Είναι σε… καλό δρόμο η χώρα εν έτει 2015;

Μα, είναι; Δεν ξέρω αν έχω κάτι επιπλέον να προσθέσω πάνω σ’ αυτό το θέμα, της κρίσης που διανύουμε. Μιας κρίσης που εκτός από οικονομική, σε δεύτερο επίπεδο βγάζει στην επιφάνεια γεγονότα και περιστατικά που καταδεικνύουν πως προϋπήρχε μια σαπίλα εδώ και χρόνια. Μόνο που τώρα άρχισε η… δυσοσμία της να βγαίνει στην επιφάνεια. Η διαπλοκή, η  διαφθορά, η συγκεκριμένη νοοτροπία που μας έφερε εδώ, προηγήθηκαν της σημερινής κατάστασης.  

Για τι είδους νοοτροπία μιλάμε;

Γι’ αυτήν που δεν περιορίζεται μόνο στον δικό μας τόπο αλλά επεκτείνεται σ’ ένα παγκόσμιο επίπεδο και έχει κλονίσει ένα συγκεκριμένο σύστημα αξιών. Για την δανεική ζωή, αυτή που άρχισε να καταρρέει, για το λεγόμενο λάιφσταιλ, που κυριάρχησε απ’ την δεκαετία του ’80 και μετά… Πίσω στην περίπτωση της χώρας μας, και χωρίς να υποστηρίζω πως φταίει ο κόσμος γι’ αυτό που συνέβη, αν το δεις αντικειμενικά, η κρίση εμπεριέχει την νοοτροπία αυτή και επιπλέον καταδεικνύει μία έλλειψη κουλτούρας. 

Δηλαδή;

Υπάρχουν περιπτώσεις που στην ζωή είναι απαραίτητο να συμβεί ένα απότομο και βίαιο γεγονός για ν’ αρχίσεις να αναθεωρείς και να επαναπροσδιορίζεις τόσο τις προτεραιότητες, όσο και την οπτική σου, την καθημερινότητα ή ακόμα και το γενικότερο πλάνο της ζωής σου. Αυτά εμπεριέχονται στην κουλτούρα. Οπότε, μπορεί καμία φορά να σου χρειάζεται ένας «πάτσος», όπως αποδίδεται στην καθομιλουμένη. 

Στην περίπτωση της χώρα μας, δούλεψε;

Ήμουν αισιόδοξη και πίστευα ότι αυτή η βίαιη ανατροπή της καθημερινότητας και των δεδομένων, θα μας έβαζε σε μία διαδικασία… Να αρχίσουμε να αμφισβητούμε περισσότερο, να ψάχνουμε, να κριτικάρουμε, να βάλουμε τον πήχη πιο ψηλά. Δεν το βλέπω να γίνεται όμως. Απ’ την άλλη μπορεί να μην είναι εμφανές, ίσως να το ψάχνουμε ακόμη. Θα μου πεις, για κάποιον που προσπαθεί να βγάλει την σούμα του μήνα, αυτά είναι ψιλά γράμματα. Όμως, φαντάζομαι, πως υπάρχουν κι αυτοί που έχουν την «πολυτέλεια»  να είναι πιο… σκεπτόμενοι. Δεν θέλω να ακούγομαι ισοπεδωτική, απλά πρόκειται για μια αίσθηση που έχω η οποία βγαίνει απ’ την επικαιρότητα. Εξακολουθούμε να ακούμε τα ίδια πράγματα, ειπωμένα με την ίδια ξύλινη γλώσσα. Δεν ακούς συχνά φωνές που να σε κάνουν να νιώθεις πως κλονιστήκαμε επί της ουσίας και όχι απλά στην καθημερινότητα. 

Η διαχωριστική γραμμή, το ‘Δεν Ξεχνώ’, μας μάθανε πως ο εχθρός είναι απέναντι και στοχεύουμε εκεί. Έχω την εντύπωση πως μας καταβάλει η αμηχανία όταν εμείς είμαστε το πρόβλημα.  

Υπάρχουν ή έχουν την διάθεση να ασχοληθούν με τα κοινά οι πνευματικοί άνθρωποι της χώρας;

Υπάρχουν ναι, θα ήταν υπερβολικό να πούμε πως είναι απόντες αλλά θεωρώ πως ανέκαθεν ήταν πιο μοναχικές οι διαδρομές τους. 

