Οι περισσότεροι με τους οποίους μιλήσαμε είναι πρόσφυγες. Για προφανείς λόγους, πήγαμε σε δύο προσφυγικούς συνοικισμούς, αυτόν του Αγίου Μάμαντος στη Λευκωσία και τον αντίστοιχο του Καψάλου στη Λεμεσό και κάναμε προσωπικές συνεντεύξεις με 10 πρόσφυγες. Επιπλέον, μιλήσαμε με δύο γυναίκες που ναι μεν δεν είναι πρόσφυγες, αλλά ζούσαν σε μεικτά χωριά.

Δεν κάναμε το ρεπορτάζ για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα, ότι για παράδειγμα οι σχέσεις των δύο κοινοτήτων ήταν καλές ή κακές πριν την Εισβολή ή ότι όλα είναι ρόδινα για να ζήσουμε και πάλι μαζί ή ότι τα πράγματα είναι δύσκολα.

Τελειώνοντας όμως το ρεπορτάζ, αυτό που καταλάβαμε είναι πως, σε προσωπικό επίπεδο, σε επίπεδο συμβίωσης απλών καθημερινών ανθρώπων, ειδικά με κάποιον που μεγαλώνεις μαζί του, ή που τον γνωρίζεις πολλά χρόνια, όλα είναι πολύ απλά και δεν έχουν σημασία ούτε τα πιστεύω, ούτε οι θρησκείες, ούτε οι εθνικότητες. Στην πορεία βρίσκεις πολύ περισσότερα κοινά σημεία παρά πράγματα που σε χωρίζουν.

Στη μεγάλη τους πλειοψηφία οι απόψεις και οι ιστορίες που ακούσαμε είναι πολύ ενθαρρυντικές. Ακόμα και σε περιπτώσεις που εξέφραζαν αρνητικότητα, αυτή αφορούσε στον φόβο ή έστω στην ανασφάλεια για κάτι που απλώς δεν είχαν την τύχη να γνωρίσουν. Και είναι λογικό. Όπως λογικό είναι κάποιοι να είναι επιφυλακτικοί ή και εντελώς αρνητικοί, λόγω άσχημων καταστάσεων που βίωσαν και άσχημων αναμνήσεων που κουβαλούν.

Διαβάζοντας τις ιστορίες παρακάτω, έστω κι αν το δείγμα δεν είναι μεγάλο, εντούτοις μια γενική εντύπωση μπορείτε να την αποκομίσετε για το πώς σκέφτονται άνθρωποι της γενιάς που έζησε από πρώτο χέρι τον πόλεμο, τον εκδιωγμό, την προσφυγιά, την ανέχεια, της γενιά που είχε όμως και την τύχη να ζήσει σε μία ενωμένη Κύπρο. Πως, παρά τον πόνο και το αίσθημα της αδικίας, καταφέρνει εντούτοις να διαχωρίσει από όλα τα αρνητικά την ανθρωπιά και να την αναγάγει τελικά ως ένα πολύτιμο φυλακτό ευελπιστώντας σε καλύτερες μέρες!

ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΜΙΧΑΛΗ ΜΙΧΑΗΛΙΔΗ ΚΑΙ ΑΝΔΡΕΑ ΚΑΤΣΙΗ

Ελένη Πιερίδου, Άγιος Ερμόλαος  

Με τους Τουρκοκύπριους στο χωρκό εζούσαμε μια χαρά, δεν είχαμε κανένα πρόβλημα ούτε καβγάδες. Δεν ήταν πολλοί και λίγοι-λίγοι έφευγαν.  Θυμάμαι κάθε Πάσχα η Τουρκού ήταν να ανοίξει τη πόρτα να μας πει «Καλό Πάσκα κορούες».

Τώρα δεν ξέρω αν θα μπορούσαμε να ξαναζήσουμε μαζί. Αν μπορούσαν να ήταν οι ίδιοι Τουρκοκύπριοι που ήταν τότε στο χωρκό ναι, με άλλους δεν ξέρω.

