*[Το παρακάτω αποτελεί σύντομο απόσπασμα από πολύωρη συνέντευξη βάθους η οποία δόθηκε από τον συνεντευξιαζόμενο στα πλαίσια ποιοτικής έρευνας η οποία διεξήχθη τον περασμένο μήνα. Θέμα της έρευνας ήταν οι κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης. Η συνέντευξη δημοσιεύεται με την άδεια του συμμετέχοντα στην έρευνα].

Τι αισθάνθηκες όταν ανακοινώθηκε η απόφαση του Eurogroup;

Ανησυχία. Μια γενική και πολύ αόριστη ανησυχία.

Ανησυχία για ποιο πράγμα;

Για την όλη ανακατωσούρα που θα συνόδευε την κρίση.

Τι είδους ανακατωσούρα δηλαδή;

Οπωσδήποτε οικονομική αλλά και κοινωνική. Πιστεύω πως η ανακοίνωση απ’ το Eurogroup ήταν το σημείο εκείνο που ξεγύμνωσε την πραγματική κρίση. Γιατί η κρίση προϋπήρχε. Ήταν κρίση υπαρξιακή.

Πώς σε είχε επηρεάσει αρχικά; 

Οικονομικά εγώ είχα επηρεαστεί, ως ελεύθερος επαγγελματίας, μήνες πριν το Eurogroup.  Κάποιες μερίδες, τάξεις και επαγγελματικοί κλάδοι είχαν ήδη πληγεί. Οπότε θεωρώ ότι ήμουν ήδη μες στην κατάσταση, εννοώ πριν δημιουργηθεί η γενικότερη περιρρέουσα αρνητική ατμόσφαιρα. Ξέρεις, δεν ήταν μόνο αρνητικά τα συναισθήματα που ένιωσα αφού, την περίμενα αυτή την αναπόφευκτη αναμπουμπούλα. Ίσως ήταν μία ευκαιρία να φέρουμε τα… μίλια μας. Είχαμε ξεφύγει σε πολλά θέματα…

Όπως;

Απ’ τις αξίες μας. Ζούσαμε σε ένα επιφανειακό, δανεικό σύστημα αξιών, το οποίο υλοποιήθηκε και εφαρμόστηκε, επιπλέον, και στον οικονομικό τομέα. Όπως λοιπόν οι αξίες μας έγιναν πια δανεικές και επιφανειακές, έτσι και το πορτοφόλι μας, δανεικό κι αυτό. Και το σπίτι. Και το αυτοκίνητό μας. Ή μάλλον τα τρία αυτοκίνητά μας και τα τρία σπίτια μας. Οι πολυτέλειές μας ήταν δανεικές, δεν είχαν βάση.

Oι κύπριοι δούλεψαν για πολλά χρόνια για να διασκεδάσουν τις ενοχές τους αλλά και την θλίψη της ήττας του πολέμου. Γιατί φάγανε μια ήττα, έχασαν εδάφη, χάσανε ένα πόλεμο. Προσπάθησαν για χρόνια να καλύψουν, να ξεχάσουν αν θέλεις εκείνη την απώλεια, με το να επενδύσουν στην υλική ευμάρεια. Κι αυτό διαψεύστηκε… παταγωδώς. 

Πέραν του οικονομικού, νιώθεις πως επηρεάστηκε και σε ψυχολογικό επίπεδο ο κόσμος;

Βεβαίως, ήταν μία ήττα, μη σου πω και εφάμιλλη του κυπριακού. Η ψυχολογική ήττα ήταν αντίστοιχη. Ξέρεις, οι κύπριοι δούλεψαν για πολλά χρόνια για να διασκεδάσουν τις ενοχές τους αλλά και την θλίψη της ήττας του πολέμου. Γιατί φάγανε μια ήττα, έχασαν εδάφη, χάσανε ένα πόλεμο. Προσπάθησαν για χρόνια να καλύψουν, να ξεχάσουν αν θέλεις εκείνη την απώλεια, με το να επενδύσουν στην υλική ευμάρεια. Κι αυτό διαψεύστηκε… παταγωδώς. Σε ψυχολογικό επίπεδο μπορώ να πω ότι η ήττα ήταν πιο πικρή απ’ την πρώτη. Στην πρώτη ήξερες πως ήταν πόλεμος η αιτία. Αυτή τη φορά; Θα μου πεις, είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση μια ομοσπονδία αγίων; Όχι δεν είναι. Αλλά υποτίθεται πως ήταν οι φίλοι-σύμμαχοί μας.

