Με τον Δρα Γιώργο Άστρα, ο οποίος ανήκει στην εξειδικευμένη επιστημονική ομάδα της Ογκολογικής Μονάδας του American Medical Center, συναντηθήκαμε με αφορμή το «Movember» για να μιλήσουμε για τον αντρικό καρκίνο.

Αρχικά, για το τι εννοούμε όταν λέμε αντρικός καρκίνος, για το πρόσωπο που έχει και πρέπει να αλλάξει, για τα ταμπού κυρίως ανάμεσα στις πιο μεγάλες ηλικίες, για τα (σοκαριστικά) νούμερα που τον περιβάλλουν, για την πρόληψη, για τις εξετάσεις που πρέπει να γίνονται για έγκαιρη διάγνωση και οι οποίες πολλαπλασιάζουν το ποσοστό ίασης αν διαγνωστεί στα αρχικά στάδια, για την ψυχολογία των ασθενών και των συγγενών τους σε τέτοιες περιπτώσεις, για το πώς βοηθάει η σεξουαλική επαφή σε σχέση με τον αντρικό καρκίνο, αλλά και γενικότερα, για το πόσο κοντά είμαστε στην θεραπεία του καρκίνου.

Διαβάζοντας τη συνέντευξη, η ψυχολογία σου ενδεχομένως να μεταβάλλεται συνεχώς αναλόγως του τι διαβάζεις. Ταπεινή μου άποψή, προσπάθησε να απομονώσεις τις συμβουλές του γιατρού που θα σε βοηθήσουν τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε άλλα επίπεδα... Μόνο έτσι θα καταφέρουμε να αλλάξουμε το πρόσωπο του αντρικού καρκίνου!

Πρόσφατα, μου έτυχε κάποιος να έχει αίμα στην εκσπερμάτωση και να το αγνοεί για 6 μήνες. Του λέω «είδες κάτι που δεν ήταν φυσιολογικό, γιατί δεν πήγες σε γιατρό;» και λέει «ντρεπόμουνα, να πάω στον γιατρό να του πω τι, ότι όποτε κάνω σεξ βγάζω αίμα;».

Τι εννοούμε όταν λέμε αντρικός καρκίνος;

Αντρικός καρκίνος δεν είναι μόνο ο καρκίνος του προστάτη. Μιλούμε συνήθως και για τον καρκίνο των όρχεων. Το καλό της υπόθεσης στον καρκίνο των όρχεων είναι πως, στις πλείστες φορές, μόνο με το χειρουργείο, είναι κατά 99% ιάσιμος. Πολύ σπάνια θα χρειαστούμε θεραπεία και πλέον σπάνια βλέπουμε μεταστατική νόσο. Όταν λέμε χειρουργείο, εννοούμε ορχιτεκτομή του ενός όρχεως. Αφαιρείς τον ένα, μετά ανάλογα με το στάδιο μπορείς να δώσεις λίγη χημειοθεραπεία και θεραπεύεται. Και μετά ο ασθενής μπαίνει σε ένα πρόγραμμα παρακολούθησης για 5 χρόνια. Ενώ με τον καρκίνο του προστάτη είναι λίγο πιο έντονα τα πράγματα. Μπορεί να σου κάνει υποτροπή κλπ, οπότε χρειάζονται ακτινοβολίες, ορμονοθεραπείες και τα καινούργια φάρμακα που προανέφερα.

Σλόγκαν της κίνησης Movember είναι το «Μαζί αλλάζουμε το πρόσωπο του ανδρικού καρκίνου». Ποιο είναι αυτό το πρόσωπο και τι πρέπει να κάνουμε για να το αλλάξουμε;

Γενικά, παγκοσμίως και ιδιαίτερα στην Κύπρο, υπάρχει ένα ταμπού και μία φοβία εκ μέρους των αντρών στο να μιλήσουν, όχι μόνο για τα προβλήματά τους, αλλά και για την υγεία τους. Τα τελευταία 10-20 χρόνια, όλες οι καμπάνιες είναι υπέρ των γυναικών. Με το Movember Foundation ξεκίνησε μια κίνηση υπέρ των αντρών και υπέρ της ψυχικής τους υγείας, αφού οι άντρες είναι αυτοί που θα μιλήσουν λιγότερο είτε για τα ψυχολογικά προβλήματα που έχουν είτε για τα προβλήματα υγεία τους. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή μου στην τηλεόραση, όταν μπορούσαν οι τηλεθεατές να κάνουν παρέμβαση, αντί να παίρνουν οι άντρες τηλέφωνο έπαιρναν οι γυναίκες.

