Κεντρική Φωτογραφία: Ronen Zvulun | Reuters

Οι τελευταίες δραματικές εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, έπειτα από την απόφαση του Ντόναλντ Τράμπ για αποχώρηση των ΗΠΑ από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ξεκίνησε ένα ντόμινο αντιδράσεων με αποκορύφωμα την (πολεμική) εμπλοκή του Ισραήλ στη Συρία και την εκ νέου αποσταθεροποίηση της ήδη ταραγμένης περιοχής.

Η τράπουλα ανακατεύεται και πάλι, οι ισορροπίες αλλάζουν εκβιαστικά και όλα δείχνουν ότι οδηγούμαστε σε μια πρωτοφανή πολεμική έκρηξη, που δεν θα μοιάζει με οτιδήποτε έχουμε βιώσει έως σήμερα, εάν και εφόσον πραγματοποιηθούν οι απειλές που εκτοξεύουν εκατέρωθεν τα εμπλεκόμενα μέλη.

Η Κύπρος όμως πού και πώς στέκεται σε όλη αυτή τη νέα κατάσταση που δημιουργείται; Κινδυνεύουμε ή εξακολουθούμε να παρακολουθούμε τα όσα συμβαίνουν ως απλοί παρατηρητές; 

Τελικά, κύριε Τζιάρρα, τι ακριβώς είναι αυτό που συμβαίνει σήμερα στην περιοχή μας; 

«Οι εξελίξεις σε σχέση με τα όσα εξελίσσονται στη Μέση Ανατολή και συγκεκριμένα γύρω από τη Συρία, μας επιστρέφουν βασικά στην ουσία του γεωπολιτικού ανταγωνισμού στην περιοχή που για τη Δύση, τουλάχιστον εν μέρει, έχει να κάνει με την περιφερειακή ισχύ και το ρόλο του Ιράν. Το Ιράν, αρχικά διαμέσου του πολέμου στο Ιράκ (2003) και στη συνέχεια εν μέσω του πολέμου στη Συρία έχει ενδυναμωθεί σε μεγάλο βαθμό. Πλέον, η επιρροή του εκτείνεται από τη Συρία και το Ιράκ, μέχρι τον Λίβανο, τα Παλαιστινιακά εδάφη, το Κατάρ και την Υεμένη.

Η απόφαση του Αμερικανού Προέδρου, Ντόναλντ Τράμπ, να αποσυρθεί από την συμφωνία των P5+1 για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, που επετεύχθη το 2015 μετά από χρόνια διπλωματικών προσπαθειών, είναι αποτέλεσμα αυτής της πιο πάνω δυναμικής. Αυτή η συμφωνία επέτρεψε στο Ιράν να επανενταχθεί σιγά-σιγά στις διεθνείς αγορές και κατ’ επέκταση να ανακάμψει, τουλάχιστον μερικώς, οικονομικά. Σε συνάρτηση με την πρωτοφανή ανάπτυξη των στρατιωτικών του δυνάμεων (αλλά και της σιιτικής, φιλο-ιρανικής Χεζμπολάχ του Λιβάνου) στη Συρία και το φόβο (ή τη φοβία) περί ανάπτυξης πυρηνικών όπλων από το Ιράν, θεωρείται ότι το τελευταίο αποτελεί πλέον μια πολύ μεγαλύτερη απειλή για τη Δύση και τους συμμάχους της. Ιδιαίτερα για τους γεωπολιτικούς του ανταγωνιστές – το Ισραήλ, την Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα. Άρα οι προσπάθειες των Αμερικανών αλλά και των περιφερειακών τους συμμάχων επικεντρώνονται στην αποδυνάμωση και διαχείριση της ιρανικής ισχύος και επιρροής.

Η επιβολή κυρώσεων, που αναμένεται να είναι κυρίως οικονομικές, θα βάλει εμπόδια στις συναλλαγές διάφορων δυτικών εταιριών και τραπεζικών ιδρυμάτων με το Ιράν. Και ενώ τα υπόλοιπα συμβαλλόμενα μέρη στη συμφωνία (Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία, Κίνα, Ρωσία) δεν προτίθενται να αποσυρθούν, υπάρχει πιθανότητα ο de facto περιορισμός των συναλλαγών με το Ιράν να καταστήσει τη συμφωνία «κενό χαρτί». Αυτό με τη σειρά θα αφαιρούσε τα όποια κίνητρα εφαρμογής της συμφωνίας και από πλευράς Ιράν με κίνδυνο την επιστροφή στην πρότερη κατάσταση πραγμάτων και σε ό,τι αφορά το πυρηνικό του πρόγραμμα».

Οι προσπάθειες των Αμερικανών αλλά και των περιφερειακών τους συμμάχων επικεντρώνονται στην αποδυνάμωση και διαχείριση της ιρανικής ισχύος και επιρροής.

