Κάτι μ’ έπιασε αυτές τις μέρες. Μια «φάση» να σκαλίσω το παρελθόν. Άνοιξα τα πάνω ντουλαπάκια του δωματίου, εκεί που φυλάμε συνήθως ότι μας παίρνει χώρο και βρήκα στο βάθος κάτι κουτιά, ανάμεσα σε αυτά και μια μεγάλη πολύχρωμη κάρτα, δώρο της αδερφής μου για τα 15α μου γενέθλια. Την διάβασα, την ξαναδιάβασα, ξανά και ξανά. Μου ήταν αδύνατον να συνειδητοποιήσω πως από τότε πέρασαν κιόλας 17 χρόνια.
Περισσότερα απ’ όσα ήμουν όταν μου έδωσε την κάρτα μαζί με ένα φιλί η Ναταλί. Ο χρόνος φίλε. Το πιο περίεργο πράγμα. Δεν ξέρεις για πότε φεύγει και που τον σπαταλάς. Μεγαλώνεις, ωριμάζεις. Αλλά ένα κατάλαβα, ευτυχώς νωρίς. Όσο μεγαλώνω, τόσο ο μικρός 15χρονος, μη σου πω και ακόμη μικρότερος, μέσα μου, πρέπει να μένει ζωντανός. Αλλιώς δεν παλεύεται!
Κάπως σαν τον Θοδωρή Κωστιδάκη . Τον γνώρισα πέρυσι στο «City free press point», σε μια εκδήλωση για παιδιά που οργανώσαμε. Με εντυπωσίασε! Κυρίως ο τρόπος που αντιμετώπιζε και τον αντιμετώπιζαν τα μικρά! Με τους μεγάλους, τον έκοψα πως είχε μεγαλύτερες αναστολές, πιο γερές άμυνες. Καραγκιοζοπαίκτης στο επάγγελμα, από τους λίγους που ασχολούνται ακόμη με την τέχνη του θεάτρου σκιών.
Με αφορμή λοιπόν την παράσταση «Τρεις ιστορίες από το χίλιες και μια νύχτες» (18-20 Οκτ, Αιθ. Καστελλίωτισσα, Λευκωσία), μια συνεργασία των ομάδών «Παραμυθίες» και «ΚαραγκιόΖΕΙΣ παντού», μας διηγείται την ιστορία του!
Από τον Γιάννη Πέτεβη.
Τρεις ιστορίες από το «Χίλιες και μια νύχτες». Πώς προέκυψε η συνεργασία των δύο θεατρικών ομάδων;
Από αμοιβαίο θαυμασμό! Θεωρώ ότι οι «Παραμυθίες» (Μαρίνα Κατσαρή, Βερόνικα Αλωνεύτου) είναι ταλαντούχες και ξεχωριστές σε αυτό που κάνουν. Όταν άκουσα για πρώτη φορά παραμύθια από αυτές μαγεύτηκα στην κυριολεξία -και έτσι γίνεται κάθε φορά μέχρι σήμερα. Εκείνο τον καιρό συζητούσαμε με την Κατερίνα Παντέλα (εικαστικός στο «ΚαραγκιόΖΕΙΣ παντού») την ιδέα για παραστάσεις θεάτρου σκιών πέρα από τον Καραγκιόζη. Είχαμε μάλιστα στο μυαλό μας να δουλέψουμε πάνω σε παραμύθια. Έτσι, ήταν ευτυχής συγκυρία που γνωριστήκαμε με τις Παραμυθίες, δημιουργήσαμε πολύ ωραίες φιλίες, αλλά και την ομάδα «Οκλαδόν» για μια σειρά παραστάσεων, με πρώτη αυτή που θα δείτε στις 18 και 20 Οκτωβρίου στην Καστελιώτισσα.
Ξεχνάμε εκείνο το παιδί που κάποτε υπήρξαμε, λες και δεν είναι κομμάτι δικό μας, λες και η παιδική ηλικία ήταν μόνο ένα μέσο για να φτάσουμε στην ενηλικίωση.