Είδες τα συναισθήματά σου να αλλάζουν κατά την διάρκεια των τελευταίων δύο χρόνων;

Πολλές φορές, ναι, ήταν ένα ρόλερ-κόστερ γενικότερα η κατάσταση. Πέρασα φάσεις που δεν είχα να πληρώσω ενοίκιο ή να βάλω βενζίνη. Δεν ήταν μόνο αυτό όμως. Ήταν παρανοϊκή η όλη κατάσταση. Η εμφάνιση και η συχνότητα του αρνητικού και του θετικού συνυπήρχε μέσα μου. Μπορούσε να συμβεί ένα ασήμαντο γεγονός που να με έκανε να ελπίζω, να ερχόταν μια δουλειά για παράδειγμα και να μου αναπτέρωνε τις ελπίδες, και μετά για το επόμενο τετραήμερο να μην υπήρχε καμία κινητικότητα. Μετά να άκουγα από φίλους ή γνωστούς τα δικά τους και να ξανάπεφτα στη μαυρίλα πιο βαθιά. Και μετά πάλι απ’ την αρχή, κάποιο σημάδι… κάτι ελπιδοφόρο ίσως και κάποιες προσωπικές σκέψεις, του τύπου «Δεν θα με πάρει εμένα από κάτω» αλλά κι αυτά χαλούσαν. Δεν μπορούσα να ελέγξω τα συναισθήματα αυτά…

Τώρα νιώθεις πως έχεις τον έλεγχο;

Ναι. Με βοήθησε η κρίση σ’ αυτό.

Δηλαδή;

Η κρίση με ανακάτωσε τόσο πολύ, με ανάγκασε να επαναπροσδιορίσω όλο μου το… σύστημα. Μια κρίση πρέπει να σε αφυπνίσει να επαναπροσδιορίσεις τις ανάγκες και τις αξίες σου, τις επιλογές σου, το πως κινείσαι στην ζωή. Εγώ το έκανα αυτό. Αναγκάστηκα να το κάνω. Δεν μπορώ να πω πως με το που εμφανίστηκε αυτό η κρίση άλλαξε αμέσως άρδην η ζωή μου αλλά… άλλαξε. Άλλαξε πολύ.

Θες να μας δώσεις ένα παράδειγμα;

Έφυγα από το ανώγειο και πήγα στο υπόγειο…  Κυριολεκτώ αυτή τη στιγμή. Έμενα σε ένα διαμέρισμα των €700 ευρώ και κατέληξα να μένω σε ένα υπόγειο… Άσε… Αυτό λίγους μήνες πριν το Eurogroup, όταν η αγορά άρχισε να παίρνει την κατηφόρα.

Έκανες σκέψεις για το μέλλον εκείνη την περίοδο;

Ξέρεις, είχα συνειδητοποιήσει τότε πως ο χρόνος, ξαφνικά, άλλαξε υπόσταση για μένα. Ο χρόνος πέραν της γραμμικότητάς του, είναι ένα υποκειμενικό πράγμα. Κατά την πρώτη περίοδο της κρίσης, ένιωσα πως είχε αλλάξει εντελώς, όσο παρανοϊκό κι αν ακούγεται. Ένιωθα πως δεν μπορούσα να κάνω σχέδια για παραπάνω από μια βδομάδα. Δεν μπορούσα να προβλέψω ότι, σε μια βδομάδα, θα πάω για παράδειγμα μια εκδρομή ή ότι τον επόμενο μήνα θα μπορούσα να αγοράσω ένα εκτυπωτή, που είχα ανάγκη. Μπορεί να είχα πρόσκληση, τέλος του μήνα για φαγητό και δεν μπορούσα να πω ούτε ναι, ούτε όχι. Κι αυτό γιατί εξαρτιόμουν κυριολεκτικά αν θα βγάλω την ημέρα.

