Ατάραχο, σιωπηλό, με την αίσθηση ότι έχει ολοκληρωθεί πια η αποστολή του, το αγγλικό πολεμικό πλοίο «Cricket» κείτεται σε βάθος 40 μέτρων στ΄ανοικτά του κόλπου της Ορμήδειας. Πολύ λίγοι γνωρίζουν την παρουσία του εκεί, κι ακόμα λιγότεροι την ιστορία του. Κι όμως απ΄τον υγρό του τάφο, αν μπορούσε να ρωτηθεί θα είχε να διηγηθεί ιστορίες γύρω από τη δράση του σε δύο παγκοσμίους πολέμους, θα είχε να ιστορήσει περιπέτειες σε δύο ωκεανούς και δύο θάλασσες, θα είχε γενικά να μιλήσει για την κόλαση του πολέμου. Το πιο βασικό όμως, θα έλυνε το μυστήριο του ενταφιασμού του, στον απάνεμο κόλπο της Ορμήδειας.

Η εισαγωγή αυτή αποτελεί μέρος ενός αφιερώματος που δημοσιεύθηκε στο «Περιοδικό» τον Οκτώβριο του 1989. Ο δημοσιογράφος, Διονύσης Διονυσίου, ξεδιπλώνει στις σελίδες του περιοδικού, άγνωστες πτυχές της ιστορίας του ναυαγίου «Cricket» με τη βοήθεια ενός δύτη και συγγραφέα Τζέφ Μπράουν, ο οποίος είχε προχωρήσει σε πολύμηνη έρευνα στο αγγλικό ναυτικό πολεμικό Αρχείο, με σκοπό να συλλέξει όλα τα στοιχεία για να γράψει ένα βιβλίο για την ιστορία του, αλλά και τη μοναδική μαρτυρία κατοίκου της Ορμήδειας.

Μέρος της έρευνάς τους, αλλά και φωτογραφικό υλικό, δημοσιεύθηκε σε αυτό το τεύχος:

Το ναυάγιο του «Cricket» εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 1960 από την «Ομάδα Καταδύσεων 120», της αγγλικής βάσης της Δεκέλειας. Κανένας ποτέ δεν ήξερε ποιο ήταν, κυκλοφορούσε όμως η φήμη ότι ήταν ένα από τα πλοία που το 1948 προσπαθούσαν να σπάσουν το ναυτικό αποκλεισμό της Παλαιστίνης μεταφέροντας εκεί Εβραίους. Η πληροφορία, πάντως, ποτέ δεν είχε διασταυρωθεί, κι έτσι όσοι γνώριζαν την παρουσία του πλοίου εκεί, μιλούσαν απλώς για το ναυάγιο της Ορμήδείας.

Τον Αύγουστο του 1985 ο Τζεφ Μπράουν, όπως ο ίδιος είχε πει στο «Περιοδικό», πραγματοποίησε για πρώτη φορά κατάδυση στο ναυάγιο. «Μόλις το αντίκρυσα, πρόσθεσε, μου σφηνώθηκε η ιδέα να εξακριβώσω την ταυτότητα και την ιστορία του». Και πράγματι το 1986 ο Τζεφ μαζί με τη σύζυγό του και τον Μπράιαν Μπουθ, άρχισαν να σχεδιάζουν την επιχείρηση τους, η οποία θα περιελάμβανε φωτογραφίσεις, μετρήσεις και γενικά, τη συλλογή όλων εκείνων των στοιχείων τα οποία θα βοηθούσαν στη σύνθεση της ιστορίας του πλοίου. Από το 1986 μέχρι το 1988 που συμπληρώθηκε η έρευνα πραγματοποιήθηκαν 1500 καταδύσεις στο ναυάγιο της Ορμήδειας, ενώ ο Τζέφ Μπράουν συμμετείχε προσωπικά σε 225. Με βάση τα στοιχεία που συλλέγηκαν, άρχισε τότε μια αλληλογραφία με το Αυτοκρατορικό Μουσείου Πολέμου, το Ναυτικό Μουσείο της Γκρίνουιτς και το αγγλικό Υπουργείο Άμυνας, για να διαπιστωθεί η ταυτότητα του πλοίου. Ταυτόχρονα, όμως ένα απρόσμενο νέο στοιχείο ήρθε να φωτίσει την ερευνητική προσπάθεια. Πρόκειται για ένα κάτοικο της Ορμήδειας, με τον οποίο ο Τζέφ Μπράουν μίλησε το 1986. Το άτομο αυτό, μαζί με τον Χαμπή Χριστοδούλου, τον Αύγουστο του 1944 είχαν δει το πλοίο όταν μεταφέρθηκε στ΄ανοικτά της Ορμήδειας και επιπλέον το επισκέφθηκαν πριν αυτό βυθιστεί. Να πως αφηγούνται οι ίδιοι την εμπειρία τους:

