Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος (ESA) τερμάτισε τη λειτουργία του διαστημικού σκάφους Gaia μετά από 11 χρόνια συγκέντρωσης δεδομένων που τώρα χρησιμοποιούνται για να αποκαλύψουν τα μυστικά του γαλαξία μας.

Στις 27 Μαρτίου, η ομάδα ελέγχου του Gaia στο Ευρωπαϊκό Κέντρο Διαστημικών Επιχειρήσεων του ESA απενεργοποίησε προσεκτικά τα υποσυστήματα του διαστημικού σκάφους και το έστειλε σε «τροχιά αποχώρησης» γύρω από τον Ήλιο.

Το Gaia (Γαία), που εκτοξεύτηκε στις 19 Δεκεμβρίου του 2013, έχει αλλάξει την κατανόησή μας για το σύμπαν με την ακριβή χαρτογράφηση των θέσεων, των αποστάσεων, των κινήσεων και των ιδιοτήτων σχεδόν δύο δισεκατομμυρίων αστέρων και άλλων ουράνιων αντικειμένων.

Χάρη στο Gaia αποκτήσαμε τον μεγαλύτερο, ακριβέστερο πολυδιάστατο χάρτη του γαλαξία μας που έχει δημιουργηθεί ποτέ, ο οποίος αποκαλύπτει τη δομή και την εξέλιξή του με πρωτοφανή λεπτομέρεια.

Η αποστολή αποκάλυψε στοιχεία για παρελθούσες γαλαξιακές συγχωνεύσεις, εντόπισε νέα αστρικά σμήνη, ανακάλυψε εξωπλανήτες και μαύρες τρύπες, χαρτογράφησε εκατομμύρια κβάζαρ και γαλαξίες, και παρακολούθησε εκατοντάδες χιλιάδες αστεροειδείς και κομήτες.

«Τα δεδομένα του Gaia είναι ένας μοναδικός θησαυρός για την αστροφυσική έρευνα και επηρεάζουν σχεδόν όλους τους κλάδους της αστρονομίας», δήλωσε ο επιστήμονας του προγράμματος Gaia, Γιοχάνες Σάλμαν.

«Η έκδοση δεδομένων 4, που έχει προγραμματιστεί για το 2026, και οι τελικοί κατάλογοι που έχουν προγραμματιστεί να κυκλοφορήσουν το νωρίτερο στα τέλη του 2030, θα συνεχίσουν να διαμορφώνουν την επιστημονική μας κατανόηση του σύμπαντος για τις επόμενες δεκαετίες», συμπλήρωσε.

Η απενεργοποίηση δεν ήταν απλή υπόθεση

Το Gaia ξεπέρασε κατά πολύ την πενταετή προγραμματισμένη διάρκεια ζωής του και τα αποθέματα καυσίμων του λιγοστεύουν. Αλλά η απενεργοποίησή του δεν ήταν απλή υπόθεση. Σύμφωνα με την ανακοίνωση του ESA, η διαδικασία περιελάμβανε την καθοδήγηση του διαστημικού σκάφους σε μια σταθερή ηλιακή τροχιά και τη μεθοδική απενεργοποίηση των συστημάτων του.

Αλλά «τα διαστημόπλοια πραγματικά δεν θέλουν να απενεργοποιηθούν», δήλωσε χαρακτηριστικά ο χειριστής του Gaia Τιάγκο Νογκουέιρα. «Το Gaia σχεδιάστηκε για να αντέχει αστοχίες όπως καταιγίδες ακτινοβολίας, προσκρούσεις μικρομετεωριτών ή απώλεια επικοινωνίας με τη Γη. Διαθέτει πολλαπλά εφεδρικά συστήματα που εξασφάλιζαν ότι θα μπορούσε πάντα να επανεκκινήσει και να συνεχίσει τη λειτουργία του σε περίπτωση διακοπής», είπε.

«Έπρεπε να σχεδιάσουμε μια στρατηγική παροπλισμού που περιελάμβανε τη συστηματική αποσυναρμολόγηση και απενεργοποίηση των επιπέδων προστασίας που διασφάλιζαν το Gaia για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα, επειδή δεν θέλουμε να επανενεργοποιηθεί στο μέλλον και να αρχίσει να εκπέμπει ξανά, αν οι ηλιακοί του συλλέκτες βρουν ηλιακό φως», εξήγησε.

Στις 27 Μαρτίου, η ομάδα ελέγχου διεξήγαγε αυτή τη σειρά δραστηριοτήτων και με μια τελευταία χρήση των προωθητήρων του Gaia το έθεσε σε μια σταθερή τροχιά αποχώρησης γύρω από τον Ήλιο, η οποία θα ελαχιστοποιήσει την πιθανότητα να πλησιάσει τη Γη σε απόσταση 10 εκατομμυρίων χιλιομέτρων για τουλάχιστον τον επόμενο αιώνα.

Στη συνέχεια, η ομάδα απενεργοποίησε με ασφάλεια ένα προς ένα τα όργανα και τα υποσυστήματα του διαστημικού σκάφους, πριν διαφθείρει σκόπιμα το λογισμικό του. Το υποσύστημα επικοινωνίας και ο κεντρικός υπολογιστής ήταν τα τελευταία που απενεργοποιήθηκαν.

Η κληρονομιά του Gaia για το μέλλον

Αν και το ίδιο το Gaia έχει πλέον σιωπήσει, η συμβολή του στην αστρονομία θα συνεχίσει να διαμορφώνει την έρευνα για δεκαετίες. Το τεράστιο και συνεχώς διευρυνόμενο αρχείο δεδομένων του παραμένει ένας θησαυρός για τους επιστήμονες, βελτιώνοντας τις γνώσεις για τη γαλαξιακή αρχαιολογία, την αστρική εξέλιξη, τους εξωπλανήτες και πολλά άλλα.

Το Gaia έχει χαράξει τους χάρτες στους οποίους θα βασιστούν οι μελλοντικοί εξερευνητές για να κάνουν νέες ανακαλύψεις. Οι ανιχνευτές αστέρων στο διαστημικό σκάφος Euclid (Ευκλείδης) του ESA χρησιμοποιούν δεδομένα του Gaia για τον ακριβή προσανατολισμό του. Ενώ η επερχόμενη αποστολή Plato (Πλάτων) του ESA θα εξερευνήσει εξωπλανητικά συστήματα που ανακάλυψε το Gaia.

Η ομάδα ελέγχου του Gaia χρησιμοποίησε επίσης τις τελευταίες εβδομάδες του διαστημικού σκάφους για να εκτελέσει μια σειρά από τεχνολογικές δοκιμές. Η ομάδα δοκίμασε το σύστημα μικρο-πρόωσης του Gaia σε διαφορετικές δύσκολες συνθήκες για να εξετάσει πώς είχε επηρεαστεί μετά από 11 χρόνια στο σκληρό περιβάλλον του διαστήματος. Τα αποτελέσματα μπορεί να ωφελήσουν την ανάπτυξη μελλοντικών αποστολών του ESA που βασίζονται σε παρόμοια συστήματα πρόωσης, όπως η αποστολή LISA.

Με πληροφορίες από CNN