Είναι δικαιολογημένο αυτό;

Δεν υπάρχει η πλατφόρμα, το έδαφος, για να βγουν προς τα έξω σε μία πιο δυναμική μορφή. Ίσως τώρα με το διαδίκτυο να ακούγεται περισσότερο η φωνή τους και επιπλέον εξελίσσεται μία συζήτηση μέσω των κοινωνικών δικτύων, όπου ακούγεται η διαφορετική άποψη και οι προβληματισμοί. Παρόλα αυτά θεωρώ ότι ο πνευματικός κόσμος στην Κύπρο -αν μπορεί να υπάρξει αυτός ο όρος- ή οι διανοούμενοι, δεν είναι δραστηριοποιημένοι σε σημείο τέτοιο που να μπορούν να αποτελέσουν ομάδα πίεσης. Ανέκαθεν παρέμεναν στο περιθώριο. Αν το δούμε αντικειμενικά, πότε ήταν προτεραιότητα ο πολιτισμός σ’ αυτή τη χώρα; Αν μιλήσεις για παράδειγμα με καλλιτέχνες που έχουν ένα εκτόπισμα, θα διαπιστώσεις πως υπάρχει μία απογοήτευση, μία θλίψη, μία διάψευση της ελπίδας πως θα μπορούσε να αλλάξει κάτι. Γενικότερα δεν νιώθουν πως τους δόθηκε κρατικά το έδαφος που τους άξιζε. 

Το κοινό απ’ την πλευρά του έχει την παιδεία, να ακούσει και να δει κάτι διαφορετικό;

Όλο αυτό με τους διανοούμενους και το κοινό μοιάζει με την συζήτηση που αφορά στην κότα και το αυγό. Αφενός θεωρώ ότι αποτελεί μεγάλο άλλοθι να λες πως ο κόσμος δεν ξέρει, άρα δεν μπορώ να του προσφέρω κάτι ή ο κόσμος δεν θέλει κάτι πιο ποιοτικό ή δεν θα ψάξει, δεν θα καταλάβει κλπ. Αισθάνομαι όμως πως πρόκειται για ένα τεράστιο άλλοθι για να καλύψουν οι οποιοιδήποτε το χρησιμοποιούν την μετριότητα και την ανεπάρκειά τους. Κι αυτό γιατί σε καμία χώρα ο κόσμος δεν είναι κατά συρροή αφιερωμένος στον πολιτισμό, για παράδειγμα. Παντού υπάρχει η πλειοψηφία που μπορεί να επιλέγει κάτι πιο εύπεπτο ή λιγότερο ποιοτικό από πλευράς κουλτούρας. Αλλά υπάρχει κι ένα αντίβαρο. Εδώ δεν υπάρχει καν το αντίβαρο. Δεν υπάρχει το κανάλι για να βγει το αντίβαρο προς τα έξω. Για μένα είναι ελπιδοφόρο να βλέπω τους νέους να δημιουργούν ομάδες και να βγάζουν την δουλειά τους προς τα έξω. Να δραστηριοποιούνται ο καθένας στον τομέα του, παρόλα αυτά συλλογικά. Πρόκειται για μεμονωμένες περιπτώσεις αλλά υπάρχουν. Θεωρώ ότι είναι τόσο εδραιωμένο το σύστημα που με συγκεκριμένες απαιτήσεις και προϋποθέσεις, διατηρεί τον πήχη, πολλές φορές, χαμηλά. Θέλει πολλή ενέργεια και προσπάθεια να κάνεις κάτι εκτός και δεν ξέρω αν πρέπει να αδικούμε κάποιον αν δεν έχει αυτή την ενέργεια, να πάει κόντρα δηλαδή. Γενικότερα δεν φαίνεται να πηγαίνουμε κόντρα. Καμιά φορά διερωτώμαι αν θα μπορούσαμε να κάναμε πιο αυθόρμητες διαμαρτυρίες, να κινητοποιούμασταν… Ξέρεις, είναι ένα δείγμα του προβλήματος, το γεγονός ότι είμαστε ο καθένας κλεισμένος μες στο σπίτι του. 

