Συνέντευξη στον Κωνσταντίνο Χαραλάμπους


«Η σκιά του Οδυσσέα» αποτελεί μία εναλλακτική προσέγγιση του ομηρικού έπους που στρέφει τον φακό στις ηρωίδες του έργου, τις γυναίκες. Η Κίρκη, η Αντίκλεια, η Καλυψώ και η Πηνελόπη επιτρέπουν στον ήρωα «να αλλάξει, σαν την κουφήν, το δέρμαν το οποίον πλέον αρνείται να κουβαλά πάνω του, τζαι ν’ αποφασίσει ποιος θέλει να είναι».

Μετά την επιτυχημένη έκδοση «Γεναίτζιες» επανέρχεσαι με κάτι ολότελα αλλιώτικο. Πώς διαφοροποιείται το βιβλίο που μόλις κυκλοφόρησε;

Με την πρώτη ματιά «Η Σκιά του Οδυσσέα» όντως διαφοροποιείται από τις «Γενάιτζιες», πρωτίστως όσον αφορά στο ύφος της αφήγησης. Το τελευταίο μου βιβλίο διαφοροποιείται γενικώς από τα τρία προηγούμενα αφού δεν χρησιμοποιείται το χιούμορ, ο σαρκασμός και η ειρωνεία για να περάσει το κεντρικό νόημα του βιβλίου. Άρα όσους αναγνώστες αγάπησαν τη δουλειά μου και την ακολουθούν, τους περιμένει μια μεγάλη απογοήτευση στη χείριστη περίπτωση ή μια ευχάριστη έκπληξη στην καλύτερη. Αν κάποιος προσπεράσει την αρχική διαφορά, θα ανακαλύψει πως η ουσία εν τέλει παραμένει η ίδια.


Δηλαδή;

Τόσο οι «Γεναίτζιες» όσο και «Η Σκιά του Οδυσσέα» καταπιάνονται με τα δύο Ομηρικά Έπη, την Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Στο κάθε βιβλίο προσφέρω μια εναλλακτική προσέγγιση του κόσμου εκείνου, στρέφοντας τον φακό πίσω από τα παρασκήνια, σε χαρακτήρες που μέχρι τώρα παρέμεναν παραγκωνισμένοι, «χάρτινοι» και μονοδιάστατοι, δηλαδή τις γυναίκες. Προσπαθώ επίσης να εστιάσω σε μια πιο ρεαλιστική απεικόνιση, τονίζοντας λεπτομέρειες, οι οποίες μέσα στα έπη κάπου χάνονται ή δεν εντοπίζονται εύκολα, όπως η βία και η σκληρότητα των ανθρώπων που με τόση ευκολία αντιμετωπίζουμε ως πρότυπα κι αποκαλούμε ήρωες. Πρόκειται λοιπόν για την αποκαθήλωση του ιδανικού, την αποδόμηση του θείου και την επιστροφή στο ανθρώπινο, χωρίς επίκριση και διδακτική διάθεση, μόνο μια πρόσκληση για προβληματισμό.


Τι πραγματεύεται «Η σκιά του Οδυσσέα»;

Το βιβλίο πραγματεύεται την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και εστιάζει συγκεκριμένα στη σχέση του ήρωα με τέσσερις γυναίκες: την Κίρκη, την Αντίκλεια, την Καλυψώ και την Πηνελόπη. Η κάθε γυναίκα έχει το δικό της κεφάλαιο, όπου μέσα από τη διάδρασή τους βλέπουμε τον Οδυσσέα να ανακαλύπτει, να απορρίπτει και να υιοθετεί νέες πτυχές του εαυτού του, ώσπου να νιώσει ότι έχει επιστρέψει επιτέλους σπίτι του, τόσο κυριολεκτικά, όσο και μεταφορικά.

Πώς επέλεξες τον εν λόγω τίτλο;