Νίκος Κοκότσης, Μόρφου

Στη γειτονιά μας δεν είχαμε πολλές οικογένειες Τ/κ, μόνο θκιο-τρεις. Οι σχέσεις μας ήταν άψογες. Στα ίδια καφενεία, στις ίδιες ταβέρνες, εμοιραζούμασταν χαρές τζαι λύπες. Όπως τότε, την περίοδο του πραξικοπήματος, εκαθόμασταν ούλοι στον καφενέ τζαι ένας φίλος Τ/κ έφερε να μας γνωρίσει τον αρφό του που εσπούδαζε γιατρός στο εξωτερικό. Ξαφνικά, εδώκαν μέσα οι της ΕΟΚΑ Β’ τζαι επυροβόλησαν τον στο κεφάλι.

Δεν κρατώ κατζίες, ούτε έχθρες. Όταν εξαναπήα στο σπίτι μου στου Μόρφου, το μόνο που ένιωσα ήταν ότι ήθελα να επιστρέψω και να γίνουμε ξανά όπως παλιά. Δεν θα είχα πρόβλημα να ζήσω με Τουρκοκύπριους. Αν εν καλά πλάσματα, μου αρκεί. Ξέρεις τι πιστεύκω; Πως αν λύσουμε το Κυπριακό, μετά που μερικά χρόνια δεν θα υπάρχει το «ποτζιή» τζαι το «ποδά», ούλλα θα μοιάζουν όπως και τότε, πριν τον πόλεμο, που η Κύπρος ήταν μια τζαι οι άνθρωποί της ένα πράμα.

Σωτήρα Ιωάννου, Κουτσοβέντης

Όλοι μας έχουμε τους καλούς και τους κακούς, αλλά γενικά υπήρχε και μια εχθρότητα, λόγω ενός περιστατικού όπου οι Τουρκοκύπριοι είχαν σκοτώσει ένα παιδί 23 χρόνων. Τον κάλεσαν να κόψει καρπούζια και τον σκότωσαν.

Όχι, δεν νομίζω ότι θα μπορούσαμε να ζήσουμε μαζί. Είδετε πόσες χιλιάδες κόσμου υποδέχθηκαν τον Ερντογάν όταν ήρθε; Φάσκουν και αντιφάσκουν; Γιατί να τον υποδεχθούν αφού έχουν παράπονο μαζί του; Και για τον Ακκιντζί, επίσης, διαβάζαμε ότι ήταν συναινετικός και βλέπεις τι γίνεται… Ποιον να εμπιστευτείς; Εγώ δεν τους εμπιστεύομαι. Εγώ μπορεί να είμαι και επηρεασμένη που τες καταστάσεις, διότι άνθρωποι είμαστε… Είναι τούτο που λέω καμιά φορά, όταν δεις φάτσα με φάτσα έναν Τούρκο, νοιώθεις και συμπάθεια και αγάπη. Στο γενικό όμως, νοιώθεις κάτι που δεν μπορώ να το εξηγήσω, Να μεν το πω μίσος, αλλά φόβο, ανασφάλεια… Ο κόσμος είναι απογοητευμένος, ενώ νοιώθει και μια ανασφάλεια. Ειδικά με την Τουρκία. Εγώ έζησα την εισβολή και έχω μια φοβία μέσα μου. Κάθε φορά που ακούω δυνατό βουητό αεροπλάνου, πιάνεται το στομάχι μου. Ποιος μπορεί να μας υπερασπιστεί; Ο πόλεμος σήμερα δεν γίνεται με ασκέρι και εμείς έχουμε χαβάν εγγλέζικον.

Γιώργος Φανούριος, Γερόλακκος

Πριν την εισβολή είχα θκιο τσιράκκια, ήμουν ηλεκτρολόγος. Ο Φατίλ τζαι ο Μουσταφάς. Εδουλεύκαν μαζί μου. Τη μέρα που έγινε το πραξικόπημα είχα τους μαζί μου. Επειδή εφοηθήκαν, έπιασα τους τζαι επήρα τους στον Γερόλακκο. Για μια πέντε μέρες, που τον φον τους, με ετρώαν με επίναν. Όταν είδαν την φωθκιά στον Πενταδάκτυλο, μόλις ξεκίνησε η Εισβολή, εκαταλάβαν ότι κάτι γίνεται τζαι είπαν μου «Μάστρε πρέπει να πάμε ποτζιή». Εγώ, πάλε, εφοούμουν που τους Πραξικοπηματίες, αφού αν τους έβλεπαν μπορούσε να τους σκοτώσουν. Τους πήρα σιγά-σιγά έξω που το χωρκό μας και τους είπα να πάνε στο Κιόνελι, αφού τους ευχήθηκα καλή τύχη. Δεν τους είδα ξανά. Ρώτησα μετά τον πόλεμο αν τους είδε κάποιος, αλλά μου είπαν ότι μπορεί να είναι στην Αγγλία. Συνεχίζω τζαι πάω ποτζιή τζαι πάντα ρωτώ γι’ αυτούς, αλλά δεν έτυχε να τους δω. Βέβαια, τωρά εν 60 χρονών…