Η μαρτυρία κάτοικου της περιοχής που ανέβηκε στο πλοίο πριν βυθιστεί

«Ήταν Αύγουστος του 1943. Μαίνονταν ο πόλεμος και οι μάχες μεταξύ των συμμαχικών δυνάμεων και του Άξονα για τον έλεγχο της Ευρώπης και της Ασίας. Μια μέρα ενώ ψάρευα στη θάλασσα είδα που έφεραν και άφησαν ένα καράβι πολύ μεγάλο για την εποχή εκείνη το οποίο ρυμουλκούσε ένα άλλο. Το άφησε στα ανοιχτά της Περβόλας, ενάμισι χιλιόμετρο από τη στεριά. Αρχικά λέγαμε πως θα έπαθε κάποια βλάβη, θα το έφτιαχναν και θα έφευγε. Πέρασαν μέρες όμως και το πλοίο βρισκόταν πάντα εκεί. Το μόνο που επισημάναμε ήταν πως κάθε μέρα σχεδόν ένα σμήνος αεροπλάνα έκαναν γύρους και έκαναν θεαματικές πτήσεις από πάνω του… Μια μέρα, λίγο μετά τις δέκα το πρωί ψάρευα πάλι στην περιοχή μ΄έναν φίλο. Τότε του λέω: «Πάμε μέχρι το πλοίο να δούμε τι έχει πάνω;». Αυτός αρνήθηκε, αλλά εγώ το είχα πάρει απόφαση. Ρίχτηκα στη θάλασσα και του λέω: «Θα πάω και αν δεν γυρίσω μέχρι το βράδυ ειδοποίησε τους δικούς μου». Ξάφνου βλέπω να έρχεται πίσω μου ένα παιδάκι, ο Χαμπής Χριστοδούλου, 12 χρονών τότε (εγώ ήμουν 20). Παρά τις αντιρρήσεις μου, αυτός επέμενε να με ακολουθήσει κι έτσι βρεθήκαμε σε λίγο μαζί πάνω στο πλοίο. Στην αρχή φωνάξαμε για να δούμε εάν ήταν κανείς πάνω. Δεν ήταν κανείς. Άρχισε τότε η ξενάγησή μας. Μείναμε έκθαμβοι από το πάνω κατάστρωμα το οποίο έμοιαζε με γήπεδο ασπρισμένο σαν περιστέρι. Ξαφνικά όμως, είδαμε ένα σμήνος αεροπλάνων να έρχεται κατά πάνω μας.

Ο Χαμπής άρχισε να τρέμει και να φωνάζει ότι θα μας βομβαρδίσουν. Τα αεροπλάνα ένα-ένα έκαναν βουτιές προς το πλοίο, αλλά δεν έριχναν βόμβες. Σε λίγη ώρα έφυγαν και συνεχίσαμε το γύρο μας. Κατεβήκαμε στο μηχανοστάσιο. Δεν υπήρχαν μηχανές και φαίνονταν ότι μάλλον τις αφαίρεσαν. Το αμπάρι στην πρύμνη ήταν σχεδόν γεμάτο νερό γι αυτό το πλοίο είχε βυθιστεί στο ύψος της θάλασσας. Αφού το εξερευνήσαμε, αρχίσαμε να παίρνουμε ό,τι βρήκαμε και νομίζαμε ότι θα μας χρησίμευε. Μαζέψαμε λίγα βαρέλια μπογιάς άδεια, τα δέσαμε με σχοινιά και από πάνω βάλαμε λίγες «καρκολούδες», μια σκάλα και άλλα μικροπράγματα. Η σχεδία μας ήταν έτοιμη. Τα κύμματα στη συνέχεια μας έσπρωξαν στη στεριά. Εκεί, δυστυχώς, μας περίμενε η ακτοφυλακή και οι αστυνομικοί κατέσχαν όλα όσα πήραμε από το πλοίο. Σε λίγες ημέρες το πλοίο βυθίστηκε και έκτοτε παραμένει εκεί. Το πλοίο πρέπει να ήταν γερμανικό, λάφυρο πολέμου των συμμαχικών δυνάμεων».

Πώς βρέθηκε το πλοίο στην Κύπρο;

Με βάση τα στοιχεία του αγγλικού Υπουργείου Άμυνας το πλοίο δεν είναι γερμανικό, αλλά αγγλικό. Είναι κανονιοφόρος του Βασιλικού Αγγλικού Ναυτικού «HMS CRICKET». Η ταυτότητα του πλοίου διαπιστώθηκε με βάση τα στοιχεία που συνέλεξε ο Τζεφ Μπράουν, ύστερα από εξαντλητική έρευνα στα αγγλικά ναυτικά αρχεία. Το μόνο ερώτημα που παραμένει αναπάντητο είναι το πως βρέθηκε το πλοίο στην Κύπρο, αφού το «Cricket» μετά την καταγραφή του βρισκόταν στην Αλεξάνδρεια.

