Το 310 π.Χ. ένας Έλληνας και μια Ελληνίδα πρόκειται να παντρευτούν στην Ελεφαντίνη της Αιγύπτου την εποχή των Πτολεμαίων. Πρόκειται για τον Ηρακλείδη και τη Δημήτρια από την Κω. Ο γαμπρός κατάγεται από την πόλη Τέμνο ή Τήμνο της αρχαίας Αιολίδας, που αργότερα ενσωματώθηκε στη ρωμαϊκή επαρχία της Ασίας, στη δυτική ακτή της Ανατολίας κοντά στην μετέπειτα πόλη Μενεμένη, βόρεια της Σμύρνης.

Το έγγραφο αυτό που υπέγραψε τότε ο Ηρακλείδης και η Δημήτρια διασώθηκε ως τις μέρες και αποτελεί το αρχαιότερο συμβόλαιο γάμου που έχει διασωθεί ως σήμερα!

Το συμβόλαιο είχε γραφτεί σε πάπυρο δύο φορές, μια σε κάθε πλευρά του παπύρου, με σκοπό το ένα κείμενο να είναι ορατό (scriptura exterior), ενώ το άλλο –που ήταν και σφραγισμένο– να μείνει προφυλαγμένο στην εσωτερική πλευρά του τυλιγμένου παπύρου (scriptura interior), ώστε να μην παραποιηθεί. Τα δύο κείμενα έχουν κάποιες μικρές διαφορές μεταξύ τους. Ο πάπυρος εντοπίστηκε από τον κλασικό αρχαιολόγο Ότο Ρούμπενσον το 1906 και σήμερα βρίσκεται στο Αιγυπτιακό Μουσείο και την Συλλογή Παπύρων στο Νέο Μουσείο του Βερολίνου.

Ο πάπυρος, όπως αναφέρεται στην αρχή του συμβολαίου, έχει γραφτεί κατά το έβδομο έτος της βασιλείας του Αλεξάνδρου, του γιου του Μεγάλου Αλεξάνδρου και της Ρωξάνης (πρόκειται για τον Αλέξανδρο Δ’ , 316-306 π.Χ.) και το 14ο έτος της σατραπείας του Πτολεμαίου (του Λάγου, 323-283 π.Χ.), κατά τον μήνα Δίο. Πρόκειται, συνεπώς, για το έτος 310 π.Χ, και συγκεκριμένα ανάμεσα στις 17 Ιουλίου-15 Αυγούστου, καθώς τότε τοποθετείται ο μήνας Δίος εκείνου του έτους

Όσα όριζε το συμβόλαιο

Όπως συνηθιζόταν εκείνη την εποχή μεταξύ του ζευγαριού έπρεπε να συναφθεί ένα προγαμιαίο συμβόλαιο το οποίο ορίζει τι ακριβώς θα προσφέρει η νύφη στον γαμπρό ως προίκα, ενώ παράλληλα ορίζεται και ο τρόπος συμπεριφοράς τους εντός γάμου.

Βέβαια αξίζει να σημειωθεί ότι η ίδια η Δημήτρια δεν είχε καμία ενεργή συμμετοχή στο συμβόλαιο καθώς σύμφωνα με το τότε ελληνικό δίκαιο, μια γυναίκα δεν είχε καμία νομική εξουσία και δεν μπορεί μόνη της να προχωρήσει στην υπογραφή ενός συμβολαίου, αλλά χρειάζεται πάντα κάποιον άνδρα να ενεργεί ως κηδεμόνας της. Έτσι, τα συμβαλλόμενα μέρη του συγκεκριμένου συμβολαίου είναι ο σύζυγος Ηρακλείδης -μάλλον στρατιώτης στη φρουρά της Ελεφαντίνης- και ο πατέρας της Δημητρίας, Λεπτίνης -πιθανότατα στρατιώτης ή έμπορος στην ίδια περιοχή.

Είναι αξιοσημείωτο πάντως ότι στο συμβόλαιο αναφέρεται ότι ο Ηρακλείδης «λαμβάνει» τη Δημητρία όχι μόνο από τον πατέρα της αλλά και από τη μητέρα της Φιλωτίδα. Είναι πιθανό η αναφορά της μητέρας να σχετίζεται με το δωρικό δίκαιο της Κω, τόπου καταγωγής της οικογένειας της νύφης, καθώς κάποιες επιγραφές από το νησί καταγράφουν τους πολίτες της Κω τόσο με το όνομα του πατέρα όσο και της μητέρας τους.

