Toύντο αφιέρωμαν έσιει ως σκοπόν να απαντήσει ερωτήματα σχετικά με την αγαπημένην μας κυπριακήν διάλεκτον. Ερωτήματα που ετεθήκαν στο πλαίσιον συναντήσεων με τρεις θερμούς υποστηρικτές της. Οι ίδιοι παραπέμπουν μας στην βιωματικήν της χρήση, εξηγούν μας διάφορες συγχρονικές τάσεις της, που παραδείγματα πολιτικών μέχρι τζιαι διαφημίσεων σούσι τζιαι… καταρρίπτουν μύθους, κάμνοντας αναφοράν σε εργαλεία γραφής της κυπριακής, όπως λ.χ. την «κουππούαν» τζιαι τα «greeklish».

Με την βοήθειαν των ειδικών, παρουσιάζουμεν έναν αφιέρωμαν ως τροφήν για σκέψην, ευελπιστώντας σε έναν καλλύττερον —περήφανα κυπριακόν— αύριον!

 

Επαραμερίσαμεν την κυπριακήν διάλεκτον που τα σχολεία για δεκαετίες, δεν μας εμάθαν να δκιαβάζουμεν τζ̆αι να γράφουμεν κυπριακά, τζ̆αι τούντο πράμαν έκαμεν μιαν ζημιάν γιατί εθεωρούσαν ότι όσον παραπάνω νεοελληνικά μιλούμεν, τόσον πιο κοντά στην Ελλάδαν είμαστεν. Η στραβάρα μας, γιατί η κυπριακή η διάλεκτος είναι πλούτος της ελληνικής γλώσσας τζ̆αι πρέπει να διαφυλάξουμεν τούντον πλούτον.

Συνάντηση με τον χαράκτην Χαμπήν Τσαγγάρην

Ο Χαμπής ο Τσαγγάρης (Χαμπής ο Χαράκτης), είναι ένας καλλιτέχνης που χρησιμοποιεί συστηματικά την κυπριακή διάλεκτον, τόσον στην δουλειάν του, όσον τζ̆αι στην καθημερινότηταν του. «Μιλώ κυπριακά, γράφω κυπριακά τζ̆αι έσ̆ει πάρα πολλά χρόνια που το κάμνω» είπεν μας χαρακτηριστικά. Ενώ ο ίδιος έγραφεν για αρκετές δεκαετίες στην κοινήν νεοελληνικήν, σε κάποιαν φάσην εκατάλαβεν ότι η ίδια δεν ήταν αρκετή για να τον εκφράσει, οπότε άρκεψεν να πετάσσει λέξεις τζ̆αι φράσεις της κυπριακής διαλέκτου. Έτσι, κάποιαν στιγμήν, εκέρδισεν τον πλήρως η τελευταία. Σήμμερα, ό,τι εννά γράψει, που παραμύθκια ώς επίσημες επιστολές, γράφει το στα κυπριακά.

 

Στες αρχές είσ̆εν μιαν δυσκολίαν πώς να αποδώσει τα βαρετά ή πασ̆ιά σύμφωνα, λ.χ. την λέξη έσ̆σ̆ισεν (έσκισε), αλλά όταν εγνώρισεν την «κουππούαν» (τούτην που θωρείτε που πάνω που τούντες λέξεις), το πρόβλημαν εξεπεράστηκεν. Σημειώννεται ότι την ηύρεν δκιαβάζοντας θκυο σπουδαίους λαογράφους, τον Κυριάκον Χατζ̆ηιωάννου τζ̆αι τον Παύλον Ξ̆ιούταν.

Συνδέσμοι για αννοικτά αρχεία, δαμαί.