Εμπνευσμένη από την πολυδιάστατη έννοια της σκιάς. Σε διάφορες αρχαίες πηγές ο Οδυσσέας παρουσιάζεται να κάνει συχνά πράγματα αμφιβόλου ηθικής, και ακόμα και στο ομηρικό έπος, αν κοιτάξουμε την ιστορία λίγο πιο προσεκτικά και την εξετάσουμε κάτω από έναν σημερινό φακό ηθικής, θα ανακαλύψουμε ότι αυτός ο άνθρωπος ήταν σε πολλές περιπτώσεις σκληρός, βίαιος, ραδιούργος, αλαζόνας και εγωκεντρικός. Κι όμως ταυτόχρονα ήταν απίστευτα γοητευτικός, εύγλωττος, έξυπνος, ευρηματικός, αστείος και πάνω απ’ όλα αγαπητός. Το φως και το σκοτάδι συνυπάρχει σε όλους μας ανεξαιρέτως και αυτή ήταν η μία έννοια της σκιάς που ήθελα να θίξω: πώς ταλανίζεται και σχηματίζεται ένας άνθρωπος, από το σκοτάδι και το φως που εναλλάσσονται διαρκώς μέσα του. Μια άλλη διάσταση αυτής της έννοιας αναφέρεται τόσο στον πόλεμο της Τροίας όσο και στις μετέπειτα περιπλανήσεις του. Οι εμπειρίες αυτές τον μετατρέπουν σε μια σκιά του άντρα που υπήρξε κάποτε, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι καταλήγει χειρότερος ή καλύτερος από πριν, απλά ότι όπως οι περισσότεροι από εμάς, εξελίσσεται σε κάτι διαφορετικό. Τέλος, αφήνω να πλανηθεί για λίγο το ερώτημα, πώς είναι να ζεις με έναν άντρα του οποίου η φήμη και το γόητρο μπορούν με μεγάλη ευκολία να επισκιάσουν το κάθε σου βήμα. Υπάρχουν κι άλλες διακριτικές νύξεις στην έννοια της σκιάς, τις οποίες μπορεί να ανακαλύψει από μόνος του ο αναγνώστης.

Η έμπνευση πίσω από τη συγγραφή του βιβλίου, ποια είναι;

Όσο έκανα την έρευνά μου για τις «Γεναίτζιες» αναπόφευκτα έπεσα πάνω σε πολλές αναφορές στον Οδυσσέα. Αυτό ήταν αρκετό για να ξυπνήσει μέσα μου ένας ξεχασμένος παιδικός έρωτας. Από τότε που θυμάμαι είχα μεγάλο κόλλημα με τον Οδυσσέα, αλλά και τις γυναίκες που αναφέρονται στο έπος, οι οποίες είχαν σημαντικά μεγαλύτερο ρόλο απ’ ό,τι στην Ιλιάδα. Είχα ταυτίσει τον Οδυσσέα θυμάμαι με τον Γιώργο Νταλάρα, του οποίου είχα επίσης τρελή αδυναμία, και αυτός ο περίεργος συνειρμός και ταύτιση παρέμειναν άθικτα μέχρι τη στιγμή που άρχισα να γράφω το βιβλίο. Η φωνή δηλαδή που άκουγα στο μυαλό μου όταν μιλούσε ο Οδυσσέας, το πρόσωπό του, τα μαλλιά και οι μορφασμοί του, ήταν στο μυαλό μου, απόλυτα ταυτισμένα με αυτά του γνωστού Έλληνα τραγουδιστή (άβυσσος οι μηχανισμοί του εγκεφάλου). Όταν τελείωσα το γράψιμο, προς μεγάλη μου έκπληξη ο Οδυσσέας πλέον μιλούσε με άλλη φωνή, είχε άλλη όψη και γενικώς απέκτησε στο μυαλό μου, μια δική του υπόσταση, σαν να ζούσε πια, ανεξάρτητα από μένα μαζί με τους υπόλοιπους χαρακτήρες, σε ένα δικό τους σύμπαν.


Αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου ότι επιχειρείται μία αναδόμηση του ομηρικού κόσμου, πράγμα που ακούγεται ως συγγραφική πρόκληση. Ισχύει και τι αναμένεις από το κοινό σου;

Η πιο μεγάλη πρόκληση δεν είναι η συγγραφική, αλλά το να ταράζεις τα νερά και να πειράζεις «ιερά τέρατα». Τόσο η Ιλιάδα όσο και η Οδύσσεια αποτελούν κομμάτια της πολιτιστικής μας ταυτότητας και της συλλογικής μας συνείδησης. Το να προσπαθείς να ξηλώσεις και μετά να ξαναστήσεις το οικείο, το πολυαγαπημένο και το ιερό, είναι σίγουρα δύσκολο εγχείρημα. Ο στόχος μου ήταν να δημιουργήσω κάτι καινούργιο, να προτείνω μια νέα ερμηνεία, δείχνοντας όμως απόλυτο σεβασμό στις αυθεντικές πηγές. Διάβασα την Οδύσσεια αρκετές φορές, μελέτησα άλλες πηγές όπου εμφανίζεται ο χαρακτήρας, όπως η «Ιλιάδα» του Όμηρου και η «Εκάβη» του Ευριπίδη, και τέλος, πήρα έμπνευση από πολλές αναλύσεις και άρθρα τόσο για τον Οδυσσέα όσο και για τους υπόλοιπους χαρακτήρες. Όταν ένιωθα ότι είχα μια καλή κατανόηση του αρχικού υλικού, μπορούσα να αρχίσω να αφαιρώ, να προσθέτω και να μετακινώ κομμάτια ώσπου να πάρει η ιστορία τη μορφή που είχα φανταστεί. Το κτίσιμο αυτού του νέου κόσμου, για μένα ήταν καθαρή απόλαυση. Όσο ικανοποιημένη κι αν έχω μείνει όμως με το τελικό αποτέλεσμα, όσο τρυφερή σχέση κι αν έχω αναπτύξει με τους χαρακτήρες μου, η ανταπόκριση σε κάθε μορφή τέχνης είναι κάτι το απρόβλεπτο, έτσι δεν μπορώ να αναμένω τίποτα, μπορώ μόνο να εύχομαι να το αγαπήσει ο κόσμος όπως το αγάπησα κι εγώ.

