση από παιδιά με ειδικές ανάγκες ή μήπως αυτά δεν πρέπει να παίζουν; Υπάρχει κάποιος έλεγχος για τους χώρους αυτούς ή η ασφάλεια των παιδιών εναπόκειται στην καλή κατασκευή μιας κούνιας που τοποθετήθηκε πριν αρκετά χρόνια; Πολλά τα ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν.

 

Και δεν αρκεί η απουσία χώρου (φυσικού και βέλτιστου) -σειρά έχει το «πότε». Ενώ το παιχνίδι θα έπρεπε να θεωρείτο σύμμαχος στην εκπαιδευτική διαδικασία, στις δυτικού τύπου κοινωνίες επηρεάζεται ή/και περιορίζεται σε σημαντικό βαθμό από αυτήν. Η αύξηση της κατ’ οίκον εργασίας μειώνει το διαθέσιμο χρόνο για παιχνίδι. Η αύξηση της παραπαιδείας το ίδιο. Η αύξηση της συμμετοχής σε οργανωμένες δραστηριότητες (μπαλέτο, αθλητικές δραστηριότητες, κλπ) επίσης μειώνει την ώρα που ένα παιδί έχει στη διάθεσή του για παιχνίδι. Κι όταν ένα εξάχρονο κορίτσι ρωτά το γονιό του πότε θα παίζει άμα προσθέσουν ακόμη ένα φροντιστήριο, αυτός δεν προβληματίζεται ιδιαίτερα. Η γνώση ότι δίνει ευκαιρίες στο παιδί του για συμμετοχή σε δραστηριότητες που θα το βοηθήσουν να αναπτυχθεί, τον καθοδηγεί μακριά από οποιεσδήποτε τύψεις για στέρηση χρόνου από το παιχνίδι.  Επιπλέον, το παιχνίδι πολλές φορές εκλαμβάνεται ή προβάλλεται ως ανταγωνιστικό στοιχείο προς τη σχολική μάθηση. Αν το παιδί παίζει, θεωρείται ότι δε διαβάζει, συνεπώς, και δε μαθαίνει. Τέλος, το κουδούνι στο σχολείο σηματοδοτεί την έναρξη και τη λήξη του παιχνιδιού για τα παιδιά. Μήπως αυτό υπονοεί κάτι για τη δομή της παρεχόμενης εκπαίδευσης;

Παίζουν με παιχνίδια που καθορίζει η αγορά, παίζουν με παιχνίδια που αφήνουν στους γονείς το δικό τους χώρο, παίζουν με παιχνίδια που θα τα αφήσουν σε λίγο σε μια γωνιά γιατί δεν τους προκαλούν το ενδιαφέρον, παίζουν με ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Από τη συνάντηση της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων με την Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού κ. Λήδα Κουρσουμπά

Να προχωρήσουμε λοιπόν στο «πώς». Πώς να παίξω αφού μπροστά μου ορθώνονται μια ντουζίνα από κανόνες που δεν μπορώ καλά-καλά να θυμάμαι; Πώς να παίξω αφού δεν μπορώ να αλλάξω όλη αυτή τη διαδικασία; Πώς να παίξω αφού δεν μπορώ να χάσω; Πώς θα απολαύσω τη διαδικασία αν δεν έχω κανένα να τη μοιραστώ; Πώς θα την απολαύσω όταν για να εμπλακώ σ’ αυτή χρησιμοποιήθηκε ένα εξωτερικό κίνητρο (π.χ. αν δεν παίξετε θα φύγουμε ή αν παίξεις με την αδελφή σου θα σας πάρω παγωτό); Πώς να μάθω αφού δεν μπορώ να παίξω;