Παραλύεις, αισθάνεσαι πως δεν έχεις έλεγχο, δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα. 

Ένιωσες να ακινητοποιείσαι;

Ναι, ναι, αυτό. Αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό που πιστεύω συνέβηκε σε μεγάλη κλίμακα στην Κύπρο. Παραλύεις, αισθάνεσαι πως δεν έχεις έλεγχο, δεν μπορείς να αλλάξεις τίποτα. Υπήρχε το στοιχείο της παράλυσης. Πολλές φορές αισθάνθηκα ότι ζούσα χωρίς να κάνω τίποτα, όχι επειδή δεν ήθελα αλλά με είχε παρασύρει αυτή η ακινησία, η παράλυση.

Συζητούσατε τότε με φίλους και γνωστούς για όλα αυτά;

Ναι, σίγουρα. Όπως είδαμε κι εκείνες τις μέρες που έγινε το κούρεμα, υπήρχε μια ευγένεια, ανταπόκριση απ’ τον κόσμο να βοηθήσει, να κρατηθεί στις ουρές, να περιμένει να ανοίξει η τράπεζα, να εκλάβει όλο το πράμα με ένα πολιτισμό και ανεκτικότητα, μία ταπεινότητα… Το ίδιο συνέβαινε και στις συζητήσεις για πάρα πολύ καιρό. Εγώ ένιωσα να αγανακτώ, να το συζητώ συνεχώς, όχι μόλις συνέβη το Eurogroup, λίγο αργότερα. Οι συζητήσεις στην αρχή ήταν σχετικά ήπιες, «Εντάξει, να δούμε τι θα γίνει» και τέτοια.

Το περιεχόμενο των συζητήσεων προσανατολιζόταν στα οικονομικά;      

Κοίτα, όλοι συντονίστηκαν σ’ αυτό το θέμα ανεξάρτητα της οικονομικής τους κατάστασης. Νιώσαμε όλοι, νομίζω, πως ήμασταν σε κρίση. Κι ο πλούσιος κι ο φτωχός και η μεσαία τάξη. Βέβαια… αν έκανες το λάθος μες σε εκείνες τις συζητήσεις –κι εγώ έκανα αυτό το λάθος μερικές φορές- και ρωτούσα τον άλλο «Τι σημαίνει, με ακρίβεια, για σένα η κρίση;», έβλεπα ότι δεν υπήρξαν φαινόμενα άγρια, τουλάχιστον στον δικό μου κύκλο. Είμαι, ή ήμουν, παιδί της μεσαίας τάξης. Στον κύκλο τον δικό μου δεν είχα περιγραφές άσχημες, που την άλλη μέρα θα έψαχναν στα σκουπίδια ή να πάνε στα κοινωνικά παντοπωλεία. Εξάλλου, αν επιτρέπεται να γενικολογήσω, ο Κύπριος δεν τα συζητάει εύκολα αυτά. Δεν θα σου πει τόσο εύκολα, από ντροπή, πως δεν είχε να πάρει γάλα. Εγώ μπορώ να πω ότι μες σε αυτό το κλίμα, θα μπορούσα να ήμουν απ’ αυτούς που δεν θα μπορούσαν να πάρουν γάλα.

Όλοι συντονίστηκαν σ’ αυτό το θέμα ανεξάρτητα της οικονομικής τους κατάστασης. Νιώσαμε όλοι, νομίζω, πως ήμασταν σε κρίση. Κι ο πλούσιος κι ο φτωχός και η μεσαία τάξη.

Ταυτιζόσουν με τον υπόλοιπο κόσμο;

Για να είμαι ειλικρινής πέρασα απ’ όλα τα… συναισθήματα. Να δώσω κάποιο παράδειγμα;

Βεβαίως.