Ποιος μπορεί να είναι ο λόγος που συμπεριφερόμαστε έτσι;

Έχω την εντύπωση πως έχει να κάνει με το εθνικό πρόβλημα. Τις γενιές που μεγαλώσαμε και το έχουμε ριζωμένο βαθιά μέσα μας. Το ότι αντιδρούμε πάντα προς τους… απέναντι. Η διαχωριστική γραμμή, το 'Δεν Ξεχνώ', μας μάθανε πως ο εχθρός είναι απέναντι και στοχεύουμε εκεί. Έχω την εντύπωση πως μας καταβάλει η αμηχανία όταν εμείς είμαστε το πρόβλημα. Γιατί αυτό σημαίνει αυτοκριτική, ενδοσκόπηση, επαναπροσδιορισμό… Δεν είμαι σίγουρη αν εκπαιδευτήκαμε αρκετά για να μπούμε σε τέτοιες διαδικασίες. Το Εθνικό έχει κάνει μεγαλύτερη ζημιά απ’ ότι νομίζουμε. Στον τρόπο σκέψης και την νοοτροπία μας, τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την ίδια μας την καθημερινότητα. Κι έχει να κάνει με την ανασφάλεια, οπότε τρέχουμε να επενδύσουμε σε λάθος πράγματα, έχει να κάνει με τον φόβο, που υποσυνείδητα μας συρρικνώνει, υπό την απειλή να ξαναζήσουμε κάποια ανατροπή. Είναι περίπλοκο και πολυεπίπεδο το πόσο έχει μπει στο πετσί μας το πρόβλημα και πως αυτό μας προκαλεί εσωστρέφεια και έλλειψη δυναμισμού.

Ο φόβος είναι αιτία ακινητοποίησης;

Ο φόβος είναι κλειδωνιά. Μεγάλη κλειδωνιά. Σε ακινητοποιεί, σε μπλοκάρει. Θεωρώ πως ο φόβος προϋπήρχε, κτίστηκε με την ανατροπή που είχε φέρει ο πόλεμος, ριζώθηκε και επιζεί μέχρι τις μέρες μας. Δεν λέω, ο λαός μας κατάφερε να ξανασταθεί και να κτίσει αλλά, όταν αυτό συμβαίνει για σκοπούς επιβίωσης, είναι διαφορετικό. Στις ανατροπές της ζωής πρέπει να διαχειρίζεσαι την δύναμη μέσα σου συνειδητοποιημένα, να μην την αφήνεις να σε συρρικνώνει. 

Είναι απαραίτητες οι ανατροπές στην ζωή;

Είναι συνυφασμένες οι ανατροπές με την ζωή. Και κανείς δεν μπορεί να σου εγγυηθεί πως δεν θα βιώσεις ανατροπές. Πάντα υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν. Και ανατροπές και βιαιότητες… Θυμάμαι όταν είχα ρωτήσει την συγγραφέα Isabel Allende «Πώς βλέπετε τα πράγματα;» η απάντησή της ήταν να μου διηγηθεί πολύ πιο ανατρεπτικά γεγονότα, δικτατορίες, πολέμους, πείνα στην οικογένεια. Οφείλουμε να έχουμε μία συνειδητοποιημένη στάση στο πως χειριζόμαστε τις ανατροπές και την ίδια μας την ζωή. Αν η κάθε ανατροπή μας ακινητοποιεί ή μας εγκλωβίζει ή μας συρρικνώνει, καταλήγουμε να μην ζούμε πλέον όπως θέλουμε αλλά να ζούμε ξέροντας μόνο τι φοβόμαστε. 

Ποιοι άνθρωποι «γερνούν» πιο γρήγορα σ’ αυτή τη ζωή;

Αυτοί που δεν επιτρέπουν στον εαυτό τους να εκπλαγεί. Που σκεπάζουν τις αναμνήσεις τους κάτω από μία ζελατίνη και επιμένουν να θυμούνται «τι ωραία που ήταν τότε…», σάμπως και τίποτε δεν θα τους ξανακάνει να νιώσουν το ίδιο. Αυτοί που δεν εμπιστεύονται το ένστικτό τους ή που πιστεύουν πως υπάρχει ηλικιακή συνταγή γι’ αυτή τη ζωή. Που θεωρούν παράπτωμα την χαρά και την ανεμελιά, την χαλαρότητα.