Και τι να περιμένει κανείς να δει παρακολουθώντας την παράσταση; Τι θα πάρει μαζί του ο κόσμος φεύγοντας, σε συναίσθημα και σε μηνύματα;
Απευθύνεται σε ενήλικες. Περιέχει μαγευτική αφήγηση, εκπληκτική και σπάνια ζωντανή μουσική της ανατολής, το θέατρο σκιών σε όλη του τη δυναμική -από φιγούρες κοντά στο πνεύμα του Καραγκιόζη, μέχρι σκιές ανθρώπων. Η κάθε ιστορία εκτυλίσσεται παράλληλα στο λόγο, στη μουσική και στην εναλλαγή φωτός/σκιάς. Προσπαθήσαμε να υπηρετήσουμε πιστά την κάθε μια από αυτές τις τρεις τέχνες, αλλά και να τις συνδυάσουμε έτσι ώστε να αναδείξουμε την κεντρική ιστορία και το αυθεντικό κείμενο. Όσο για μηνύματα... το συναίσθημα είναι το μήνυμα! Η συγκίνηση που προκαλεί στον ενήλικα η αφήγηση, το ταξίδι που ξεσηκώνει, το γέλιο και το δάκρυ.
Υποτιμούμε τα «παιδαριώδη για τα γούστα μας» παραμύθια, αλλά παραμυθιαζόμαστε από την προπαγάνδα κάθε είδους. Τόσο ξένη είναι πλέον για μας η παιδικότητα, που κάνουμε και τα παιδιά μας «μικρομέγαλα».
Οι άνθρωποι σήμερα, μικροί και μεγάλοι, έχουν γίνει λίγο πιο κυνικοί πιστεύεις; Πόσο μας λείπει το παραμύθι;
Πάρα πολύ! Ειδικά όταν είμαστε πληγωμένοι και νιώθουμε προδομένοι, όπως ο βασιλιάς Σαχριάρ. Όλοι μας αφηνόμαστε και χανόμαστε στη ρουτίνα και στις «σοβαρές» υποθέσεις μας. Ξεχνάμε εκείνο το παιδί που κάποτε υπήρξαμε, λες και δεν είναι κομμάτι δικό μας, λες και η παιδική ηλικία ήταν μόνο ένα μέσο για να φτάσουμε στην ενηλικίωση. Εξαντλούμε την ανάγκη μας για παιχνίδι στο ποδόσφαιρο και τον τζόγο. Αντί για αυτοκινητάκια παίζουμε με αυτοκινητάρες. Προσπαθούμε να αποκτήσουμε αντικείμενα και όχι εμπειρίες. Υποτιμούμε τα «παιδαριώδη για τα γούστα μας» παραμύθια, αλλά παραμυθιαζόμαστε από την προπαγάνδα κάθε είδους. Τόσο ξένη είναι πλέον για μας η παιδικότητα, που κάνουμε και τα παιδιά μας «μικρομέγαλα». Τα μεγαλώνουμε μαθαίνοντάς τους να ησυχάζουν ακίνητα μπροστά από την τηλεόραση, το κινητό ή το i-pad. Για να δικαιολογήσουμε διανοητικά αυτές μας τις τάσεις, επιστρατεύουμε τον κυνισμό, τη συμμόρφωση στα κοινωνικά στερεότυπα και την αδιαφορία. Το παραμύθι όμως προέρχεται από άλλο κόσμο και αγγίζει τις αντίστοιχες χορδές μέσα μας. Προέρχεται από έναν κόσμο που μυρίζει χώμα, τρέξιμο, αληθινές συναντήσεις, συγκρούσεις, έντονα συναισθήματα και ζωή βιωμένη ως το μεδούλι. Για αυτό πιστεύω ότι το χρειαζόμαστε το παραμύθι. Είναι τρόπος έκφρασης όσο είμαστε παιδιά και ανάσα ζωής όσο είμαστε μεγάλοι.
Εσένα ποιο είναι το αγαπημένο σου παραμύθι και γιατί;
Αγαπώ πολύ τα παραμύθια και τα χρησιμοποιώ συνέχεια στη δουλειά μου σαν εμψυχωτής ομάδων θεατρικού παιχνιδιού. Το αγαπημένο μου όμως είναι «Ο εγωιστής γίγαντας» του Oscar Wilde.