Σκέψου δύο ανθρώπους να μιλούν. Τον ένα να τρώει ένα μεγάλο ζουμερό χάμπουργκερ και να λέει πως έχει χάσει τα τέσσερα ταξίδια που πήγαινε τον χρόνο. Τον άλλο, να μην τρώει αυτό το ωραίο χάμπουργκερ, και να έχει χάσει πράγματα ουσιαστικά. Μπορώ να σου πω πως έχω βρεθεί και στις δύο θέσεις, σε διαφορετικές φάσεις, αλλά έχω βρεθεί. Σίγουρα ο δεύτερος είναι αυτός που θα ζηλέψει, θα νιώσει κατώτερος, μπορεί να βγάλει χαιρεκακία…

Τα ένιωσες όλα αυτά στην πορεία;

Ναι και ντρέπομαι που το λέω αλλά, ναι, τα ένιωσα. Ήταν ένα πολύ επικίνδυνο σημείο, μια παγίδα θα έλεγα. Δεν ήθελα να νιώθω έτσι, ήθελα να το ξεπεράσω. Προτίμησα στις συζητήσεις που αφορούσαν στην κρίση, να μην ρωτάω σε ποιο βαθμό επηρέασε οικονομικά τον συνομιλητή μου… Ξέρεις, οι φτωχοί μες στην κρίση γίνονται οι πρωταγωνιστές. Γι’ αυτό ένιωθα περίεργα. Ως παθών, ως «πρωταγωνιστής» και ως «θύμα»… Όπως και να ‘χει όλοι πέρασαν από ένα σύνολο συναισθημάτων, δεν μπορεί. Εγώ να σου πω πως αισθάνθηκα και ευγνωμοσύνη.

Πότε το ένιωσες αυτό;

Όταν είχα φύγει απ’ το ωραίο διαμέρισμα που σου είπα και πήγα στο υπόγειο. Σε εκείνη την φάση ήμουν ευχαριστημένος που είχα σπίτι. Θα μπορούσα να μην έχω. Ποτέ, απ’ όλες τις μετακομίσεις που έχω κάνει κι έκανα πολλές, δεν αισθάνθηκα ευγνωμοσύνη για ένα σπίτι που είχα. Ε, στο υπόγειο, μες την υγρασία, το αισθάνθηκα.  Εκεί κατάλαβα τι σημαίνει να έχεις στέγη πάνω απ’ το κεφάλι σου.

Φοβήθηκες ότι θα έμενες άστεγος δηλαδή;

Κοίτα, ενεργοποίησα την μόνη επιλογή που είχα. Η άλλη ήταν να μείνω άστεγος, με την έννοια, οκ, θα είχα κάποιον φίλο να με φιλοξενήσει σίγουρα, αλλά δεν θα είχα χώρο δικό μου. Θα ήμουν σαν ζητιάνος δηλαδή. Αυτό το υπόγειο, που ήταν βασικά η αποθήκη ενός στούντιο ηχογραφήσεων με το οποίο συνεργαζόμουν ως παραγωγός, μου δόθηκε με αντάλλαγμα να δουλεύω δωρεάν κάποιες ώρες στο στούντιο. Και δεν δούλευα μόνο ως μουσικός παραγωγός και εκφωνητής διαφημίσεων που είναι η δουλειά μου, καθάριζα κιόλας. Καθάριζα κάθε βράδυ το στούντιο ολόκληρο. Αυτή ήταν η συμφωνία. Ήταν μια προσωρινή λύση μέχρι να βρω τα πόδια μου. Και είμαι ευγνώμων σ’ αυτούς που μου έδωσαν αυτή την ευκαιρία.

