Μια τέχνη που προέκυψε για πρακτικούς βεβαίως λόγους, εντούτοις αποτελεί μια γραφική και νοσταλγική εικόνα, η οποία όπως φαίνεται μάλιστα διεκδικεί –και δικαίως- μια θέση στον κατάλογο πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO.
Η πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση -πρωτοβουλία της Κύπρου και της Ελλάδας- που είχαν και τον συντονιστικό ρόλο της όλης διαδικασίας, κατατέθηκε στη γραμματεία της Σύμβασης για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Συγκεκριμένα τον περασμένο Μάρτιο, κατατέθηκε ο διεθνής φάκελος υποψηφιότητας με τίτλο «Η Τέχνη της Ξερολιθιάς: Γνώση και Τεχνικές», με τον οποίο τεκμηριώνεται η πρόταση εγγραφής του συγκεκριμένου στοιχείου στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας.
Συμμετοχή στην όλη διαδικασία, πέραν της Κύπρου και της Ελλάδας, είχαν και η Γαλλία, η Ελβετία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Κροατία, και η Σλοβενία.
Το αν τελικά θα εγκριθεί η υποψηφιότητα και θα ενταχθούν οι γνωστές «δόμες» στον κατάλογο της αυλής πολιτιστικής κληρονομιάς της ανθρωπότητας, θα το γνωρίζουμε τον φθινόπωρο του 2018, αφού αυτό προβλέπει η διαδικασία και το χρονοδιάγραμμα που ορίζει η σύμβαση.
Τι ακριβώς είναι η τέχνη της ξερολιθιάς και που την συναντάμε;
Οι κυπριακές δόμες ή η τέχνη της ξερολιθιάς, αναφέρεται στην κατασκευή κτισμάτων με λίθους χωρίς κανένα συνδετικό κονίαμα (εν ξηρώ). Οι ξερολιθικές κατασκευές είναι άλλοτε έντονα ορατές, όπως εκτεταμένα εντυπωσιακά σύνολα βαθμιδωτών καλλιεργειών, και άλλοτε διακριτικές και ταπεινές, όπως γεωργοκτηνοτροφικής χρήσης κτίσματα.
Ωστόσο, είναι πάντα καλαίσθητες και φιλικές προς το περιβάλλον. Επίσης, η ξερολιθιά συνδέεται με έθιμα και πρακτικές που σχετίζονται με την παραδοσιακή οργάνωση του αγροτικού κυρίως χώρου, με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα κάθε περιοχής (ορεινής, ημιορεινής, παράλιας) και με τη λειτουργία της κατασκευής.
Οι ξερολιθικές κατασκευές διαμορφώνονται σύμφωνα με τη γνώση των πετρωμάτων, των φυσικών φαινομένων και της διαχείρισης της φύσης.
Η κατανομή τους στην Κύπρο εστιαζόταν παραδοσιακά στην ύπαιθρο και σε συγκεκριμένες κατασκευές στα «αστικά κέντρα». Σήμερα στις περιοχές που βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή, οι κατασκευές αυτές έχουν σε μεγάλο βαθμό εξαφανιστεί. Στις περιοχές που ελέγχονται από την Κυπριακή Δημοκρατία, αυτές έχουν διατηρηθεί, κυρίως στην ύπαιθρο.
Σήμερα διασώζονται σε μεγαλύτερο βαθμό στις ορεινές περιοχές της Κύπρου (Πιτσιλιά, Σολέα, Μαραθάσα) και ημιορεινές περιοχές (Κρασοχώρια Λεμεσού, οικισμοί Ακάμα) και σε μικρότερο στις πεδινές (Κάμπος Μεσαορίας, οικισμοί Λάρνακας) και τα παράλια.
Ο μεγαλύτερος αριθμός ξηρολιθικών κατασκευών (τοίχων, αλωνιών, διαβάσεων, υποστατικών) και καλύτερα διατηρημένων εντοπίζεται στις ημιορεινές και ορεινές περιοχές της Λεμεσού και Λευκωσίας: περιοχές Πιτσιλιάς, Μαραθάσας και Κρασοχωριών Λεμεσού.
*Με πληροφορίες από www.unesco.org.cy
