Όταν ο Ναπολέων Βοναπάρτης διέταξε την υποχώρηση του στρατού του από τη Ρωσία τον Οκτώβριο του 1812, ξεκίνησε μια από τις πιο τραγικές σελίδες της ευρωπαϊκής ιστορίας. Πείνα, παγωνιά, εξάντληση και ασθένειες θέρισαν τους στρατιώτες της Μεγάλης Στρατιάς. Υπολογίζεται ότι περισσότεροι από 300.000 άνδρες πέθαναν κατά τη διάρκεια αυτής της φονικής πορείας επιστροφής.

Δύο αιώνες αργότερα, νέα επιστημονικά ευρήματα ρίχνουν φως στις ασθένειες που έπληξαν τους άνδρες του Ναπολέοντα. Μια ομάδα ερευνητών από το Ινστιτούτο Παστέρ ανακάλυψε ίχνη δύο απροσδόκητων μολυσματικών νόσων, τον παρατυφοειδή πυρετό και τον υποτροπιάζοντα πυρετό, στους σκελετούς στρατιωτών που πέθαναν κατά την υποχώρηση.

Σύμφωνα με τον Νικολάς Ρασκοβάν, επικεφαλής της Μονάδας Μικροβιακής Παλαιογενωμικής του Ινστιτούτου Παστέρ και κύριο συγγραφέα της μελέτης, «το κλειδί της αποτυχίας της εκστρατείας ήταν το κρύο, η πείνα και η εξάντληση. Ακόμη και χωρίς λοιμώξεις, θα είχαμε μαζικούς θανάτους. Όμως αυτά τα νέα δεδομένα αλλάζουν την κατανόησή μας για το ποιοι παθογόνοι οργανισμοί συνεισέφεραν στην τραγωδία».

Η μελέτη, που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Current Biology, βασίζεται στην ανάλυση DNA από δόντια 13 στρατιωτών που ανακαλύφθηκαν σε μαζικό τάφο στη Βίλνιους της Λιθουανίας. Προηγούμενες αναλύσεις είχαν εντοπίσει ίχνη τύφου και πυρετού των χαρακωμάτων, ωστόσο χρησιμοποιούσαν διαφορετική μεθοδολογία.

Νέα τεχνική αποκάλυψε κρυφές λοιμώξεις στους στρατιώτες του Ναπολέοντα

Η ομάδα του Ρασκοβάν εφάρμοσε μια πιο εξελιγμένη τεχνική, γνωστή ως shotgun sequencing, η οποία επιτρέπει την αναζήτηση DNA από εκατοντάδες γνωστά βακτήρια που προκαλούν ασθένειες. Έτσι, εντοπίστηκαν ίχνη του βακτηρίου Borrelia recurrentis, που προκαλεί τον υποτροπιάζοντα πυρετό, σε έναν από τους στρατιώτες, καθώς και του Salmonella enterica, υπεύθυνου για τον παρατυφοειδή πυρετό, σε τέσσερις ακόμη. Ένας από αυτούς τους τέσσερις ίσως είχε προσβληθεί και από τις δύο ασθένειες.

Τα συμπτώματα που περιγράφονται από τις ιστορικές πηγές, πυρετός, διάρροια και εξάντληση, ταιριάζουν απόλυτα με τις μολύνσεις που εντοπίστηκαν, ενισχύοντας την αξιοπιστία των αποτελεσμάτων. Εντούτοις, η ομάδα δεν βρήκε ίχνη των βακτηρίων που προκαλούν τύφο ή πυρετό των χαρακωμάτων, γεγονός που μπορεί να οφείλεται είτε στην έλλειψη λοίμωξης είτε στην αποσύνθεση του DNA με την πάροδο του χρόνου.

Για να διασφαλίσουν την εγκυρότητα των αποτελεσμάτων, οι ερευνητές πραγματοποίησαν στατιστικές αναλύσεις και εξετάσεις γονιδιακής φθοράς, ώστε να επιβεβαιώσουν ότι πρόκειται για αυθεντικό αρχαίο DNA. Επιπλέον, τοποθέτησαν τα δείγματα στο «γενεαλογικό δέντρο» των αντίστοιχων βακτηρίων για να εντοπίσουν τη συγγένεια τους με σύγχρονα στελέχη.

Σύμφωνα με τους συγγραφείς, η πιο πιθανή εξήγηση για τους μαζικούς θανάτους είναι ένας συνδυασμός κόπωσης, πείνας, ψύχους και πολλαπλών λοιμώξεων. Ο υποτροπιάζων πυρετός, αν και όχι πάντα θανατηφόρος, θα μπορούσε να έχει αποδυναμώσει καθοριστικά στρατιώτες ήδη εξουθενωμένους από τις συνθήκες του ρωσικού χειμώνα.

Ο ιστορικός Μάικλ Ρόου από το King’s College του Λονδίνου χαιρέτισε τη μελέτη, επισημαίνοντας ότι «η επιστήμη προσφέρει κάτι που ο ιστορικός δεν θα μπορούσε ποτέ να αποδείξει με σιγουριά - την ταυτότητα των ασθενειών». Ωστόσο, προειδοποίησε να μην αποδοθούν όλα τα δεινά του στρατού αποκλειστικά στις καιρικές συνθήκες και στις ασθένειες, όπως συνήθιζε να υποστηρίζει ο ίδιος ο Ναπολέων.

«Αυτό υποτιμά τη ρωσική πλευρά», είπε. «Οι Ρώσοι εφάρμοσαν εξαιρετικά ευφυή στρατηγική και διέθεταν έναν καλά οργανωμένο στρατό».

Η έρευνα δεν περιορίζεται σε μια ιστορική αποκάλυψη, αλλά ανοίγει ένα νέο παράθυρο στην κατανόηση του πώς οι επιδημίες και οι συνθήκες επιβίωσης διαμόρφωσαν την πορεία της ιστορίας. Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι η προσέγγιση αυτή θα βοηθήσει να εντοπιστούν μελλοντικά και άλλες περιπτώσεις όπου η μικροβιολογία μπορεί να συμπληρώσει τα ιστορικά αρχεία.

ΠΗΓΗ: LIFO