Πιστεύεις πως τα ΜΜΕ είχαν επηρεάσει το γενικότερο κλίμα που επικρατούσε τότε;

Ναι, αλλά νιώθω πως προσωπικά είχα τις αντιστάσεις μου. Δεν ήμουν έρμαιο, σε καμία περίπτωση. Αλλά ναι, η περιρρέουσα ατμόσφαιρα ήταν αυτή: Όσο παραπάνω θλιμμένοι είμαστε, τόσο καλύτερα. Δεν ξέρω αν στην Κύπρο είμαστε γενικότερα έτσι, εννοώ λόγω του εθνικού θέματος είμαστε θύματα, νιώθουμε θύματα. Της Τουρκιάς, της Ευρώπης... Τα μίντια παίζουν καθοριστικό ρόλο σ’ αυτό… Προσωπικά, ήμουν αποστασιοποιημένος. Το προσωπικό δράμα που είχα να διαχειριστώ, που δεν είχα λεφτά να επιβιώσω, με κράτησε μακριά. Δεν ήθελα να ακούω.

Ξέρεις είχε φορές που ήθελα να βγω έξω στο δρόμο να ουρλιάξω. Αλήθεια. Πολλές φορές. Κατέληξα να ουρλιάζω από μέσα μου… Αλλά ήθελα, σαν τέρας, να ουρλιάξω… 

Ένιωσες ενοχλημένος;

Κοίτα, ως μεσαιοταξίτης πάντα σκέφτεσαι πως θα πας πιο πάνω. Εκείνο τον καιρό, άλλαξαν τα πράματα. Έγινε το αντίθετο. Μπήκε στην μέση το φίλτρο της επιβίωσης. Δεν θυμάμαι να το έχω νιώσει αυτό ούτε στα είκοσι μου, όταν ήμουν φοιτητής και έπρεπε να δουλεύω. Τότε ένιωθα πως ήθελα να κατακτήσω την ζωή, δεν με ένοιαζε. Τώρα δεν ήταν έτσι κι αυτό με ενόχλησε. Με ενόχλησε που οι αποφάσεις κάποιων άλλων με έκαναν να σκέφτομαι επιβιωτικά. Να σκέφτομαι το σεντ. Να έχω έγνοια να υπάρχει τουλάχιστον ένα τυρί στο ψυγείο. Για μένα, το πιο δύσκολο ήταν που είχα την κόρη μου σε ιδιωτικό σχολείο. Ήταν μεγάλο βάρος για μένα αλλά δεν την σταμάτησα, παρόλο που δεν μπορούσα να πληρώνω. Πήγα, έκανα διευθετήσεις για τα δίδακτρα, δεν ήθελα να μετακινήσω το παιδί. Κι αυτό μου έδωσε δύναμη ξέρεις. Πως είμαι ακόμα άρχοντας στην στάση μου, δεν έφυγα το παιδί μου απ’ το σχολείο που ήταν τόσα χρόνια. Δεν θα γινόμουν επιβιωτικό όν, που μόνο να ψάχνει για φαί θέλει. Με θύμωνε μόνο η σκέψη… Ξέρεις είχε φορές που ήθελα να βγω έξω στο δρόμο να ουρλιάξω. Αλήθεια. Πολλές φορές. Κατέληξα να ουρλιάζω από μέσα μου… Αλλά ήθελα, σαν τέρας, να ουρλιάξω…

Τι άλλο στερήθηκες εκείνο το διάστημα;

Κάθετα, και εννοώ κάθετα, όχι σταδιακά, στερήθηκα την κοινωνική μου ζωή. Έκοψα κάθε έξοδο, κάθε ψυχαγωγία. Δεν πήγαινα για καφέ, για ποτό, για φαί. Δεν πήγαινα καν μία εκδρομή, αφού σκεφτόμουν την βενζίνη. Τα έκοψα όλα αφού τα θεωρούσα πολυτέλεια. Η μόνη πολυτέλεια που κράτησα ήταν το ιδιωτικό σχολείο της κόρης μου, με τον καινούριο διακανονισμό, και που μία φορά τον μήνα συνέχιζα να πηγαίνω σε κατάστημα οργανικών τροφών και να παίρνω ένα καλό προϊόν. Για μένα ήταν, και είναι, εξαιρετικά σημαντικό το τελευταίο, γιατί είχα κάθε λόγο να το κόψω κι αυτό. Αλλά ήξερα πως αν το έκανα θα παραδιδόμουν αυτόματα. Θα γινόμουν ένα ον που η πρώτη του εστίαση ήταν η επιβίωση. Γι’ αυτό διατήρησα κάποιες… αρχοντικές θα έλεγα πολυτέλειες. Έπαιρνα κοτόπουλο βιολογικό μία φορά τον μήνα, δεν το έκοψα, θα μπορούσα να το κόψω. Πιστεύω ότι αυτά σε συντονίζουν, σε κρατούν εκεί που είχες προσδιορίσεις τον εαυτό σου. Δεν είχα τον εαυτό μου στην κατηγορία ανθρώπων που το μόνο που τους απασχολεί είναι η επιβίωση.