Ακόμα και ανάμεσα σε μια αντροπαρέα, μεταξύ τους εννοώ, φοβούνται-κομπλάρουν να μιλήσουν;

Υπάρχει ένα κόμπλεξ και μια φοβία. Πολύ σπάνια σε μια παρέα αντρών θα γυρίσει κάποιος να πει στους άλλους «παιδιά έχω αυτό το πρόβλημα» -εγώ, λόγω του επαγγέλματός μου μπορεί να ξέρω ότι έχει κάποιο πρόβλημα αλλά δεν το λέει. Ειδικά με τις παλιές γενιές είναι πολύ δύσκολο να βρεις κόσμο να μιλάει για τα προβλήματά του. Εδώ τους λες να πάνε για μια κολονοσκόπηση και σου λεν «όχι, δεν δέχομαι κανένας να μου κάνει κολονοσκόπηση».

Οι άντρες είναι αυτοί που θα μιλήσουν λιγότερο είτε για τα ψυχολογικά προβλήματα που έχουν είτε για τα προβλήματα υγεία τους. Σε μια πρόσφατη συνέντευξή μου στην τηλεόραση, όταν μπορούσαν οι τηλεθεατές να κάνουν παρέμβαση, αντί να παίρνουν οι άντρες τηλέφωνο έπαιρναν οι γυναίκες.

Διάβασα κάποια νούμερα και είναι όντως σοκαριστικά. Ποιο είναι το ποσοστό των αντρών που εμφανίζουν καρκίνο του προστάτη σε κάποια φάση της ζωής τους;

Μετά την ηλικία των 50 ξεκινά το ποσοστό και αυξάνεται. Γι’ αυτό κι εμείς θέτουμε σαν όριο για το PSA test (Αιματολογικό Τεστ Προστατικού Αντιγόνου) την ηλικία των 50. Οι διεθνείς οδηγίες λένε να κάνεις ένα PSA στην ηλικία των 40 και ανάλογα με το level ή/και το οικογενειακό ιστορικό ρυθμίζεις μετέπειτα τη συχνότητα. Αλλά από την ηλικία των 50 όλοι πρέπει να κάνουμε PSA μια φορά τον χρόνο και κολονοσκόπηση (εφόσον είναι καθαρή) κάθε 5 χρόνια. Τα επίπεδα στην Κύπρο δεν είναι διαφορετικά με αυτά που ισχύουν σε παγκόσμια κλίμακα, το πρόβλημα όμως με την Κύπρο είναι ότι οι πλείστοι ασθενείς αργούν να πάνε στον γιατρό. Έχουν προβλήματα, δεν θα μιλήσουν για αυτά, αργούν να πάνε γιατρό, και επομένως βρίσκουμε τους ασθενείς σε ένα μεταγενέστερο στάδιο. Εκεί που θα μπορούσαμε σε ένα «στάδιο 1», «στάδιο 2» να τους χειρουργούσαμε και να είμαστε χωρίς έγνοιες, μπορεί να τους βρούμε στο στάδιο 3 ή 4 που δυσκολεύουν τα πράγματα, τόσο για εμάς όσο και για τους ίδιους, αφού αυξάνονται οι υποτροπές ενώ έχουν και μεταστάσεις. Ενώ έχουν ενδείξεις, κάποιοι λένε «είμαι καλά, δεν θα πάω στον γιατρό». Μπορεί να χάνει κιλά ή να έχει αίμα στα ούρα ή να έχει λίγο αίμα στην εκσπερμάτωση και να το αγνοεί. Πρόσφατα, μου έτυχε κάποιος να έχει αίμα στην εκσπερμάτωση και να το αγνοεί για 6 μήνες. Του λέω «είδες κάτι που δεν ήταν φυσιολογικό, γιατί δεν πήγες σε γιατρό;» και λέει «ντρεπόμουνα, να πάω στον γιατρό να του πω τι, ότι όποτε κάνω σεξ βγάζω αίμα;».

 

Όσο πιο έγκαιρα διαγνωστεί ο καρκίνος του προστάτη, το ποσοστό ίασης είναι πιο μεγάλο. Αν τον προλάβεις σε «στάδιο 1», το ποσοστό ίασης είναι πάνω του 90%. Στον καρκίνο των όρχεων, το καλό της υπόθεσης είναι πως, στις πλείστες φορές, μόνο με το χειρουργείο είναι κατά 99% ιάσιμος.

