Κεντρική Φωτογραφία: Bored Panda / YuKo


Νέα επιστημονικά δεδομένα ανατρέπουν όσα γνωρίζαμε για την εξημέρωση της γάτας, δείχνοντας ότι η στενή σχέση της με τον άνθρωπο δεν ξεκίνησε πριν από 10.000 χρόνια στη γόνιμη ημισέληνο, αλλά πολύ πιο πρόσφατα και στη βόρεια Αφρική.

Σύμφωνα με δύο μελέτες που δημοσιεύτηκαν στα περιοδικά Science και Cell Genomics, η μετάβαση από τον αφρικανικό αγριόγατο στο ζώο συντροφιάς που γνωρίζουμε σήμερα φαίνεται ότι έγινε πριν από 3.500–4.000 χρόνια, πιθανότατα στην Αίγυπτο.

Η νέα εικόνα προέκυψε από την εξέταση δεκάδων οστών γατών που εντοπίστηκαν σε αρχαιολογικούς χώρους σε Ευρώπη, βόρεια Αφρική και Ανατολία. Οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και άλλους φορείς χρονολόγησαν τα δείγματα και τα συνέκριναν γενετικά με σημερινές γάτες. Το γενετικό τους αποτύπωμα δεν παραπέμπει σε εξημέρωση παρά μόνο αρκετές χιλιάδες χρόνια μετά την εμφάνιση της γεωργίας στη Μέση Ανατολή, ανατρέποντας τη μέχρι τώρα θεωρία ότι η «συγκατοίκηση» με τις γάτες ξεκίνησε στους πρώτους αγροτικούς οικισμούς.

Τα ευρήματα συνάδουν με όσα γνωρίζουμε για την αρχαία Αίγυπτο, μια κοινωνία όπου οι γάτες είχαν ιδιαίτερο συμβολικό βάρος, απεικονίζονταν στην τέχνη, λατρεύονταν και συχνά ταριχεύονταν.

Από τη στιγμή που συνδέθηκαν με τους ανθρώπους, οι γάτες άρχισαν να ταξιδεύουν με πλοία και καραβάνια, φτάνοντας στην Ευρώπη σχετικά αργά, περίπου πριν από 2.000 χρόνια, πιθανότατα μαζί με Ρωμαίους που τις χρησιμοποιούσαν ως κυνηγούς τρωκτικών. Από εκεί εξαπλώθηκαν ανατολικά μέσω του Δρόμου του Μεταξιού και σήμερα βρίσκονται παντού στον κόσμο, εκτός από την Ανταρκτική.

Η απρόσμενη παρουσία «ανταγωνιστή» στην Κίνα

Μια δεύτερη ανακάλυψη αφορά την Κίνα. Πριν από την άφιξη των οικόσιτων γατών, στην περιοχή ζούσε η ασιατική αγριόγατα, ένα μικρό αιλουροειδές που φαίνεται ότι εγκαταστάθηκε κοντά σε ανθρώπινους οικισμούς και επωφελήθηκε από τα αποθέματα τροφής. Οι επιστήμονες επισημαίνουν ότι η σχέση αυτή δεν εξελίχθηκε ποτέ σε εξημέρωση και το είδος παραμένει άγριο έως σήμερα. Ωστόσο, τις τελευταίες δεκαετίες ορισμένα άτομα έχουν διασταυρωθεί με οικόσιτες γάτες, οδηγώντας στη δημιουργία της γάτας της Βεγγάλης.

Η νέα θεωρία και η Κύπρος

Για πολλά χρόνια, η επικρατούσα θεωρία για την εξημέρωση της γάτας στηριζόταν σε ένα εντυπωσιακό εύρημα από τον νεολιθικό οικισμό Σιυλλουρόκαμπος στο χωριό Παρεκκλησιά της Κύπρου. Εκεί, ένας τάφος ηλικίας περίπου 9.500 ετών αποκάλυψε τον σκελετό μιας γάτας θαμμένης δίπλα σε άνθρωπο – μια σπάνια ένδειξη στενής σχέσης σε μια εποχή που οι αγροτικές κοινωνίες μόλις διαμορφώνονταν. Το εύρημα θεωρήθηκε για χρόνια «το πρώτο αποδεικτικό στοιχείο» κατοικίδιας γάτας και οδήγησε στην άποψη ότι η εξημέρωση ξεκίνησε στην Ανατολική Μεσόγειο, καθώς οι γάτες πλησίαζαν ανθρώπινους οικισμούς για να κυνηγήσουν τα τρωκτικά των αποθηκών.

Βάσει των νέων δεδομένων, το εύρημα της Κύπρου δεν απορρίπτεται αλλά επανατοποθετείται: αντί να θεωρείται απόδειξη πλήρους εξημέρωσης, αντιμετωπίζεται πλέον ως ένδειξη μιας πρώιμης, χαλαρής συμβίωσης ανθρώπου και αγριόγατας. Αυτό σημαίνει ότι οι γάτες της εποχής πιθανότατα δεν είχαν ακόμη τα χαρακτηριστικά ή τη συμπεριφορά ενός πραγματικού κατοικίδιου, αλλά ζούσαν στα όρια των ανθρώπινων οικισμών, έλκονταν από τα τρωκτικά και σταδιακά συνήθιζαν την ανθρώπινη παρουσία.