Βεβαίως, ειδικά εγιώνι μπόρω. Διότι όσοι έξερα ήταν πολλά καλά κοπελλούθκια. Που δαμέ τζαι τζει, ο υπόλοιπος κόσμος εν ξέρω.

Μ.Γ., Προδρόμι, Πόλη Χρυσοχούς

Εμεγαλώσαμε μαζί με τους Τούρκους τζαι τες Τουρκούες. Ήμασταν όλοι μαζί, μια γειτονιά. Επαίζαμε μαζί, εδουλεύκαμε μαζί στα χωράφκια ο ένας του άλλου. Ήταν φτωχά τα πλάσματα τζαι έπρεπε να δουλεύκουν ούλλοι μαζί.

Ξέρω οι νέες γενιές τωρά πώς μεγαλώνουν; Αν μιλούμε για μας, θα μπορούσαμε να ζήσουμε με τους παλιούς, σίουρα. Να σου πω κάτι… Όπως επήαν οι δικοί μας στα Κατεχόμενα τζαι εγυρεύκαν τα σπίθκια τους, τζαι οι Τούρτζοι ήρταν τζαι εγυρεύκαν τα δικά τους.

Ελένη Παναγιώτου, Μαλλιά

Εγεννήθηκα τζαι εμεγάλωσα στη Μαλλιά, ένα χωρκό γεμάτο με οικογένειες Τουρκοκυπρίων. Εν εξεχώριζες ποιος εν ποιος, εν το ενιώθαμε έτσι. Έχω πολλά όμορφες αναμνήσεις που τότε. Έρκουνταν  στους γάμους μας, επηένναμεν εμείς στους δικούς τους, ενώ όποτε είχεν κάποιος ανάγκη εβουρούσαμεν ούλλοι να βοηθήσουμε.

Κανένας δεν μας επείραξεν ποττέ, ούτε εμείς επειράξαμεν. Τζαι που εγίνηκεν το πραξικόπημα εν που άλλα χωρκά που εκάμαν εισβολή στο χωρκό μας. Μετά έγινεν η εισβολή τζαι εφύαν τους ούλλους που το χωρκό. Εν θα ξεχάσω μια γειτόνισσά μας, Τουρκού, που λλίο πριν φύει, επήεν στην κουμέρα μου τζαι έδωκες της ένα μαντήλι με τυλιμένα τα χρυσαφικά της για να της τα προσέχει ώσπου να στραφεί πίσω. Έτσι επιστεύκαν, ότι θα έρτουν πίσω σπίτι τους, τζαι επειδή εφοούνταν τι θα έβρουν στην άλλη πλευρά -επήραν τους στο Πραστιό του Μόρφου- επροτίμησεν να αφήκει τα χρυσαφικά της ποδά να της τα φυλάουν μήπως τζαι κλέψουν της τα. Τζαι πράγματι, όταν ηρεμήσαν λλίο τα πράματα τζαι εστράφηκεν στο χωρκό με τους δικούς της να δει το σπίτι της, επήεν στην κουμέρα μου, εκάτσαν, ήπιαν τον καφέ τους τζαι έδωκεν της τα χρυσαφικά με την ευχή να ξαναγίνουν γειτόνοι.

Ήταν όμορφες εποχές τζίνες, ξέρεις ότι ακόμη θυμούμαι τα τούρτζικα τραγούδια που μου εμαθαίναν οι μιτσιές οι Τουρκούες που επαίζαμεν; Είχαμεν αγάπη τότε. Αν μου ελάλες τωρά να στραφώ πίσω Μαλλιά με τους τότε γείτονές μου, θα πήαινα βουρητή. Πριν μερικά χρόνια εδιοργάνωσε το χωρκό μιαν εκδήλωση τζαι εκάλεσεν μας ούλλους, ήβρα τις παλιές μου φιλενάδες τις Τουρκούες που εμεγαλώσαμε μαζί, αγκαλιαστήκαμε τζαι εκλάψαμεν για τα τόσα χρόνια που ήμασταν μακριά, ετραγουδήσαμεν τζαι εθυμηθήκαμεν τα παλιά. Αν μας αφήκουν μόνους μας, μια χαρά θα είμαστε. Ώσπου νεκατώνουνται άλλοι, τίποτε εν θα γίνει γιε μου.