Ποιος είναι τελικά ο δικός σου Οδυσσέας; Τι αλλάζει από τον ομηρικό;

Ο ομηρικός Οδυσσέας θεωρώ ότι σχεδόν ξεφεύγει από την ανθρώπινη του υπόσταση και μετουσιώνεται σε μία ανώτερη έννοια, ένα ιδανικό. Είναι η ενσάρκωση του απόλυτου επικού ήρωα με όλες τις διαχρονικές αξίες που τον χαρακτηρίζουν. Παρόλο που δεν αμφισβητώ τις αξίες που ήθελε να προβάλει ο Όμηρος, η έννοια του ιδανικού ήρωα δεν με απασχολεί ούτε με αφορά. Ο δικός μου Οδυσσέας δεν ενσαρκώνει αξίες ούτε αποτελεί όχημα για μαθήματα και διδαχές. Είναι ένας άνθρωπος με περιορισμούς, ελαττώματα, και αδυναμίες ο οποίος παίζει σε μια πιο ρεαλιστική σκακιέρα αφού από το βιβλίο μου λείπει το μυθικό κομμάτι και οι οποιεσδήποτε θείες παρεμβολές. Δεν παύει όμως από το να είναι ένας ιδιαίτερα χαρισματικός άνθρωπος, προικισμένος με χαρακτηριστικά που τον ξεχωρίζουν από τους ομότιμούς του, ο οποίος καλείται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τις πιέσεις που συνοδεύουν συνήθως αυτά τα χαρίσματα και τις ιδιαιτερότητες. Καλείται παράλληλα να νιώσει μέχρι το κόκαλο τις ευθύνες και τις συνέπειες των αποφάσεων και των πράξεών του τόσο σε πρακτικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο.


Ανέκαθεν έγραφες στην κυπριακή. Θεωρείς ότι έχει αλλάξει κάτι στη γραφή σου από το πρώτο βιβλίο μέχρι αυτό που μόλις κυκλοφόρησε;

Νομίζω το κυριότερο στοιχείο που έχει αλλάξει από το πρώτο βιβλίο μέχρι το τελευταίο, είναι η τόλμη. Αρχικά, βούτηξα τα δάχτυλά μου στον κόσμο της συγγραφής πολύ προσεκτικά, μήπως προκαλέσω τους Θεούς με την ύβρη μου. Φοβόμουν να απελευθερώσω το «τέρας» που μπορεί να απωθούσε τον κόσμο από τη δουλειά μου, δηλαδή όλα τα κομμάτια του εαυτού μου. Όταν είδα ότι το πρώτο βιβλίο έτυχε θετικής αποδοχής, τότε τόλμησα στο δεύτερο να συμπεριλάβω και την πικάντικη γλώσσα που αποτελεί συχνά χαρακτηριστικό της έκφρασής μου. Όταν κι αυτό έγινε αποδεκτό, δοκίμασα να γράψω ένα χιουμοριστικό διήγημα βασισμένο στην Ιλιάδα. Όταν ούτε εκεί δεν άνοιξαν οι ουρανοί να με καταποντίσουν, αποτόλμησα να γράψω τη «Σκιά του Οδυσσέα», σε σοβαρό ύφος. Θεωρώ ότι οι πειραματισμοί, οι προσθήκες αλλά και οι αφαιρέσεις σε κάθε μου βιβλίο, εκφράζουν και ένα διαφορετικό μου κομμάτι και είμαι ευγνώμων στον κόσμο που αγκάλιασε όλα τα κομμάτια μου και δεν τα απέρριψε μόνο και μόνο γιατί δεν χώραγαν στα παραδοσιακά κουτιά των «πρέπει» της «σωστής» λογοτεχνίας ή συγγραφής.