Αυτό όμως δεν είναι και λίγο επίφοβο, από την άποψη ότι μπορούμε να φτάσουμε στο άλλο άκρο και με το που θα νοιώσουμε κάτι (δεν μιλώ για το αίμα στα ούρα ή την εκσπερμάτωση) ή που θα χάσουμε λίγο βάρος, να τρέχουμε στον γιατρό;

Δεν είμαστε απόλυτοι, δεν είπαμε ότι τα πάντα είναι καρκίνος. Είχα ασθενή με ανεβασμένο το PSA και τελικά ήταν προστατίτιδα και όχι καρκίνος. Δεν είμαστε εδώ για να τρομοκρατήσουμε τον κόσμο, είμαστε εδώ για να ενημερώσουμε τον κόσμο και να τους πείσουμε να κάνουν πρόληψη. Καλύτερα να προλάβεις κάτι παρά να το αποκτήσεις και να έχεις περαιτέρω προβλήματα.

Είναι όντως ο πιο διαδεδομένος τύπος καρκίνου στους άντρες στις ανεπτυγμένες χώρες;

Είναι, μετά από τον καρκίνο του πνεύμονα. Ο καρκίνος του πνεύμονα υπερισχύει και στα δύο φύλα. Στις γυναίκες ακολουθεί ο καρκίνος του μαστού και στους άντρες ο καρκίνος του προστάτη.

Στην Κύπρο πόσες περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη καταγράφονται κάθε χρόνο;

Οι στατιστικές μας είναι λίγο πίσω. Αν θυμάμαι καλά, είμαστε περίπου στα 500-600 περιστατικά κάθε χρόνο. Αναλογικά με τον πληθυσμό, είμαστε μέσα στα όρια.

Ποιες είναι οι αιτίες που μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο του προστάτη;

Υπάρχει μία γενετική προδιάθεση, συχνές προστατίτιδες, αλλά οι πλείστοι παράγοντες είναι αγνώστου αιτιολογίας. Εντούτοις, οι τελευταίες μελέτες έδειξαν ότι η διατροφή επηρεάζει, οπότε με μια σωστή διατροφή κάνεις παράλληλα και πρόληψη. Επίσης, η αυξημένη συχνότητα στη σεξουαλική επαφή βοηθάει στη μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης. Έχει γίνει μια μελέτη η οποία καταδεικνύει ότι η συχνή εκσπερμάτωση λειτουργεί ως πρόληψη για τον καρκίνο.

Πως αυτοεξεταζόμαστε και ποιες άλλες εξετάσεις και με ποια συχνότητα πρέπει να κάνει ένας άντρας;

Αυτοεξέταση στον καρκίνο του προστάτη δεν μπορείς να κάνεις, πρέπει να γίνει δακτυλική εξέταση από γιατρό, ουρολόγο ή χειρούργο. Αν έχεις σημάδια όσον αφορά την ούρηση, όπως δυσουρία ή αίμα στα ούρα ή συχνοουρία ή ακόμα εναλλαγές στην ούρηση, είναι καλά να πας για εξέταση σε έναν ουρολόγο. Συνήθως κάνουμε την δακτυλική εξέταση μαζί με ultrasound της περιοχής και βλέπουμε. Αν υπάρχει κάτι ύποπτο, προχωρούμε σε βιοψία.

Άλλα συμπτώματα; Απώλεια βάρους;

Απώλεια βάρους μόνο στη μεταστατική νόσο μπορεί να συμβεί και δεν είναι συχνό φαινόμενο, πρέπει κανείς να το αφήσει να προχωρήσει πολύ.

Οι εξετάσεις με ποια συχνότητα πρέπει να γίνονται;

Το PSA μετά την ηλικία των 50 πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο. Αν είναι ανεβασμένο, τότε πρέπει να πας στον γιατρό. Και απ’ εκεί και πέρα, θα γίνουν οι περαιτέρω αναγκαίες εξετάσεις.

Η αυξημένη συχνότητα στη σεξουαλική επαφή βοηθάει στη μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης. Έχει γίνει μια μελέτη η οποία καταδεικνύει ότι η συχνή εκσπερμάτωση λειτουργεί ως πρόληψη για τον καρκίνο.