Ανδρέας Χατζηβασιλείου, Κερύνεια

Πριν την εισβολή μέναμε στην πάνω Κερύνεια. Όλα τα σπίτια ήταν μιξ με τους Τουρκοκύπριους, τα καφενεία ήταν μιξ, τα πάντα, καμία διαφορά. Όπως εζούσαμε με τους Έλληνες, εζούσαμε και με τους Τούρκους. Κανένα πρόβλημα. Άριστες οι σχέσεις μας!

Θα μπορούσαμε να ζήσουμε ξανά μαζί, ναι. Με τους Τ/κ ναι, κανένα πρόβλημα, ό,τι ώρα θέλουν! Πάμε βουρητοί. Θα μείνουν όμως μόνο Τ/κ; Τόσες χιλιάδες έποικοι που θα πάνε;

Αγγέλα Σάββα, Άγιος Βασίλειος Λευκωσίας

Δεν είχαμε κανένα απολύτως πρόβλημα, ήμασταν καλά μεταξύ μας.

Θέλουμε να βρεθεί λύση, δεν θα είχαμε πρόβλημα να ζήσουμε μαζί. Αφήσαμε τα σπίτια μας, την περιουσία μας, εν λλίο πράμα; Και τωρά είμαστε καλά, δόξα σοι ο Θεός, αλλά στον τόπο μας σίουρα εν καλλύττερα.

Ήβη Νικολάου, Άγιος Ερμόλαος.

Πριν τον πόλεμο στο χωρκό ήταν έξι εφτά οικογένειες Τουρκοκυπρίων. Ήταν ο Αλί, η Αϊσιέ, ο Χαλίλης, ο Μουσταφά, η Λουττιέ που είχε τέσσερα παιδιά. Θυμούμαι στη Λουττιέ επηαίναμε τζαι έφκαλλε μας τον φόον μας. Γενικά, εζούσαμε καλά, ήταν ήσυχα. Οι Τουρκοκύπριοι ήταν καλά πλάσματα.

Σήμερα, μόνο αν ήταν οι ίδιοι που ήταν τότε στο χωρικό θα μπορούσα να ξαναζήσω μαζί τους. Αλλά εκείνοι τώρα θα έχουν πεθάνει. Με άλλους που δεν τους ξέρω, όχι δεν θα ήθελα να ζήσω, δεν έχω εμπιστοσύνη. Σήμερα, πας και κάποιοι Τουρκοκυπριοι δεν σου ανοίγουν να μπεις να δεις το σπίτι σου.

Ηλίας και Δήμητρα Κλεάνθους, Ομορφίτα

Ηλ: Ήμουν επικουρικός αστυνομικός τότε, και μόλις είχαμεν αρραβωνιαστεί τζαι ετοιμάζαμεν τον γάμο μας. Θα παντρευκούμαστεν 15 Ιουλίου.

Δ: Έφυα με το κλειδί στο σιέρι που το σπίτι μου. Ήταν ούλλα έτοιμα για το γάμο. Ούλλοι οι γείτονές μας ήταν Τουρκοκύπριοι. Ξέρεις πόσον ωραία επερνούσαμε; Τότε που ετοιμάζουμουν για το γάμο, ούλλες οι Τουρκούες εβοηθούσαμε να πλύνουμε την προίκα μου, να καθαρίσουμε το σπίτι. Ηθέλαν να μπουν τζαι κουμέρες, αλλά επειδή εν εμπορούσαν λόγω της εκκλησίας, εδώκαν μας λεφτά να τις γράψουμε.

Ηλ: Ήταν πολλά καλή η ζωή μας. Επερνούσαμεν αγαπημένοι τζαι μονιασμένοι. Τούτον που λαλεί η Δήμητρα με το γάμον ισχύει. Όταν εκάμναμεν τις ετοιμασίες είχαμεν θκιο Τουρκούθκια γειτόνους τζαι επείραζά τους ότι η σούβλα του γάμου ενναν χοιρινή τζαι θα μείνετε νηστιτζοί, τζαι ελέεαν μου «ρε εσού κάμε την, τζαι εμείς θα φάμε, μεν φοάσαι».