Πόσο σοβαρά είναι τα πράγματα; Τι μπορεί να συμβεί αν το Ισραήλ εμπλακεί σε πόλεμο με το Ιράν;

Έχει ήδη φανεί η σοβαρότητα της κατάστασης όταν οι ιρανικές δυνάμεις Αλ Κουντς (απ’ ό,τι φαίνεται) έριξαν 20 πυραύλους κατά του Ισραήλ στα υψίπεδα Γκολάν, ως απάντηση στις προηγούμενες επιχειρήσεις του Ισραήλ εναντίον ιρανικών στόχων στη Συρία. Από μόνη της αυτή η εξέλιξη είναι ιστορικής σημασίας διότι δεν υπήρξε ποτέ άλλοτε άμεση επίθεση από το Ιράν στο Ισραήλ. Το Ισραήλ απάντησε με δυσανάλογη ισχύ χτυπώντας 35 σημεία εντός στόχων της Χεζμπολάχ, του Ιράν και του συριακού στρατού εντός της Συρίας. Στόχος βεβαίως είναι η άρνηση του οποιουδήποτε τακτικού πλεονεκτήματος σε αυτές τις δυνάμεις στην περίπτωση που τα πράγματα οδηγηθούν σε μια μεγαλύτερης κλίμακας σύγκρουση.

Πάντως η περισσότερη σιγουριά που απέκτησε το συριακό καθεστώς μετά την εκκαθάριση των αντικαθεστωτικών θυλάκων κοντά στη Δαμασκό και οι θέσεις που ανέπτυξε η Χεζμπολάχ και το Ιράν κοντά στα σύνορα με το Ισραήλ, καθιστούν το ενδεχόμενο μιας σύγκρουσης πολύ πιθανότερο βραχυπρόθεσμα ή μεσοπρόθεσμα. Μια τέτοια σύγκρουση θα ενείχε τον κίνδυνο γενίκευσης στην περίπτωση συμμετοχής της Σαουδικής Αραβίας ή και άλλων δυνάμεων στην περιοχή.

Μπορεί το Ιράν να πραγματοποιήσει τις απειλές του έναντι των ΗΠΑ; Και τι θα σημαίνει αυτό στην πράξη;

Αυτά που μπορεί να κάνει το Ιράν εεναντίον των ΗΠΑ είναι τρία βασικά πράγματα: α) να στραφεί εναντίον των περιφερειακών τους συμμάχων (όπως ήδη πράττει) ή των θέσεων τους στη Συρία (που είναι απομακρυσμένο σενάριο), β) να συνεχίσει τις προσπάθειες για απόκτηση πυρηνικών όπλων, και γ) να χρησιμοποιήσει την αφορμή της απόσυρσης των ΗΠΑ από τη συμφωνία (και την ανάγκη που δημιουργείται ως αποτέλεσμα) για να αναπτύξει στενότερους δεσμούς με Ρωσία και Κίνα. Ιδιαίτερα το τελευταίο θα ενίσχυε τις περιφερειακές και διεθνείς αντί-δυτικές δυναμικές.

Θα αποτελέσει πρόκληση για την Κυπριακή Δημοκρατία η διατήρηση των διπλωματικών ισορροπιών μεταξύ Ισραήλ, Λιβάνου και Ιράν.

Πόσο κινδυνεύει η Κύπρος από αυτές τις εξελίξεις;

Η Κύπρος δεν διατρέχει κάποιο άμεσο στρατιωτικό κίνδυνο. Υπάρχουν όμως πιθανότητες για παράπλευρες συνέπειες όπως η πιθανότητα προσφυγικών ροών προς την Κύπρο, ιδιαίτερα αν ο πόλεμος διεξαχθεί και στα εδάφη του Λιβάνου. Επιπλέον, είναι πολύ πιθανόν η ευρύτερη αποσταθεροποίηση της περιοχής να έχει κάποιο αρνητικό οικονομικό αντίκτυπο, για παράδειγμα αν επηρεαστεί ο τουρισμός. Τέλος, θα αποτελέσει πρόκληση για την Κυπριακή Δημοκρατία η διατήρηση των διπλωματικών ισορροπιών μεταξύ Ισραήλ, Λιβάνου και Ιράν. Θα ήταν καλύτερα η Κυπριακή Δημοκρατία να προσπαθήσει να παίξει έναν εποικοδομητικό ρόλο χωρίς να λαμβάνει μέρος στην γεωπολιτική πόλωση.

Οι τριμερείς συμφωνίες για το φυσικό αέριο και τις εξορύξεις ενδέχεται να επηρεαστούν αρνητικά;

Οι τριμερείς συμφωνίες δεν περιλαμβάνουν κάτι που να είναι άμεσα υλοποιήσιμο και να μπορεί να επηρεαστεί από τις εν λόγω εντάσεις. Ούτε και οι εξορύξεις φαίνεται ότι είναι δυνατόν να επηρεαστούν. Σίγουρα όμως η συγκρουσιακή ατμόσφαιρα (ή και μελλοντική σύγκρουση) Ισραήλ-Λιβάνου θα δυσχεράνει τις προοπτικές επίλυσης των διμερών τους προβλημάτων στο θέμα του καθορισμού των εφαπτόμενών τους ΑΟΖ, κάτι που στο μέλλον μπορεί να δημιουργήσει εμπόδια στα πλαίσια μιας ευρύτερης περιφερειακής συνεργασίας στο θέμα της ενέργειας.



 

Ο Δρ. Ζήνωνας Τζιάρρας, είναι Μεταδιδακτορικός Ερευνητής στο Τμήμα Κοινωνικών & Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κύπρου.