Μου είπες για τον καρκίνο των όρχεων ότι κατά 99% είναι ιάσιμος. Τι ισχύει για τον καρκίνο του προστάτη, αν διαγνωστεί έγκαιρα τουλάχιστον;

Όσο πιο έγκαιρα διαγνωστεί ο καρκίνος του προστάτη, το ποσοστό ίασης είναι πιο μεγάλο. Αν το προλάβεις σε «στάδιο 1», είναι πάνω του 90%. Αν είναι σε στάδιο 3 ή 4, που είναι το μεταστατικό στάδιο, τότε μιλούμε ότι ο ασθενής θα ζήσει λίγα χρόνια και θα εξαρτάται από ορμονοθεραπεία, από τα καινούργια χάπια που αναφέραμε είτε και από τις χημειοθεραπείες. Αλλά ένας ασθενής ο οποίος είναι 55 χρονών, αν χειρουργηθεί στο στάδιο 1 ή 2 και πάρει τις ανάλογες θεραπείες, μπορεί να ζήσει μια φυσιολογική ζωή και να μην έχει ξανά το πρόβλημα. Ένας σε στάδιο 4, της ηλικίας των 55 χρονών, θα ζήσει λίγα χρόνια ακόμα. Αυτό που λέω, από μόνο του τονίζει τη σημασία της πρόληψης.

Πόσο σημαντικό είναι οι άντρες να παραμείνουν ψυχικά υγιείς, εάν και εφόσον διαγνωστούν με καρκίνο. Εσύ προσωπικά τι κάνεις προς αυτή την κατεύθυνση;

Εγώ θεωρώ την ψυχολογία ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της θεραπείας του καρκίνου, όχι μόνο για τους άντρες, αλλά για κάθε περίπτωση καρκίνου. Ασθενείς οι οποίοι έρχονται με θετική σκέψη και θετική ενέργεια, οι οποίοι θέλουν να αγωνιστούν και λεν «θα το πολεμήσω», έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερες παρενέργειες κατά την διάρκεια των θεραπειών τους. Ενώ ασθενείς που έρχονται και τα παρατάνε, παθαίνουν κατάθλιψη, δεν είναι καλά, δεν τρώνε, δεν πίνουν, χάνουν κιλά, δεν το πολεμάνε όπως πρέπει και επομένως το προσδόκιμό τους είναι μικρότερο. Επομένως, εγώ πάντα φροντίζω οι ασθενείς μου να είναι καλά ψυχολογικά και τους ενθαρρύνω όσο πιο πολύ μπορώ, κάποτε με τη βοήθεια και ψυχολόγων ή και ψυχιάτρων -εξ ανάγκης, σε ορισμένους γράφουμε αντικαταθλιπτικά. Όταν τους βλέπω, μπορώ να διακρίνω μέσω μιας συνομιλίας αν χρειάζονται ή όχι ψυχολογική υποστήριξη. Ένα σεβαστό ποσοστό των καρκινοπαθών θέλουν ψυχολογική υποστήριξη. Κάποτε και οι συγγενείς τους.

Οι άντρες με μουστάκι όντως αποτελούν ζωντανές πινακίδες ευαισθητοποίησης, στήριξης και συλλογής χρημάτων για το «Movember»;

Αυτό φάνηκε ιδιαίτερα μέσα στα τελευταία 4 χρόνια, όταν ξεκινήσαμε την καμπάνια μαζί με το Round Table 1, το Europa Uomo και την KEO. Ξεκινήσαμε με μια διάλεξη εδώ στο American Medical Center. Από μια διάλεξη, το ένα έφερε το άλλο και έχουμε πλέον στην Κύπρο αυτό που ονομάζεται Movember και Movember Foundation. Ναι, όντως ισχύει αυτό, ότι δηλαδή οι άντρες αποτελούν ζωντανές πινακίδες. Πέρσι ήρθαν πάρα πολλοί και μου το ανέφεραν, όπως για παράδειγμα μια παρέα από 7-8 άντρες που δουλεύουν στην Barclays Bank οι οποίοι άφησαν όλοι μουστάκια. Και συνεχώς ξεκινούσαν συνομιλία μαζί με τους πελάτες, οι οποίοι τους ρωτούσαν γιατί το άφησαν. Κατέληξαν, μάλιστα, να κάνουν μια εισφορά στο Movember Foundation με λεφτά που τους άφηναν οι πελάτες. Σαν αυτό μπορώ να σου δώσω πάρα πολλά παραδείγματα. Όντως είναι ζωντανές πινακίδες πληροφόρησης.