Δ: Είμαστε παραπάνω που τα αδέρφκια. Θυμούμαι έντονα τις ώρες που έπρεπε να φύουμε που το σπίτι μας τζαι να χωριστούμε. Εκλαίαμεν με τις γειτόνισσες γιατί εξέραμεν μέσα μας ότι εν θα ξαναβρεθούμε. Τζαι εν εξαναβρεθήκαμεν. Το σπίτι μας εν μέσα στη στρατιωτική ζώνη πλέον, τζαι εν έμεινεν κανένας που τότε τζαμέ.

Δ: Αν εν οι ίδιοι ναι, αν είναι που τους κουβαλητούς εν ξέρω. Ποιος ξέρει ποιοι εν τζείνοι; Τι εκάμαν; Τι πλάσματα ένει; Με τους Τουρκοκύπριους, όμως, μπορώ. Έτσι νομίζω τουλάχιστον. Επεράσαν τόσα χρόνια, ήμουν 24, τωρά είμαι πάνω που 70 χρονών, αλλάξαμεν τζαι εμείς, αλλάξαν τζαι τζείνοι.

Ηλ: Γιε μου, μεν ακούεις που λαλούν τούτοι ούλλοι ότι εν μπορούμε να ζήσουμε μαζί. Οι παππούες μας πώς εζιούσαν; Εμείς πώς τα καταφέρναμε τόσα χρόνια; Τζαι εδιασκεδάζαμεν μαζί, τζαι επερνούσαμε μια χαρά. Πάλε καλά θα περνούμε. Εμείς τζείνο που λαλούμεν είναι να φύουν οι κουβαλητοί, τζαι πάλε τούτον εν σχετικό γιατί έσιει αθρώπους που οι γονιοί τους εν που την Τουρκία, αλλά εγεννήσαν τους ποδά, τζαι έσιει 44 χρόνια που ζουν ποδά, τι να του πεις τζείνου; Ότι τούτος εννεν ο τόπος του; Τζαι τούτου, τόπος του ένει πάλε. Εν να μου πεις τούτος εν Τούρκος της Τουρκίας, αλλά αφού οι παραπάνω που τούτους εν ξέρουν καν την Τουρκία, μπορεί να μεν επήαν τζαι ποττέ.

Δ: Ξέρεις ότι κατά διαστήματα βρίσκουμεν άτομα Τουρκοκύπριους που την Ομορφίτα τζαι αγκαλιάζουν μας τζαι φιλούν μας τζαι λαλούν μου «πότε γειτόνισσα;».

Ανδρούλα Ιωάννου, Άγιος Ερμόλαος

Εμείς εν εμέναμε τέλια κοντά με τους Τουρκοκύπριους αλλά που την επαφή που είχαμε εν θυμούμαι να είχαμε κανένα πρόβλημα. Οι γείτονες του Χασάνη ελέαν ήταν πολλά καλός. Ο άντρας μου είχε και εδουλεύκαν του πέντε-έξι Τουρκοκύπριους, και το μεσημέρι εμαύρευκα για όλους και έρκουνταν και ετρώαν. Ηταν καλά πλασματα, δεν είχαμε κανένα πρόβλημα μαζί τους.

Θα μπορούσα να ξαναζήσω με τους Τουρκοκύπριους, αν εν καλά πλάσματα και φέρονται μας καλά. Σημασία έχει ο άνθρωπος και όχι σε ποια εθνικότητα ή θρησκεία ανήκει. Μετά τον πόλεμο που επήαμε στον Καναδά εγώ εδούλευα με ανθρώπους που όλα τα μέρη του κόσμου και είχαμε γείτονες από διαφορετικές θρησκείες και χρώμα. Γιατί να μην μπορώ να ζήσω με τους Τουρκοκύπριους σήμερα; Φτάνει να υπάρχει καλή θέληση και να είναι καλοί άνθρωποι.

ΔΙΑΒΑΣΕ ΑΚΟΜΑ: Τι πρόλαβες να πάρεις μαζί σου φεύγοντας το '74;

ΔΕΣ ΚΙ ΑΥΤΟ: Οι πρώτες μέρες μετά την Εισβολή [4 Κύπριοι -παιδιά τότε- θυμούνται]