Αναπόφευκτα, μπορεί να καταλήξει κανείς στο συμπέρασμα ότι έχουν περιοριστεί τόσο ο χρόνος, όσο και ο χώρος που δίνεται για παιχνίδι, οι δύο μόνοι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξή του. Κι όμως, περπατώντας στο δρόμο δεν μπορεί να διαφύγει από την αντίληψή σου η ύπαρξη τόσων πολλών εμπορικών καταστημάτων αφιερωμένα αποκλειστικά στο παιχνίδι. Είναι μια επιχείρηση που φαίνεται να επιβιώνει στους δύσκολους αυτούς καιρούς. Γεμίζουν, λοιπόν, τα σπίτια με όλων των ειδών παιχνίδια: μικρά, μεγάλα, πλαστικά, ξύλινα, εκπαιδευτικά, ψυχαγωγίας, επιτραπέζια, υπαίθρια κ.λ.π. κ.λ.π. Παιχνίδια που έρχονται να αντικαταστήσουν το δημιουργικό παιχνίδι, παιχνίδια με κανόνες, οι οποίοι «μαθαίνονται» ολοένα και σε μικρότερες ηλικίες. Τα παιδιά μας παίζουν λοιπόν! Παίζουν με παιχνίδια που καθορίζει η αγορά, παίζουν με παιχνίδια που αφήνουν στους γονείς το δικό τους χώρο, παίζουν με παιχνίδια που θα τα αφήσουν σε λίγο σε μια γωνιά γιατί δεν τους προκαλούν το ενδιαφέρον, παίζουν με ηλεκτρονικά παιχνίδια. Δε βλέπουμε πλέον το χαρταετό που φτιαχνόταν από τα παιδιά της γειτονιάς, ούτε και το ομοίωμα σπιτιού στην αλάνα φτιαγμένο από αζήτητα αντικείμενα, ξεχασμένα σε μια γωνιά. Παρατηρούμε, όμως, τον όγκο των παιχνιδιών στη γωνιά του σπιτιού να αυξάνεται, γιατί είναι σημαντικό να παίζουν τα παιδιά.

Αν όλα τα παραπάνω μάς προβληματίζουν, τότε γιατί δεν ακούγεται κάποια φωνή που να προειδοποιεί για το παιχνίδι που έχει πάψει να κυριαρχεί στη ζωή των παιδιών; Μήπως επειδή δεν χάθηκε; Μήπως επειδή απλά άλλαξε μορφή αλλά υπάρχει; Άλλωστε γιατί να διαμαρτυρηθεί κανείς; Τι είναι αυτό που απομάκρυνε το παιχνίδι από την καθημερινότητα των παιδιών; Ποιος να κατηγορηθεί γι’ αυτό; Μήπως τελικά το παιχνίδι δε χάθηκε από τη ζωή των παιδιών; Μήπως αυτό που χάθηκε είναι η αντιμετώπιση των παιδιών ως τέτοιων; Ή μήπως το παιχνίδι έπαψε να θεωρείται σημαντικό και άλλες προτεραιότητες έχουν τεθεί στο τραπέζι της ανάπτυξης; Τέλος, θα πρέπει να διερωτηθούμε, ως γονείς και ως ενήλικες, κατά πόσο οι νέες μορφές «παιχνιδιού» στις οποίες κατευθύνουμε τα παιδιά μας, έχουν τα ίδια οφέλη με το ελεύθερο, το δημιουργικό παιχνίδι.

«Game Over», λοιπόν; Για το παιχνίδι; Για το παιδί; Για την ανάπτυξη της κοινωνίας μας; Τι θα σημαίνει άραγε το επόμενο «Game Over» που θα εμφανιστεί στην οθόνη μας;

 

Η άποψη της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού κ. Λήδας Κουρσουμπάς για το παιχνίδι

Οι ιδιότητες και τα οφέλη του παιχνιδιού, το καθιστούν πολύτιμο αγαθό που συμβάλλει ποικιλοτρόπως στην ολόπλευρη ανάπτυξη του παιδιού.  Για το λόγο αυτό, η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού στο Άρθρο 31 αναγνωρίζει το παιχνίδι ως δικαίωμα του παιδιού και παράλληλα, υποχρεώνει τα Συμβαλλόμενα Κράτη να παρέχουν κατάλληλες και ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στα παιδιά. Η ύπαρξη του άρθρου αυτού στη Σύμβαση υπενθυμίζει, επίσης, την υποχρέωση των ατόμων που αναλαμβάνουν τη φροντίδα των παιδιών να συμπεριλαμβάνουν το παιχνίδι στο πρόγραμμά τους, αφού το ημερήσιο πρόγραμμα του παιδιού, καθώς και η εμπλοκή του σε διάφορες δραστηριότητες καθορίζεται συνήθως από ενήλικες. Δεν επαφίεται, λοιπόν, στις αντιλήψεις των γονέων ή της κοινωνίας γενικότερα, αν τα παιδιά θα ασχοληθούν με το παιχνίδι, αλλά αποτελεί νομική υποχρέωσή τους, όσο και του κράτους να εξασφαλίζουν  ότι το δικαίωμα αυτό των παιδιών προωθείται και δεν παραβιάζεται.