Κατά την άποψην του Χαμπή, η «δυσκολία» σε σχέση με την διατήρησην της κυπριακής διαλέκτου βρίσκεται στο γεγονός ότι «επαραμερίσαμεν την κυπριακήν διάλεκτον που τα σχολεία για δεκαετίες, δεν μας εμάθαν να δκιαβάζουμεν τζ̆αι να γράφουμεν κυπριακά, τζ̆αι τούντο πράμαν έκαμεν μιαν ζημιάν γιατί εθεωρούσαν ότι όσον παραπάνω νεοελληνικά μιλούμεν, τόσον πιο κοντά στην Ελλάδαν είμαστεν. Η στραβάρα μας, γιατί η κυπριακή η διάλεκτος είναι πλούτος της ελληνικής γλώσσας τζ̆αι πρέπει να διαφυλάξουμεν τούντον πλούτον».

Συμπληρώνει ότι «τούτα τα πράματα πρέπει να μας καθοδηγούν τζ̆αι όι να προσπαθούμεν που μόνοι μας να θάψουμεν την διάλεκτον μας».

 

Άκου το παραμύθιν της Ανεράδας, του Βασίλη Μιχαηλίδη, με τα χαρακτικά του Χαμπή Τσαγγάρη, μελοποίηση του Λάρκου Λάρκου τζ̆αι φωνήν του Αλκίνοου Ιωαννίδη, δαμαί.

Συνάντηση με τον φιλόλογον-γλωσσολόγον Δρα Γιώργον Γεωργίου

«Η γλώσσα διαδραματίζει τεράστιο ρόλο στην ταυτότητα του κάθε λαού» είπεν μας, όμως την ίδιαν ώραν, η έρευνα τελευταία άρκεψεν να διά τζιαι προσοχήν στην δυναμικήν διάστασην της κυπριακής διαλέκτου τζιαι στες συγχρονικές της χρήσεις. «Η διάσταση τούτη δεν έσ̆ει σχέσην πια με την έννοια “παράδοση” τζ̆αι με την ανάγκη για συντήρησή της. Αντίθετα, μέσα που παραδείγματα κρατικών αξιωματούχων, πολιτικών γενικά, βλέπουμεν ότι η κυπριακή διάλεκτος βρήκε τρόπους να γίνει εργαλείο επικοινωνίας, το οποίο βοηθά πάρα πολύ διάφορους επαγγελματίες του λόγου και όχι μόνο».

Οι τελευταίοι, ενώ επίσημα χρησιμοποιούν κυρίως την κοινήν νεοελληνικήν, είτε με δηλώσεις, συζητήσεις, ομιλίες κλπ δια μέσου των ΜΜΕ, τακτικά χρησιμοποιούν τζ̆αι την κυπριακήν. Παραδοσιακά, «ο δημόσιος λόγος, γίνεται με τη χρήση της επίσημης γλώσσας» εξηγεί ο κ. Γεωργίου. «Στην περίπτωση τη δική μας είναι η κοινή ελληνική. Παλαιότερα, εθεωρούσαμεν ότι η χρήση της επίσημης ελληνικής συνδέεται με το κύρος των ομιλητών. Όμως, στη δική μας περίπτωση, ακριβώς επειδή η κυπριακή δεν είναι παραμελημένη διάλεκτος, μιλούμε για το σύνολο του πληθυσμού και για μια πολύ ζωντανή διάλεκτο την οποία ακόμα και κρατικοί αξιωματούχοι χρησιμοποιούν μες στην καθημερινότητά τους».

 

Η χρήση που κάμνουν της κυπριακής είναι συνειδητή γιατί, «ξέρουν ότι απευθύνονται σε ένα ακροατήριο που έχει ως βίωμα την κυπριακή, γι’ αυτό όταν θέλουν να κάμουν χιούμορ, ότι είναι μέρος του λαού και ότι δεν είναι απομακρυσμένοι από το υπόλοιπο σώμα του, όταν θέλουν να γίνουν δηκτικοί, να ειρωνευτούν, όταν θέλουν να χρησιμοποιήσουν παροιμιώδη λόγο, χρησιμοποιούν την κυπριακή».