Οι κινήσεις του, τρία χρόνια πριν η θάλασσα το πάρει πάντα στο βυθό της:

Στις 30 Ιουνίου 1941 το «Cricket» και η κανονιοφόρος «Flamingo», ενώ συνόδευαν δύο πλοία ανεφοδιασμού με κατεύθυνση το Τομπρούκ, δέχτηκαν βολές εχθρικών πυρών. Το «Cricket» υπέστη σοβαρότατες ζημιές. Συγκεκριμένα, πλήγηκαν οι ατμολέβηκες του, ενώ η πρύμνη του καταστράφηκε σχεδόν ολοσχερώς. Το πλοίο «ST ISSEY» το ρυμούλκησε από εκεί με κατεύθυνση την Αλεξάνδρεια, όπου έφτασαν στις 2 Ιουλίου 1941. Εκεί διαπιστώθηκε ότι ήταν ασύμφορη η επισκευή του. Αργότερα και συγκεκριμένα τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου, έγινε η σκέψη να διαλυθεί για να επιδιορθωθεί μια άλλη κανονιοφόρος η «GNAT» που είχε κτυπηθεί από γερμανική τορπίλλη. Μέχρι το Μάρτη του 1944 πάντως οι σκέψεις αυτές δεν υλοποιήθηκαν, μάλλον ανατράπηκαν, λόγω του ότι επικράτησε η αντίληψη ότι ούτε το «GNAT» μπορούσε ποτέ να γίνει αξιόμαχο, κι αυτό σε συνδυασμό με το φόρτο εργασίας που είχαν τα ναυπηγεία την ίδια περίοδο. Έτσι τόσο το «Cricket», όσο και το «GNAT αποφασίστηκε να δοθούν στην πολεμική αεροπορία ως στόχοι για αεροπορικές ασκήσεις. Μετά την απόφαση αυτή, τα αρχεία του αγγλικού Υπουργείου Άμυνας σωπαίνουν και δεν υπάρχει το παραμικρό στοιχείο για το «Cricket».

Από την έρευνα που έγινε στο βυθισμένο «Cricket» - όπως φάνηκε και από την μαρτυρία του κατοίκου της Ορμήδειας- φαίνεται ότι έχουν αφαιρεθεί τόσο οι μηχανές, όσο και ο υπόλοιπος του εξοπλισμός αλλά κανείς δεν ξέρει πότε. Επίσης, σύμφωνα με τη μαρτυρία, το πλοίο το 1943 ρυμουλκήθηκε στην Κύπρο και χρησιμοποιήθηκε στη συνέχεια ως στόχος.

Έκτοτε αναπαύεται στον κυπριακό βυθό αναπολώντας τις δάφνες του παρελθόντος. Και όντως το «Cricket», έχει να επιδείξει μια πλούσια 27χρονη επιχειρησιακή δράση.

Σύμφωνα με τα αγγλικά αρχεία το πλοίο ναυπηγήθηκε το 1915 και πήρε το βάφτισμά του τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους. […] Το 1916 το «Cricket»,εξοπλισμένο με αντιαεροπορικό των 6 ιντζών εκτελούσε περιπολίες στην ανατολική ακτή του Αμβούργου κυνηγόντας γερμανικά Ζέπελιν. Το Σεπτέμβριο του 1918 βρέθηκε σε αποστολή στον ποταμό «Drima» της Βόρειας Ρωσίας, ενώ μετά το τέλος του πολέμου (1920) οδηγήθηκε στο Χογκ-Χογκ όπου είχε και τη βάση του. […] Το 1941 συμμετείχε στο Β΄Παγκοσμίου Πολέμου , κτυπήθηκε όμως νάρκη. Ωστόσο δέχθηκε το τελειωτικό κτύπημα σε αποστολή στο Τομπρούκ και μετά από δύο χρόνια ρυμουλκήθηκε στον κόλπο της Λάρνακας. Λίγες ημέρες αργότερα το θανάσιμα «τραυματισμένο» «Cricket», με τα αμπάρια του γεμάτα θάλασσα, χαιρέτισε για τελευταία φορά τον καταγάλανο κυπριακό ουρανό και χάθηκε στο βυθό. […] Ήταν το τελευταίο πλοίο της σειράς «μικρές κανονιοφόροι» του αγγλικού πολεμικού ναυτικού.