Η πραγμάτωση του δικαιώματος αυτού παίζει σημαντικό ρόλο στην πραγμάτωση και άλλων δικαιωμάτων. Αναγνωρίζεται η διασύνδεση του παιχνιδιού με το δικαίωμα στη συμμετοχή, στην προστασία από διάκριση, στην προστασία από βία, στο δικαίωμα των ανάπηρων παιδιών και στο δικαίωμα άσκησης της πολιτιστικής ζωής. Παράλληλα, η χρήση του παιχνιδιού ως μέσο ανάπτυξης, κοινωνικοποίηση, ένταξης ή/και ως θεραπευτικό μέσο μπορεί να συμβάλει τα μέγιστα στην ενδυνάμωση του παιδιού, στην ομαλή ένταξη ή επανένταξη του παιδιού σε μια κοινότητα και στην αντιμετώπιση τραυματικών, μετα-τραυματικών επεισοδίων. Υπό αυτή την έννοια το Άρθρο 31 μπορεί να συνδεθεί με το δικαίωμα στην ανάπτυξη, το δικαίωμα έκφρασης, το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι, το δικαίωμα στην υγεία, το δικαίωμα για επίπεδο ζωής και το δικαίωμα ανάρρωσης και κοινωνικής επανένταξης.

 

Γενικά, η επίσημη αναγνώριση της σημασίας του δικαιώματος στο ελεύθερο παιχνίδι βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα. Οι πόροι διατίθενται, συνήθως, για δομημένες και οργανωμένες δραστηριότητες, ενώ το δικαίωμα του παιδιού στο παιχνίδι δε λαμβάνεται υπόψη στην ανάπτυξη πολιτικών από διάφορες Υπηρεσίες, με άμεσο αντίκτυπο στην ποιότητα της παιδικότητας και στην ανάπτυξη του παιδιού. Για να διασφαλιστεί ουσιαστικά το δικαίωμα στο παιχνίδι, απαραίτητη προϋπόθεση είναι σε κάθε πολιτική - οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική -να διασφαλίζεται το δικαίωμα αυτό και να προωθείται μέσα από ευκαιρίες συμμετοχής που να ανταποκρίνονται στις ανάγκες όλων των παιδιών. Οι πολιτικές θα πρέπει να υποστηρίζονται με επαρκείς προϋπολογισμούς και  κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις. Επιπλέον, το κράτος θα πρέπει να διασφαλίζει τη συνεργασία όλων των αρμόδιων φορέων και Υπηρεσιών, ώστε να ευνοείται η ανάπτυξη των παραγόντων που υποβοηθούν και επηρεάζουν την ανάπτυξη του παιχνιδιού.

Η ενημέρωση όλων των αρμόδιων Υπηρεσιών του κράτους, καθώς και άλλων επαγγελματιών που ασχολούνται με το παιδί συνιστά ουσιαστικό βήμα προς τη διασφάλιση της απόλαυσής του από τα παιδιά. Η υιοθέτηση θετικών αντιλήψεων για το παιχνίδι από τον κόσμο των ενηλίκων αμβλύνει κινδύνους και περιορισμούς που το επηρεάζουν με αρνητικό τρόπο.

Προωθώντας το παιχνίδι ως δικαίωμα του παιδιού, διασφαλίζουμε ότι, το επόμενο «Game Over» που θα εμφανιστεί στην οθόνη μας θα είναι απλά το τέλος ενός ηλεκτρονικού παιχνιδιού.

Μήπως τελικά το παιχνίδι δε χάθηκε από τη ζωή των παιδιών; Μήπως αυτό που χάθηκε είναι η αντιμετώπιση των παιδιών ως τέτοιων;