Οι δικηγόροι επίσης, τζιαι με βάσην την έρευνα του Γ. Γεωργίου, συχνά μεταφέρουνται που την κοινήν στην κυπριακήν, λ.χ. όταν θέλουν να πιέσουν κάποιον μάρτυραν. «Ενώ του μιλούν σε μιαν γλώσσαν επίσημην, ξαφνικά γυρίζει ο δικηγόρος στον κατηγορούμενον τζ̆αι του λέει: «εν’ πελλάρες που λαλείς, εν’ ψέματα που λαλείς, μα ποιου τα λαλείς τούτα!». Η διάλεκτος χρησιμοποιείται τζιαι ανάποδα. «Όταν ένας δικηγόρος θέλει να κάμει κάποιον να νοιώσει οικειότητα, ότι βρίσκεται μεταξύ φίλων, του μιλά στην Κυπριακή», ελπίζοντας ότι εννά νοιώσει άνετα τζιαι θα απαντήσει καλύτερα στις ερωτήσεις του.

Τούτες οι λειτουργίες της κυπριακής συνδέονται με το «αφανές κύρος» (covered prestige) της διαλέκτου.

Εξάλλου, στες διαφημίσεις συνέχειαν βρίσκουμεν χρήσεις της κυπριακής, διότι επικοινωνιακά η κυπριακή είναι πιο «πιασάρικη» τζιαι βοηθά στην καλλύττερην σύνδεση με τους αναγνώστες. Έτσι η καθημερινή κουλτούρα κινείται και μέσα από τη διαφήμιση. Π.χ. «έσ̆ει σούσ̆ι» (σλόγκαν από το Ocean Basket).

 

Όταν πεις του άλλου “μέν μιλάς έτσι, μέν λαλείς λέξεις τζ̆αι φράσεις της διαλέκτου”, στην ουσίαν λαλείς του να μέν μιλά. Τούντο θέμαν ήταν ένας που τους προβληματισμούς που είχαμεν πρόσφατα τζ̆αι με κάποιους καθηγητές λυκείου τζ̆αι εκαταλάβαν τζ̆αι τζ̆είνοι ότι έν γίνεται να υπάρχει τούτη η απαγόρευση, γιατί μόνον ενοχικά σύνδρομα μπορείς να προκαλείς στους μαθητές τζ̆αι συμπλέγματα κατωτερότητας.

Συνάντηση με τον γλωσσολόγον Δρα Σπύρον Αρμοστήν

Με ποιους τρόπους εν’ καλά να γράφουμεν τα κυπριακά;

«Όπως λαλεί τζ̆αι ο Χαμπής, οι “κουππούες” φαίνεται να είναι, για διάφορους λόγους που υποστηρίζει τζ̆αι ο ίδιος, ο πιο κατάλληλος τρόπος να αποδίδονται τα “παχέα” σύμφωνα στα κυπριακά, χωρίς όμως να υπάρχει επίσημη γραμματική ή επίσημη προσέγγιση πά’ σ’ τούντο θέμαν. Άρα είναι ένας τρόπος να τα γράψεις, όχι όμως ο αποκλειστικός».