Προσπάθησες να κινητοποιηθείς με οποιοδήποτε τρόπο εκείνο το διάστημα;

Οργανωμένα; Στις παρέες οι κουβέντες έδιναν και έπαιρναν. Κατανάλωσα πολλές ώρες να μιλάω με φίλους, συνεργάτες, στα κοινωνικά δίκτυα. Να πω την άποψή μου. Να δράσω όμως οργανωμένα, όχι.  

Ποιος νομίζεις πως ήταν ο λόγος;

Είναι προσωπική πεποίθηση να μην πιστεύω ότι ο δρόμος είναι η λογική αντίσταση. Θα ήταν διαφορετικό αν υπήρχαν στοχευμένες δράσεις από μια άλλη περιοχή αντίληψης, αυτές που λένε πως μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το νομικό καθεστώς που μας έχει δοθεί ως δημοκρατία –έστω και με εισαγωγικά- και την χρησιμοποιήσουμε με ένα έξυπνο τρόπο για να τουμπάρουμε αποφάσεις που δεν είναι για το καλό μας. Τέτοιες κινήσεις έγιναν μόνο απ’ αυτούς που είχαν άμεσες ζημιές απ’ την κρίση, αυτούς που έχασαν ομόλογα για παράδειγμα, αλλά είδα πως δεν προχωρούσαν τα πράγματα. Οπότε θεώρησα τον προσωπικό ακτιβισμό πιο σωστό.

Θες να μου εξηγήσεις τι εννοείς;

Αγωνίστηκα, αυτό θέλω να πω, έκανα ένα αγώνα για να διατηρήσω τον αυτοπροσδιορισμό μου καθαρό. Έστω κι αν αυτός θίχτηκε και ψυχολογικά και συναισθηματικά και πρακτικά σε μεγάλο βαθμό. Ξέρω πως όταν πειστεί το μυαλό, αυτό είναι. Αυτό πολέμησα να μην πειστεί. Κοίτα, ο προσωπικός ακτιβισμός σε βοηθά να πολεμήσεις τα πράματα στην ρίζα τους, ως οργανωμένο σύνολο, μαζικά, θεωρώ πως είναι δύσκολο. Εννοώ το οργανωμένο αντιδρά σε ένα σύμπτωμα, πάει να κτυπήσει ένα σύμπτωμα. Μπορώ να δώσω ένα παράδειγμα απ’ την Ελλάδα;

Ναι, βέβαια.

Για αρκετά χρόνια στην Ελλάδα ακούγαμε συνθήματα είτε από τεράστιες μάζες ή πιο μεμονωμένες, «Να καεί, να καεί, το μπουρδέλο η βουλή» και «Κρεμάλα στους προδότες» και τέτοια. Αυτή όλη η ενέργεια, αυτών των συνθημάτων και αυτής της αγανάκτησης, της οργής, δημιούργησαν το υπόστρωμα, εννοώ πρακτικά ήταν το χαλί, για να μπουν οι χρυσαυγίτες στην Βουλή…

Πιστεύεις πως στην Κύπρο θα μπορούσε να συμβεί κάτι αντίστοιχο;