Από την πλευρά της, η Δημήτρια θα φέρει μαζί της ρούχα και κοσμήματα αξίας 1.000 δραχμών ως προίκα, δηλαδή μόνο κινητά αντικείμενα τα οποία απαλλάσσουν τον γαμπρό από την οικονομική επιβάρυνση να προσφέρει αυτά τα είδη στη γυναίκα του. Το γεγονός ότι προσφέρει μόνο κινητά αντικείμενα υποδηλώνει πιθανότατα ότι το ζευγάρι θα μετακινούνταν συχνά και δεν θα είχε μόνιμο τόπο κατοικίας κάτι σύνηθες για την εποχή των Πτολεμαίων και ειδικά για στρατιώτες, όπως ήταν ο Ηρακλείδης. Ταυτόχρονα, και οι δύο σύντροφοι δεσμεύονται για καλή συμπεριφορά στον γάμο: θεσπίζονται κανόνες σε περίπτωση παραβίασης ή απιστίας στον σύντροφο. Πάντως, το συμβόλαιο απαγορεύει μόνο τη μοιχεία που διαπράττεται εντός του οίκου. Δεν απαιτείται μονογαμία εκτός σπιτιού, αρκεί οι ενδεχόμενες ερωτικές σχέσεις να μην οδηγήσουν στην απόκτηση παιδιών. Με την απαγόρευση της απόκτησης παιδιών από κάποια άλλη γυναίκα διασφαλίζεται αφενός η θέση της Δημητρίας ως νόμιμης συζύγου, αφού μόνον εκείνη μπορεί να φέρει στον κόσμο τα παιδιά του συζύγου της, και αφετέρου η θέση των παιδιών της.

Το συμβόλαιο συνυπογράφουν 6 μάρτυρες του γάμου, ενώ και τα δύο μέρη των συμβαλλομένων θα κρατήσουν από ένα αντίγραφο του συμβολαίου.

Το κείμενο του συμβολαίου

Κατά το έβδομο έτος της βασιλείας του Αλεξάνδρου, γιου του Αλεξάνδρου, το 14ο έτος της σατραπείας του Πτολεμαίου, τον μήνα Δίο. Συμβόλαιο γάμου του Ηρακλείδη και της Δημητρίας. Ο Ηρακλείδης (από την Τήμνο) παίρνει τη Δημητρία από την Κω ως νόμιμη σύζυγό του από τον πατέρα της Λεπτίνη, Κώιο, και τη μητέρα της Φιλωτίδα· και οι δύο είναι ελεύθεροι.

Εκείνη φέρει ως προίκα ρουχισμό και κοσμήματα αξίας χιλίων δραχμών και ο Ηρακλείδης θα παρέχει στη Δημητρία όλα όσα αρμόζουν σε ελεύθερη γυναίκα. Θα ζήσουν δε μαζί όπου φαίνεται καλύτερο στον Λεπτίνη και τον Ηρακλείδη, αφού αποφασίσουν από κοινού.

Εάν η Δημητρία συλληφθεί να κάνει κάποια κακή πράξη που ντροπιάζει τον άνδρα της Ηρακλείδη, να στερηθεί όλα όσα έφερε ως προίκα, ο Ηρακλείδης όμως να αποδείξει ό, τι τυχόν καταγγέλλει εναντίον της Δημητρίας μπροστά σε τρεις άνδρες τους οποίους θα εγκρίνουν και οι δύο.

Να μην επιτρέπεται στον Ηρακλείδη να φέρει στο σπίτι άλλη γυναίκα προσβάλλοντας τη Δημητρία, ούτε να τεκνοποιήσει από άλλη γυναίκα, ούτε να κάνει κάποια κακή πράξη ο Ηρακλείδης εναντίον της Δημητρίας με οποιοδήποτε πρόσχημα. Εάν όμως ο Ηρακλείδης συλληφθεί να κάνει κάτι από αυτά και η Δημητρία το αποδείξει μπροστά σε τρεις άνδρες, τους οποίους εγκρίνουν και οι δύο, να αποδώσει ο Ηρακλείδης στη Δημητρία την προίκα χιλίων δραχμών που εκείνη έχει προσκομίσει και να πληρώσει ως πρόστιμο επιπλέον χίλιες δραχμές σε αργυρό νόμισμα του Αλεξάνδρου.

Η Δημητρία και όσοι ενεργούν για λογαριασμό της να έχουν το δικαίωμα εκτέλεσης, σαν να επρόκειτο για δίκη που έχει νομίμως ολοκληρωθεί, εις βάρος του ίδιου του Ηρακλείδη και όλης της περιουσίας του, τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.

Αυτό το συμβόλαιο να ισχύει από κάθε άποψη, όπου τυχόν ο Ηρακλείδης το προσκομίσει κατά της Δημητρίας ή η Δημητρία και όσοι ενεργούν για λογαριασμό της το προσκομίσουν κατά του Ηρακλείδη, σαν να είχε γίνει η συμφωνία σε εκείνο το μέρος. Ο Ηρακλείδης και η Δημητρία να έχουν το δικαίωμα να φυλάξει ο καθένας το δικό του συμβόλαιο και να το προσκομίσουν ο ένας κατά του άλλου.

Μάρτυρες: Κλέων Γελώιος, Αντικράτης Τημνίτης, Λύσις Τημνίτης, Διονύσιος Τημνίτης, Αριστόμαχος Κυρηναίος, Αριστόδικος Κώιος.

ΠΗΓΗ: janus.gr