Ειδικά με τις παλιές γενιές είναι πολύ δύσκολο να βρεις κόσμο να μιλάει για τα προβλήματά του. Εδώ τους λες να πάνε για μια κολονοσκόπηση και σου λεν «όχι, δεν δέχομαι κανένας να μου κάνει κολονοσκόπηση».

Εσύ, συνηθίζεις να αφήνεις μουστάκι τον Νοέμβριο;

Συνήθως, τα τελευταία χρόνια, αφήνω μούσι αντί μουστάκι.

Ποια είναι η συμβολή η δική σου ειδικότερα και του American Medical Center γενικότερα στην κίνηση του Movember;

Η KEO, το Round Table 1, το Europa Uomo και το American Medical Center έφεραν στην Κύπρο το Movember. Κάθε Νοέμβριο κάνουμε διαλέξεις αλλά και δωρεάν PSA tests. Επίσης, δίνουμε δωρεάν ογκολογική και ουρολογική εξέταση για οποιονδήποτε το θελήσει κατά τον μήνα Νοέμβριο, ως προσφορά του American Medical Center προς το Foundation αλλά και προς στους ασθενείς (σ.σ. η διάλεξη στο American Medical Center έγινε στις 9/11, στη Λάρνακα έγινε 16/11, ενώ θα γίνει και μια στη Λεμεσό στην Πολυκλινική «Υγεία» στις 23/11).

 

Το κίνημα του Movember ξεκίνησε το 2003. Πόσο έχουν αλλάξει τα πράγματα από τότε σε σχέση με τον αντρικό καρκίνο;

Πάρα πολύ. Το 2003, για να σου δώσω ένα παράδειγμα, όταν άρχισε το Movember Foundation στην Αυστραλία από μια παρέα φίλων, ξεκίνησε πολύ χλιαρά, ενώ μέχρι το 2010 εξελίχθηκε σε ένα παγκόσμιο κίνημα, μέσω του οποίου δίνονταν πολλά χρήματα για έρευνες σε σχέση με τον καρκίνο του προστάτη. Το 2010 βγήκαν 3-4 καινούργια φάρμακα για τον καρκίνο του προστάτη, ενώ γενικότερα υπάρχει μια έξαρση ενδιαφέροντος σε σχέση με την έρευνα για τον καρκίνο του προστάτη, λόγω και του Foundation. Με τις νέες θεραπείες, οι ασθενείς ζουν πλέον με μεταστατικό καρκίνο για πάρα-πάρα πολλά χρόνια.

Ασθενείς οι οποίοι έρχονται με θετική σκέψη και θετική ενέργεια, οι οποίοι θέλουν να αγωνιστούν και λεν «θα το πολεμήσω», έχουν πολύ καλύτερα αποτελέσματα και λιγότερες παρενέργειες κατά την διάρκεια των θεραπειών τους.

Είδαμε τελευταία κάποια δημοσιεύματα για την ανοσοθεραπεία; Περί τίνος πρόκειται; Έχει εφαρμοστεί και στην περίπτωση ασθενών με καρκίνο του προστάτη;

Η ανοσοθεραπεία είναι μια καινούργια θεραπεία που χορηγείται ενδοφλέβια, είναι φάρμακα τα οποία μπλοκάρουν έναν παράγοντα με αποτέλεσμα να ενισχύεται (πολλαπλασιάζεται) το ανοσοποιητικό μας σύστημα και επιτίθεται στα καρκινικά κύτταρα και στους όγκους γενικότερα. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι η ανοσοθεραπεία αυτή έχει μεν παρενέργειες -λιγότερες από την χημειοθεραπεία-, αλλά και πολύ καλύτερα αποτελέσματα από αυτήν. Ειδικά στην περίπτωση καρκίνου του πνεύμονα αλλά και του μελανώματος, υπάρχει μια έξαρση σε αυτά τα φάρμακα τα τελευταία 1-2 χρόνια, με τρομακτικά καλά αποτελέσματα. Τώρα προχωρούν με κλινικές δοκιμές και σε άλλα είδη καρκίνων, σε φάσεις 1 και 2, οι οποίες δείχνουν ενθαρρυντικά αποτελέσματα. Στην ανοσοθεραπεία, ενισχύουμε το ανοσοποιητικό σύστημα, το οποίο επειδή είναι τόσο ενδυναμωμένο αναγνωρίζει τον καρκίνο σαν κάτι ξένο και πάει να το εξολοθρεύσει. Ουσιαστικά βοηθάς τον εαυτό σου να επιτεθεί σε ένα ξένο σώμα όπως είναι ο όγκος.