Δεν ξέρω… Κοίτα είναι περίεργο αλλά τα μισά μου χρόνια τα έχω ζήσει στην Κύπρο και νομίζω άρχισα να συμπεριφέρομαι σαν Κύπριος. Δηλαδή να μην πιστεύω ποτέ ότι μπορεί να συμβεί κάτι κακό. Έχω ακούσει ιστορίες απ’ την μέρα της εισβολής, από ανθρώπους που τους φώναζαν «Πόλεμος, ήρθαν οι τούρκοι» και δεν το πίστευαν για να φύγουν. Και με την κρίση συμπεριφέρθηκε έτσι ο κόσμος. Νομίζω τις πρώτες μέρες ήταν πολλοί αυτοί που σοκαρίστηκαν αλλά περίμεναν πως θα περάσει κι αυτό. Πίσω στους οργανωμένους που λέγαμε, ξέρεις, έχουν και τα στοιχεία του όχλου. Αυτού που λέει, εμείς υπεστήκαμε τις δικές σας ατασθαλίες, τις κακές επιλογές, τις λαμογιές. Όμως, ο κόσμος αυτός, πρέπει να διαχωρίζει τους ‘κακούς’ απ’ τον εαυτό του. Να δει που έφταιξε κι ο ίδιος.

Νιώθεις πως έφταιξε ο κόσμος;

Δεν θέλω να ταυτιστώ με το ελληνικό «Μαζί τα φάγαμε» αλλά, ναι, έφταιξε.

Σε τι; Εσύ που έφταιξες;

Αυτό το κλίμα ξεγνοιασιάς που ζούσα τουλάχιστον ως προς το οικονομικό… Πήγαινα να βάλω βενζίνη και δεν με ενδιέφερε πόσο πάει η βενζίνη. Το λάθος μου ήταν πως ήμουν σε μια κατάσταση χύμα, δεν λειτούργησαν σωστά οι αποταμιευτικές αξίες, δεν ανάλυσα σωστά τις εποχές. Θα μπορούσα να έχω κάτι στην άκρη για τις δύσκολες ώρες. Δεν είχα. Θα ήμουν σε καλύτερη θέση αν αποταμίευα τον καιρό που έπαιρνα καλά λεφτά, έπρεπε να το σκεφτώ. Λόγω του ότι πάντοτε είχα δουλειές ως ελεύθερος επαγγελματίας και ήμουν όνομα στη δουλειά μου, δεν σκέφτηκα ποτέ πως θα συνέβαινε όλο αυτό. Πώς θα έφτανα σ’ αυτή την κατάσταση με τα οικονομικά μου.

Ένιωσες απροετοίμαστος δηλαδή.

Ναι, δεν ήμουν έτοιμος γι’ αυτή την επίθεση. Έβγαζα και ξόδευα. Δεν είχα δάνεια, δεν είχα πολυτέλειες, αλλά δεν έπρεπε να ξοδεύω, έπρεπε να αποταμιεύω για μια δύσκολη ώρα. Η δύσκολη ώρα ήρθε και παρόλο που δεν πήγα στις ουρές, ούτε στο ανεργίας, ούτε στα συσσίτια –γιατί δεν ήθελα να το κάνω- πέρασα δύσκολα. Πέραν της δουλειάς μου, έκανα μεροκάματα σαν κηπουρός, σαν ξυλουργός. Δούλεψα με τα χέρια και τα πόδια μου, ίδρωσα πραγματικά. Εν τέλει μπορώ να πω πως η κρίση ήταν… θείο δώρο για μένα. Θεωρώ ότι δεν θα μπορούσα να ολοκληρωθώ ως άνθρωπος αν δεν έπεφτα από το ανώγειο στο υπόγειο.

Πρώτη φορά είδα από κοντά τα… σκουπίδια που προκύπτουν απ’ την γιορτή. Εγώ ήμουν πιο πολύ στην γιορτή. 