Όσον για το θέμαν ότι τα κυπριακά γράφουνται πιο εύκολα με την βοήθεια των greeklish, ο Σπύρος Αρμοστής επιβεβαιώννει μας ότι «στην πράξην, τα κυπριακά greeklish, είναι ο κατεξοχήν κώδικας επικοινωνίας στο διαδίκτυον μεταξύ των Κυπρίων. Έχουμεν επιστημονικές έρευνες πάνω σε τούντο θέμαν. Επομένως, νναι, γράφουνται τζ̆αι έτσι τα κυπριακά, so what;» Όσον αφορά την δικήν του στάσην απέναντι στο θέμαν, λαλεί μας επίσης ότι δεν έχει πρόβλημα με τούτον, «διότι τα greeklish είναι απλώς ένας γραπτός κώδικας επικοινωνίας. Η ελληνική γλώσσα έν παθθαίννει κάτι που τα greeklish· αρκεί να υπενθυμίσουμεν ότι τζ̆αι η Ερωφίλη, στην κρητικήν λογοτεχνίαν της ακμής, ήταν γραμμένη σε κάτι που έμοιαζεν με greeklish. Στο χειρόγραφον της Ερωφίλης του Χορτάτση, βρίσκουμεν την κρητικήν διάλεκτον γραμμένην με το ιταλικόν αλφάβητον. Δεν επάθαμεν κάτι που τούτην την μη χρήσην του ελληνικού αλφαβήτου —αντιθέτως επλουτίσαμεν σαν πολιτισμός με τούντο έργον. Με παρόμοιον τρόπον, τα greeklish επιτελούν μιαν χρήσιμην λειτουργίαν σε κάποιον τομέα της έκφρασης μας σήμμερα».

 

Κατέβασ’ την Ερωφίλην δωρεάν, πατώντας δαμαί.

Εντούτοις υπάρχουν τζ̆αι οι άνθρωποι που πιστεύκουν ότι έν πρέπει καν να μαθθαίννουμεν να γράφουμεν στην διάλεκτον, γιατί υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιείται μόνον προφορικά. Η πραγματικότητα, όπως μας αποκαλύπτει ο Σπύρος Αρμοστής, εν’ ότι «υπάρχει τζ̆αι στην προφορικήν τζ̆αι στην γραπτήν μορφήν. Παραδείγματα έχουμεν πάμπολλα, από τον Μεσαίωναν μέχρι σήμμερα. Αν πάρουμεν την νεοελληνικήν λογοτεχνίαν, τα πρώτα δείγματα της με αναγεννησιακά στοιχεία ήταν γραμμένα σε διάλεκτον, συγκεκριμένα στην κυπριακήν τζ̆αι στην κρητικήν. Έτσι, η λογοτεχνία των Κρητών, η δική μας, οι ρίμες αγάπης, η ιστοριογραφία (π.χ. ο Λεόντιος Μαχαιράς), έχουν μέσα στοιχεία τούτων των διαλέκτων. Οπότε, ο ισχυρισμός ότι, η διάλεκτος δεν γράφεται, συγγνώμην, αλλά εν’ μύθος. Όι απλά γράφεται, αλλά υπάρχει ολόκληρη λογοτεχνική παραγωγή που εξεκίνησεν που τότε, τζ̆αι έχουμεν τζ̆αι σήμμερα σημαντικότατην λογοτεχνικήν παραγωγήν στην διάλεκτον. Μια χαρά μπορεί η διάλεκτος να γραφτεί, απλώς έννεν’ ο στόχος της εκπαίδευσης. Στόχος είναι να μάθουν όλοι οι Κύπριοι την πρότυπην κοινή νέα ελληνική. Όμως, τούτον έντζ̆ε σημαίνει ότι τα κυπριακά δεν υπάρχουν γραμμένα».

 

Δε το Χρονικόν της Κύπρου του Λεόντιου Μαχαιρά, δαμαί.

 