 

Πότε κάποιος πρέπει να αναιρεί τον εαυτό του;

Άμα σκεφτούμε πως τα πάντα γύρω μας αλλάζουν καθημερινά -ακόμα κι ίδιος μας ο εαυτός, το σώμα, τα κύτταρά μας- τότε θεωρώ μεγάλο κόλλημα να πιστεύει κάποιος πως δεν πρέπει να αναιρεί τον εαυτό του ή να δηλώνει πως «αυτό ήμουνα πάντα». Θεωρώ ότι είναι μεγάλη κατάκτηση η επίγνωση του ότι πρέπει να είμαστε ευέλικτοι. Όχι να αλλάζουμε κατ’ ανάγκη ως υλικό, αντιθέτως, να υπερασπιζόμαστε το υλικό μας και τα καλά στοιχεία που κουβαλούμε. Κι όλοι, νομίζω, έχουμε την ικανότητα να διακρίνουμε τα καλά και τα κακά μας στοιχεία. Απ’ την άλλη όμως, πρέπει να είμαστε ευέλικτοι μπροστά στα δεδομένα της πραγματικότητας, αυτών που συμβαίνουν γύρω μας. 

Γερνούν πιο γρήγορα αυτοί που δεν εμπιστεύονται το ένστικτό τους. Που θεωρούν παράπτωμα την χαρά και την ανεμελιά. 

Σε ποιες αξίες είναι ουσιαστικό να επιμένει ένας άνθρωπος;

Στη ζωή. Να ζεις, να μυρίζεσαι, να ακούς, να παρατηρείς, να ζεις. Δεν νομίζω να ‘χει μεγαλύτερο δώρο απ’ τη ζωή και πρόκειται για κάτι που έχει ημερομηνία λήξης. Δεν θέλω να ακουστώ μελό, αλλά αν περάσεις αυτή τη στιγμή απ’ το νοσοκομείο ή απ’ το νεκροταφείο, δεν είναι δύσκολο να συνειδητοποιήσεις πως όσο ζούμε πρέπει να βρίσκουμε ένα τρόπο να αισθανόμαστε ευγνώμονες.

 

Έναν τρόπο να ζούμε;

Ναι. Και δεν ξέρω αν είναι πιο επαναστατικό σήμερα να προσπαθείς να κάνεις καλύτερο τον εαυτό σου παρά, για παράδειγμα, να κατεβείς στους δρόμους. Θα μπορούσε να το θεωρήσει κάποιος πολύ ιδιωτικό αυτό, αλλά έχω την εντύπωση πως θα ‘ταν πιο αποτελεσματικό στο τέλος της ημέρας, αν ο καθένας στο σπίτι του άρχιζε να βελτιώνει τον τρόπο σκέψης και τον εαυτό του. Ξέρεις, αν ο καθένας μας μπει, για ένα δεκάλεπτο μόνο της ημέρας, στην διαδικασία να σκεφτεί τι συμβαίνει γύρω μας, θα ήταν διαφορετικά τα πράγματα. Κι η Κύπρος δεν είναι το κέντρο της γης. Και πρέπει να ξανοίξουμε την εικόνας μας, σε μεγαλύτερο επίπεδο. Συμβαίνουν πράγματα εκεί έξω που δεν μπορούν να σε αφήνουν ανεπηρέαστο. Ακόμα κι αυτά μπαίνουν σε μία ιεραρχία. Διανύουμε μία εποχή που το διαδίκτυο έχει καταργήσει τα σύνορα και συνομιλείς με κόσμο στην Αυστραλία αλλά την ίδια ώρα αγνοείς ότι εδώ δίπλα μας, στην Συρία, πεθαίνουν κάθε μέρα τόσοι άνθρωποι. Δεν γίνεται να κλεινόμαστε στο δικό μας τετράγωνο κουτί γιατί αυτό σημαίνει τετράγωνη λογική κι αυτή σημαίνει πως είναι περιορισμένα τα τετραγωνικά σου κι όταν το σκεφτείς αυτό, από μια άλλη απόσταση… θάβεσαι πριν την ώρα σου. Το βλέμμα μας πρέπει να είναι πιο ευρυγώνιο στο τι συμβαίνει διεθνώς.