Νιώθεις πιο ολοκληρωμένος σήμερα;

Ναι κι αυτό γιατί πρώτη φορά είδα από κοντά τα… σκουπίδια που προκύπτουν απ’ την γιορτή. Εγώ ήμουν πιο πολύ στην γιορτή. Όταν ξεκίνησα όμως και δούλευα ως καθαριστής, μια άλλη δουλειά που έκανα και ακόμα κάνω, είδα και τα σκουπίδια. Από συγγραφέας, κειμενογράφος, μουσικός παραγωγός, εκφωνητής, έγινα καθαριστής. Καθαρίζω σε ένα μπαράκι τα βράδια. Ξέρεις, δεν είχα υπόψη πως γεμίζουν οι κάδοι των σκουπιδιών μετά από ένα πάρτι. Ούτε πως κάποιοι καθαρίζουν όλο αυτό το πράμα. Εννοώ, δεν το σκέφτηκα ποτέ σοβαρά. Τώρα, βρίσκομαι σε ένα σημείο που εκείνον τον υπερφίαλο, τον αλαζονικό, που διασκεδάζει σπαταλώντας ενέργεια, χρόνο και χρήμα, μπορώ να τον πιάσω απ’ το χέρι και να του πω «Έλα να δεις τι γίνεται πίσω απ’ αυτό το πράμα»,  και εκείνον που δεν έζησε ποτέ στο τραπέζι της γιορτής, να τον πάρω να του πω πως δεν χρειάζεται να είναι πάντα έτσι. Να μην κοιτάει το κεφάλι του πάντα κάτω. Να του πω «Έλα πάνω, να γιορτάσουμε μαζί». Μπόρεσα να ολοκληρωθώ σαν άνθρωπος μέσα από την κρίση.

Σήμερα, τι συμβαίνει στη ζωή σου;

Τώρα πια μετακόμισα. Μένω σ’ ένα μικρό, παλιό σπίτι με αυλή, που έχει παράθυρα. Έφυγα απ’ το υπόγειο. Δεν ξέρω τι με κράτησε όλο αυτό το διάστημα, μπορεί να ‘ταν το γεγονός ότι δεν είχα επιλογές. Ή το ότι είμαι γονιός, δεν ξέρω. Μπορεί να ‘ναι το ότι είμαι άνθρωπος που δεν βαριέται και δεν τεμπελιάζει. Έχω αυτή την προσαρμοστικότητα και ευελιξία. Μπορώ να είμαι άρχοντας και στο πιο μικρό πράγμα. Κλονίστηκα και πέρασα δύσκολα. Και κατάθλιψη και μελαγχολίες βαθιές και θυμό και απόγνωση και χίλια δύο. Αλλά κανένα απ’ αυτά δεν με εγκλώβισε για μεγάλο χρονικό διάστημα. Έφτασα στο σημείο να πω, «Μου παίρνετε συνεχώς τις επιλογές που έχω, μου στερείτε χώρο και οξυγόνο» αλλά προσπαθούσα να βρω την άκρη.

Τι είναι το κυριότερο που έχει αλλάξει για σένα τα τελευταία χρόνια;

Άλλαξαν πολλά απ’ ότι βλέπεις. Μα περισσότερο έχει αλλάξει το πώς σκέφτομαι την δημοκρατία. Μπορώ να πω πως αυτή η «δημοκρατία», με τα πολλά εισαγωγικά, έτσι όπως την ζούμε σήμερα, είναι μια συσκευασία, ένα μόρφωμα. Δεν είναι δημοκρατία αυτό. 

_{Ο Δημήτρης είναι Έλληνας και ζει στην Κύπρο τα τελευταία 25 χρόνια. Μένει στη Λευκωσία και έχει ένα παιδί. Εργάζεται ως κειμενογράφος, μουσικός παραγωγός και εκφωνητής διαφημίσεων. Ασχολείται με το θεατρικό περφόρμανς και είναι, μεταξύ άλλων, συγγραφέας του βιβλίου «Η παράδοξη ιστορία ενός άσπρου και ενός μαύρου». Όνειρό του είναι να δημιουργεί καμπάνιες κοινωνικού περιεχόμενου.}