Άρα, τελικά η ανοσοθεραπεία είναι πιο αποτελεσματική από την χημειοθεραπεία;

Στον καρκίνο του πνεύμονα, οι τελευταίες μελέτες έδειξαν πως είναι, ναι. Απ’ ότι φαίνεται στο μέλλον εμείς οι ογκολόγοι θα χρησιμοποιούμε εναλλάξ -αναλόγως της φάσης που βρίσκεται ο ασθενής- ανοσοθεραπεία ή χημειοθεραπεία.

Διάβασα επίσης ότι είναι πιο ακριβή. Πως δικαιολογείται το ψηλό κόστος;

Επειδή είναι μια καινούργια θεραπεία και έγιναν πολλές μελέτες από τις εταιρείες, ενώ είναι και ακριβή η παραγωγή της, εξ ου και το υψηλό κόστος. Στα επόμενα 5-10 χρόνια θα κατέβει το κόστος της αφού θα βγουν νέας γενιάς ανοσοθεραπείες, συν ότι οι παλιές θα χάσουν την πατέντα τους. Επομένως, στα επόμενα 10-15 χρόνια θα έχουμε πάρα πολλές ανοσοθεραπείες και πάρα πολλά είδη ανοσοθεραπειών, τα οποία θα λειτουργούν ενάντια στους καρκίνους.

 

Σε 10-15 χρόνια υπάρχει περίπτωση να βρεθεί θεραπεία για τον καρκίνο ή είμαστε μακριά ακόμα;

Είναι ένα καλό βήμα αυτό που γίνεται, αλλά είμαστε μακριά ακόμα από την θεραπεία. Να σου εξηγήσω το λόγο… Ο καρκίνος δεν είναι μια αρρώστια. Είναι 222 διαφορετικές αρρώστιες. Υπάρχουν 222 διαφορετικές μορφές καρκίνου. Ο κάθε καρκίνος μπορεί να δημιουργηθεί από πολλούς παράγοντες. Ήδη πρόσφατα ανακαλύψαμε ότι υπάρχουν διάφορα υποείδη καρκίνου του μαστού. Πρόσφατα κατέδειξε και μια άλλη μελέτη ότι υπάρχουν διαφορετικά είδη καρκίνου του εντέρου. Επομένως, εμείς σαν γιατροί και με τη βοήθεια της τεχνολογίας που εξελίσσεται, ανακαλύπτουμε ότι το κάθε είδος χρειάζεται διαφορετική θεραπεία από τα υπόλοιπα είδη. Αυτό που γίνεται είναι ότι προχωρούμε σε μια εποχή της λεγόμενης εξατομικευμένης θεραπείας. Εν μέρει, αυτό είναι που κάνω κι εγώ εδώ στο American Medical Center. Χρησιμοποιούμε το DNA του ασθενoύς και βλέπουμε σε ποιες θεραπείες θα είναι πιο ευαίσθητος ο καρκίνος του (το έχουμε κάνει σε πολλούς ασθενείς) κι αυτό μας βοηθάει να είμαστε πιο στοχευμένοι όσον αφορά τις θεραπείες μας. Να εξολοθρεύσουμε όμως τον καρκίνο για πάντα είναι λίγο δύσκολο. Ήμουν πρόσφατα σε μια συζήτηση στο πλαίσιο ενός συνεδρίου και ένας ογκολόγος είχε πει ότι ίσως η λύση, η θεραπεία του καρκίνου, βρίσκεται στο να δημιουργηθεί ένας μηχανισμός -τον οποίο ήδη διαθέτει ο οργανισμός μας- που ονομάζεται «Super DNA». Θα είναι DNA το οποίο θα διορθώνει το DNA το δικό σου το οποίο μπορεί να προσπαθεί να γίνει καρκινικό. Σου το λέω πολύ απλοϊκά.

Μπορεί τελικά να είναι απλή η λύση;

Απλή η λύση δεν θα είναι, όχι. Θα είναι κάτι που θα χρειαστεί πολλές μελέτες και πολλή δουλειά.