 

Με τι ασχολείσαι αυτό το διάστημα πέραν της αρθρογραφίας;

Αυτές τις μέρες δουλεύουμε με τον σύντροφό μου, σκηνοθέτη Χριστόφορο Ροδίτη πάνω σε κάποια… αισιόδοξα βιντεάκια. Η ιδέα προέκυψε όταν αντιληφθήκαμε πως χρειαζόταν να βγει προς τα έξω και κάτι πιο ελπιδοφόρο απ’ την μαυρίλα της ειδησεογραφίας. Επιπλέον έχουμε ολοκληρώσει και ένα πολύ ενδιαφέρον πρότζεκτ με την Ισραηλινή πρεσβεία. Πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ που θα φιλοξενεί συνεντεύξεις πέντε κυπρίων και πέντε ισραηλινών συγγραφέων. Το θέμα πραγματεύεται το πώς είναι να μεγαλώνεις σε μία χώρα με διαχωριστική γραμμή και με έντονες τις έννοιες της ανασφάλειας και της αβεβαιότητας. Το ντοκιμαντέρ αυτό δεν είναι πολιτικό αλλά πολιτιστικό, αφού στην ουσία μας προκαλεί να μάθουμε αν λειτουργεί δημιουργικά κι αν αναπτύσσει τις ευαισθησίες των ανθρώπων των γραμμάτων αυτή η κατάσταση. Τα γυρίσματα που διήρκησαν για μία βδομάδα στο Ισραήλ ήταν πολύ ενδιαφέρον αφού εκεί συναντήσαμε πέντε παγκοσμίως γνωστούς συγγραφείς που μας διηγήθηκαν τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η λογοτεχνία. Μία χαρακτηριστική διαπίστωση του συγγραφέα Έτγκαρ Κέρετ είναι πως η λογοτεχνία αποτελεί ένα ασφαλές μέρος για να γνωρίσεις τον αντίπαλο και εχθρό σου. Η τέχνη είναι έτσι γενικότερα… 

Παράλληλα γράφεις κι ένα θεατρικό σενάριο αυτό το διάστημα έτσι;

Ναι, στα πλαίσια του προγράμματος Play, που συνυπογράφουν ο ΘΟΚ και το Ινστιτούτο Θεάτρου. Πρόκειται για ένα πολύ καλό θεσμό, απ’ τους πιο αξιόλογους σε μία περίοδο που όλο και κουτσουρεύονται όσα έχουν να κάνουν με τον πολιτισμό. Είχα καταθέσει την δουλειά μου κι αυτή επιλέγηκε. Αυτή τη στιγμή είμαι σε μία πολύ δημιουργική διαδικασία, σαν να κάνω workshop, και δουλεύω μαζί με την σκηνοθέτιδα Αλεξία Παπαλαζάρου. Η παρουσίαση της δουλειάς αυτής θα πραγματοποιηθεί τον Μάιο. 

Η πρόσφατη εμπειρία με το TedX πως ήταν;

Ήταν μια όμορφη εμπειρία. Ξέρεις, μετά απ’ όλη την αναποδιά με την κρίση, ήταν η πρώτη φορά -όταν βρέθηκα στην αίθουσα των TedX- που ένιωσα πως υπάρχει διάθεση για αλλαγή. Πως υπάρχουν άνθρωποι που έχουν την ενέργεια να προχωρήσουν και να βρουν καινούριους δρόμους και τρόπους. Στα TedX ένιωσα διάχυτη τη θετική ενέργεια, γνωρίζοντας ωραίους ανθρώπους, κάτι που με ανέβασε πολύ.

 

Τρία χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου σου βιβλίου, θα ήθελα να ρωτήσω αν ισχύει το ότι ο συγγραφέας αποκόπτεται απ’ το έργο του αφού αυτό πάρει την θέση του στην αγορά.