Όσον αφορά το ζήτημα εάν παίζουν τα κυπριακά στην τάξη τζ̆αι αν πρέπει να διδάσκουνται, η πραγματικότητα, σύμφωνα με τον Σ. Αρμοστήν, είναι ότι «δεν υπάρχει επιστημονικά κανέναν απολύτως πρόβλημαν να μιλιούνται μες στην τάξην, είτε που τους καθηγητές είτε που τους μαθητές». Αντίθετα, η χρήση της επιλύει προβλήματα, «αφού δίνεται η ευκαιρία σε έναν μαθητήν ο οποίος μπορεί τζ̆αι να μεν εκφράζεται άνετα στην κοινή, να εκφραστεί ελεύθερα στην κυπριακήν. Όταν εκφραστεί τζ̆αι μετά, μπορείς να τον βοηθήσεις να μάθει ικανοποιητικά την γλώσσαν που είναι ο στόχος της εκπαίδευσης, δηλαδή την κοινή νέα ελληνική. Αλλά όταν πεις του άλλου “μέν μιλάς έτσι, μέν λαλείς λέξεις τζ̆αι φράσεις της διαλέκτου”, στην ουσίαν λαλείς του να μέν μιλά. Τούντο θέμαν ήταν ένας που τους προβληματισμούς που είχαμεν πρόσφατα τζ̆αι με κάποιους καθηγητές λυκείου τζ̆αι εκαταλάβαν τζ̆αι τζ̆είνοι ότι έν γίνεται να υπάρχει τούτη η απαγόρευση, γιατί μόνον ενοχικά σύνδρομα μπορείς να προκαλείς στους μαθητές τζ̆αι συμπλέγματα κατωτερότητας».

 

Πληκτρολόγιον για τα κυπριακά πολυτονικά, με έκδοση για windows τζ̆αι για mac



 

Το μέλλον της κυπριακής διαλέκτου στα σχολεία…

Δυστυχώς, τούτον το ζήτημαν δεν είναι στα χέρια των ειδικών στο θέμαν, των γλωσσολόγων, αλλά στα χέρια των πολιτικών. Είναι θέμαν πολιτικής απόφασης το αναλυτικόν πρόγραμμαν της γλώσσας. Προς το παρόν ξέρουμεν όμως ποια εν’ η επικρατούσα ρητορική διαχρονικά, με μικρές εξαιρέσεις. Η ρητορική τούτη δεν ανέχεται καμίαν χρήσην της κυπριακής διαλέκτου στα σχολεία. Έννεν’ πολλά αισιόδοξον το μέλλον για την εκπαίδευσην, αλλά το να αποκτήσουμεν πιο υγιείς στάσεις απέναντι στην διάλεκτον μας έννεν’ απαραίτητα άμεσα συνυφασμένον μόνον με την εκπαίδευση.

Ο ίδιος συμπληρώννει ότι σίουρα περνά τζ̆αι που την εκπαίδευσην, αλλά πιστεύκει ότι «πρέπει εμείς σαν άνθρωποι να καταλάβουμεν πρώτα ότι η διάλεκτος εν’ πλούτος τζ̆αι ότι έννεν’ πρόβλημαν» τζ̆αι ότι μάλιστα η χρήση της μπορεί να δρα ως «έναν καλόν εφαλτήριον για να μάθεις τον στόχο της εκπαίδευσης, που είναι η κοινή νέα ελληνική. Άμαν τα έσ̆εις καλά με το γεγονός ότι μιλάς κυπριακά αλλά μιλάς τζ̆αι την κοινή τζ̆αι θέλεις να είσαι καλός τζ̆αι στα θκυο, στην ουσία είσαι καλά τζ̆αι με τον εαυτόν σου. Το μόνον σίουρον εν’ ότι πρέπει να αλλάξουν οι απόψεις που ’χουμεν για τα κυπριακά, διότι μόνον ενοχικά σύνδρομα μάς προκαλούν οι λανθασμένες αντιλήψεις για την διάλεκτον μας».

 

Άλλοι σύνδεσμοι:

Κατέβασε το πληκτρολόγιον για τα κυπριακά πολυτονικά, με έκδοση για windows τζ̆αι για mac, για να γράφεις με τις «κουππούδες», δαμαί.

 

Ἐμπα στο facebook group που λέγεται «κυπριακή ελληνική διάλεκτος, μύθοι και πραγματικότητα» όπου έσ̆ει στα Αρχεία (Files) τέθκοια τζ̆αι άλλου είδους ενδιαφέροντα αρχεία.