Αυτό είναι το τέταρτό σου βιβλίο στη σειρά. Αποδέχεσαι τον όρο συγγραφέας;

Στα πρώτα δύο βιβλία που έγραψα, αρνούμουν να τον αποδεχτώ. Ίσως λόγω του ότι τα πρώτα μου δύο βιβλία δεν ήταν διηγήματα, αλλά εκδόσεις που συνδύαζαν αυτά που με ενδιέφεραν κι απασχολούσαν (κυπριακή ταυτότητα και πολιτισμός στο ένα, και ψυχική υγεία στο δεύτερο) με την αγάπη μου για την κυπριακή χιουμοριστική αφήγηση. Ταυτιζόμουν περισσότερο με τον όρο «story-teller», δηλαδή αφηγητής ιστοριών, παρά με το «συγγραφέας» μιας και δεν είχα γράψει διηγήματα με χαρακτήρες, πλοκή και «σπόνδυλο». Εκτός απ’ αυτό όμως, θεωρούσα βλασφημία να θεωρήσω τον εαυτό μου άξιο να κουβαλήσει έναν τέτοιο τίτλο στους ώμους του. Στο τρίτο βιβλίο όμως, άρχισα πια να αναθεωρώ την άποψή μου και να βλέπω τη δουλειά μου πιο σφαιρικά. Και τα τρία βιβλία που είχα γράψει μέχρι τότε, ασχέτως στιλ, είδους και ύφους, έτυχαν τρομερά θετικής αποδοχής. Μέχρι σήμερα επικοινωνούν μαζί μου διάφοροι άνθρωποι για να μου πουν ότι το ένα ή το άλλο μου βιβλίο τούς έκανε να γελάσουν, να συγκινηθούν, να προβληματιστούν, και να συνειδητοποιήσουν κάτι είτε για τον εαυτό τους είτε για τη ζωή γενικότερα. Δεν θεωρώ υγιές να ορίζω τον εαυτό μου μέσα από την αποδοχή των άλλων, ούτε ξέρω πια τι ακριβώς ορίζει έναν συγγραφέα, αλλά σκέφτομαι ότι αν η γραφή μου μπορεί να αγγίξει και να επηρεάσει ανθρώπους σε τόσα πολλά επίπεδα, ίσως τελικά να δικαιούμαι να αποκαλώ τον εαυτό μου «συγγραφέα».


Τι να περιμένουμε μελλοντικά από σένα;

Αυτήν τη στιγμή είμαι πεπεισμένη ότι η «Σκιά του Οδυσσέα» είναι το τελευταίο μου βιβλίο. Για μένα κάθε βιβλίο που εκδίδω είναι σαν μια γέννα με όλα τα πολύπλοκα συναισθήματα που τη συνοδεύουν, τόσο θετικά, όσο αρνητικά και όπως πολλές μανάδες λένε μόλις γεννήσουν «αυτό ήταν το τελευταίο μου», έτσι νιώθω και εγώ τώρα. Φυσικά αυτό το λέω κάθε φορά που τελειώνω ένα βιβλίο, έτσι αν στο μέλλον επιστρέψει η δημιουργική ορμή και διαψεύσω και πάλι τον εαυτό μου, υποθέτω ότι το επόμενο θα ήταν ένα διήγημα μαγικού ρεαλισμού, βασισμένο χαλαρά στο δημοτικό τραγούδι «Του Νεκρού Αδερφού».

Το βιβλίο «Η σκιά του Οδυσσέα» της Άρτεμις Ευαγόρου, (Εκδ. a bookworm publication), κυκλοφορεί σε όλα τα καλά βιβλιοπωλεία.

Από το οπισθόφυλλο:

Σε μιαν αναδόμησην του ομηρικού κόσμου που την οποίαν απουσιάζουν θεοί, μύθοι τζαι τέρατα, συναντούμεν έναν χαρισματικόν άντραν με τσακκισμένον μυαλόν τζαι κουρασμένον σώμαν.

Συναντούμεν τον Οδυσσέαν, τον βασιλιάν της Ιθάκης, που –μετά την ματαιότηταν, την αισχρότηταν τζαι το κενόν που του άφηκεν ο Τρωικός πόλεμος– έσιει απομείνει μια σκιά. Μια σκιά του άντρα που υπήρξεν κάποτε τζαι του άντρα που ήταν προορισμένος να γινεί.

Σε μιαν περιπλάνησην κατά την οποίαν μπορεί να θαφτεί η βία τζαι να αναγεννηθεί η ομορφκιά, ο Οδυσσέας ξεκινά να γνωρίζει τον εαυτόν του που την αρκήν, μέσα που τες σχέσεις του με τέσσερις γεναίτζες: την Κίρκην, την Αντίκλειαν, την Καλυψώ τζαι την Πηνελλόπην. Τες τέσσερις γεναίτζες της ζωής του που του επιτρέπουν να αλλάξει, σαν την κουφήν, το δέρμαν το οποίον πλέον αρνείται να κουβαλά πάνω του, τζαι ν’ αποφασίσει ποιος θέλει να είναι.