Το βιβλίο έχει πάρει τον δρόμο του και πάει πολύ καλά. Δεν είναι πως δεν το νιώθω ακόμα δικό μου αλλά ξέρεις, είναι σαν να κοιτάς μια φωτογραφία σου που τραβήχτηκε πριν από τρία χρόνια. Συνεχίζεις να αγαπάς αυτό που βλέπεις αλλά δεν μπορεί, κάπου πρέπει να άλλαξες. Τα πράγματα ανήκουν στην περίοδο μέσα στην οποία δημιουργήθηκαν. Σίγουρα, αυτή τη στιγμή, τόσο δημιουργικά, όσο και ως άτομο έχω απομακρυνθεί από εκείνη την περίοδο.

Κάνεις πλάνα για ένα δεύτερο βιβλίο;

 Το θεατρικό που λέγαμε είχε αρχίσει ως δεύτερο βιβλίο. Εν τέλει άλλαξαν τα πλάνα, απομόνωσα έναν απ’ τους χαρακτήρες και το δουλεύω τώρα ως θεατρικό. Κάποια στιγμή πιστεύω θα ακολουθήσει ένα δεύτερο βιβλίο.  

Συνεχίζεις την διδασκαλία δημιουργικής γραφής;

Αυτό το διάστημα, λόγω χρόνου, όχι. Παρόλα αυτά ήταν μία ενδιαφέρουσα διαδικασία γιατί είχα να κάνω με έφηβους οι οποίοι μου έδωσαν πολλή τροφή για προβληματισμό. Αντιλήφθηκα πόσο ενοχοποιημένη είναι η φαντασία στο εκπαιδευτικό σύστημα κι ένιωθα τους μαθητές μου να προσπαθούν να την… κρατήσουν για τον εαυτό τους. Εντόπισα πόσο δομημένος είναι ο τρόπο που οι μαθητές μας έμαθαν να σκέφτονται και να λειτουργούν… 

Είναι εύκολο για κάποιον που γράφει να διδάσκει;

Δεν ξέρω αν διδάσκεται η συγγραφή. Για να γράψεις πρέπει να διαβάσεις. Το θέμα είναι να καταφέρεις να ξεκλειδώσεις στον άλλο την φαντασία του, να τον κάνεις να νιώσει οικεία μ’ αυτήν. Με τους μαθητές μου βγαίναμε βόλτα στην γειτονιά για να κάνουμε μάθημα. Κοιτούσαμε τα παλιά σπίτια της περιοχής, τους ζητούσα να φανταστούν τους ανθρώπους που ζούσαν μέσα… 

Προτιμώ να επικεντρώνομαι στην παρουσίες παρά στις απουσίες.

Σε τι «κατάσταση» βρίσκεσαι εσύ όταν γράφεις; Απομονώνεσαι; Δημιουργείς ένα σκηνικό γύρω σου;

Δεν έχω ιδιαίτερο θέμα με τον χώρο και την ατμόσφαιρα αλλά σίγουρα όταν μπλοκάρω, γιατί συμβαίνει αυτό, ξέρω πως είναι ώρα να τα μαζέψω και να πάω στην θάλασσα. Μόνο όταν βρίσκομαι απέναντι απ’ την θάλασσα καθαρίζει το μυαλό μου. 

Μπορεί κάποιος να γράφει σε καθημερινή βάση;

Κοίτα, σε περιπτώσεις όπως τώρα που γράφω το θεατρικό -ή αν έγραφα ένα βιβλίο- συνειδητοποιώ πως είναι αναγκαίος ένας κανόνας που είχα διαβάσει και δεν τον έλαβα υπόψη αρχικά. Να στο πω στα αγγλικά όπως ήταν, έλεγα πως «you have to show up every day», δηλαδή, είτε πρόκειται για μια πρόταση, είτε για πολλές σελίδες, η πειθαρχεία είναι σημαντική. Για αρκετά χρόνια δεν ακολουθούσα αυτό τον κανόνα. Σήμερα ξέρω πως είναι αναγκαίο να βάζεις τον εαυτό σου σ’ αυτό το καθεστώς.

 

Να ρωτήσω αν σου λείπει η μονιμότητα της δημοσιογραφίας; Να βρίσκεσαι σε ένα γραφείο καθημερινά και να έχεις ρουτίνα;

Όχι, δεν μου λείπει καθόλου κι αυτό γιατί πάντα ήθελα να ήμουν ελεύθερη επαγγελματίας. Πιστεύω ότι σε μένα λειτουργεί πολύ δημιουργικά το ελεύθερο ωράριο και νιώθω πως έχω την ικανότητα να ‘κατεβάζω’ περισσότερες ιδέες μ’ αυτό το καθεστώς. 

Λόγω δουλειάς ξέρω ότι κάνεις μία παύση με τα ταξίδια. Σου λείπουν;

Ξέρεις, μετά από εκείνο το μεγάλο ταξίδι που έκανα, και το οποίο αναφέρω και στο βιβλίο, είχε αλλάξει μέσα μου και ο τρόπος που βλέπω την έννοια του ταξιδιού. Νιώθω πως μπορώ να ταξιδέψω κι απ’ εδώ που είμαι. Ναι, είναι όμορφο να ταξιδεύεις αλλά την ηρεμία εκείνη, τελικά, μπορείς να την βρεις και εδώ. 

Λόγω του ότι καταπιάνεσαι με τον έρωτα σε πολλά άρθρα σου, θα ήθελες να μου πεις αν θεωρείς πως ο έρωτας ισούται με την ευτυχία ή αν πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα;

Είναι όμορφο να μοιράζεσαι την ζωή σου και την δημιουργικότητά σου, τον τρόπο που βλέπεις τα πράγματα. Αυτό τα κάνει όλα διπλάσια, παρόλο που είναι μοίρασμα, τα διπλασιάζει. Δεν είμαι σίγουρη όμως αν θέλω να χρησιμοποιήσω την λέξη ευτυχία. Ξέρεις, η λέξη ‘ευτυχία’ λειτουργεί σαν σλόγκαν στις μέρες μας, δεν είμαι σίγουρη αν μ’ αρέσει. Για μένα ο έρωτας είναι ζωή. Είναι ενέργεια. Και τον έρωτα πρέπει να τον βιώνεις συνειδητά. 

Έχουμε ευθύνη να μην είμαστε μίζεροι. Δεν θα μας ξαναδοθεί αυτό το δώρο, η ζωή, κι έχουμε ευθύνη να την αξιοποιήσουμε. Να την χειριστούμε με τρυφερότητα.

Νιώθεις γενικότερα πιο συνειδητοποιημένη τα τελευταία χρόνια;

Ναι. Και σ’ αυτό έχει διαδραματίσει τον ρόλο του το μεγάλο ταξίδι που είχα κάνει. Εκεί συνειδητοποίησα πως είναι πολύ μεγαλύτερη η ζωή απ’ αυτό που ζούσα καθημερινά. Η ζωή είναι κάτι πολύ μεγαλύτερο από μας. Είναι όπως όταν βλέπεις την θάλασσα κι αναρωτιέσαι πού τελειώνει. Οι εμπειρίες αλλάζουν τους ανθρώπους και νιώθω πως έχω αλλάξει. Ένιωσα πως έχω ευθύνη απέναντι στην ζωή.

Ευθύνη προς ποιον;

Ευθύνη να μην είμαστε μίζεροι. Όλοι έχουμε αυτή την ευθύνη. Δεν θα μας ξαναδοθεί αυτό το δώρο, η ζωή, κι έχουμε ευθύνη να την αξιοποιήσουμε, να την χειριστούμε με τρυφερότητα. Τον τελευταίο καιρό βλέπω το πέρασμα του χρόνου πάνω στους δικούς μου ανθρώπους, βλέπω πως γράφονται πάνω τους διαψεύσεις, απογοητεύσεις και φορτία θλίψεων, ανικανοποίητων καταστάσεων. Νομίζω δεν έχει κάτι πιο τρομακτικό, από οποιαδήποτε κρίση, απ’ το βλέμμα ενός ογδοντάχρονου που νιώθεις ότι έχει εκκρεμότητες και ανοικτούς λογαριασμούς με την ζωή. Κοιτώντας βλέμματα σαν κι αυτά νιώθω ακόμα πιο έντονη την ευθύνη να μην αφήσω εκκρεμότητες. Ούτε ανοικτούς λογαριασμούς. 

Νιώθεις να σου λείπει κάτι απ’ την ζωή σου αυτή τη στιγμή;