Ο Καραγκιόζης με απελευθερώνει γιατί ως χαρακτήρας είναι πέρα από κάθε σύμβαση και πέρα από κάθε κανόνα.
Είσαι από τους ελάχιστους που απέμειναν να εξασκούν την τέχνη του «θεάτρου σκιών». Τι σε οδήγησε σε αυτό και τι σε κάνει να μένεις;
Αρχικά, έχει να κάνει με την απόφαση που πήρα κάποια στιγμή στη ζωή μου ότι θα ασχοληθώ επαγγελματικά με τα πράγματα που με γεμίζουν και στα οποία πιστεύω ότι είμαι καλός, ανεξάρτητα από πρακτικές και οικονομικές δυσκολίες. Από την άλλη, βρίσκω ότι το θέατρο σκιών έχει κάτι το μαγικό. Δεν ξέρω αν είναι η γοητεία που ασκεί το φως και η σκιά, δεν ξέρω αν είναι οι εξωτικές και πανάρχαιες ρίζες του, πάντως με έχει κερδίσει. Φυσικά, παίζει μεγάλο ρόλο και το γεγονός ότι ο πατέρας μου είναι Καραγκιοζοπαίχτης και έχω μεγαλώσει (κι εγώ και τα αδέρφια μου) με τον Καραγκιόζη -με παραστάσεις, φωνές, φιγούρες, σκηνικά, λάμπες και μπερντέδες και τη δυναμική του Καραγκιόζη ως χαρακτήρα. Ο Καραγκιόζης με απελευθερώνει γιατί ως χαρακτήρας είναι πέρα από κάθε σύμβαση και πέρα από κάθε κανόνα. Είναι λοιπόν για μένα μεγάλη διέξοδος, αλλά και ένα δυνατό εκφραστικό μέσο.
Έχω δει πολλές φορές παιδιά που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να μιλήσουν, αλλά όταν βρεθούν πίσω από το πανί μιλάνε χωρίς σταματημό εκφράζοντας ό,τι τα απασχολεί μέσα τους.
Αν και πρωταγωνιστής, στο επάγγελμα σου πρέπει να μένεις στην σκιά για να έρθει το παραμύθι στο φως. Σ’ ενοχλεί αυτό, ή σου αρέσει πίσω από τα φώτα;
Μου αρέσει αυτή η θέση. Μου λείπει βέβαια η εκφραστικότητα του προσώπου ή της κίνησης του σώματος, που υπάρχει στο θέατρο, αλλά νομίζω ότι η διακριτική θέση πίσω από το πανί ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία μου. Πρέπει όμως να ομολογήσω ότι η αίσθηση του Καραγκιοζοπαίχτη πίσω από το πανί έχει και μια παντοδυναμία. Αισθάνεσαι σαν να είσαι ο κύριος αυτού του μικρόκοσμου εκεί πίσω. Καθορίζεις το κάθε τι: τις φωνές, τις κινήσεις, ποιος θα βγει και ποιος θα μπει, τη μουσική, τον φωτισμό... Μάλλον είναι κι αυτό μέσα στην ιδιοσυγκρασία μου... Πέρα όμως από τις προσωπικές προτιμήσεις, ισχύει και το παράδοξο ότι η θεατρική απόσταση πάντα φέρνει πιο κοντά τον καλλιτέχνη με τον θεατή. Έχω δει πολλές φορές παιδιά που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να μιλήσουν, αλλά όταν βρεθούν πίσω από το πανί μιλάνε χωρίς σταματημό εκφράζοντας ό,τι τα απασχολεί μέσα τους. Έτσι κι εγώ λοιπόν νιώθω ότι το πανί όχι μόνο δεν με κρύβει (σε καμία περίπτωση δεν με προστατεύει), αλλά αντίθετα με εκθέτει περισσότερο.
Τι σου έχει μείνει περισσότερο στην μνήμη από μια θεατρική παράσταση σου.
Δεν θα ξεχάσω ποτέ μια παράσταση Καραγκιόζη που έδωσα σε ένα χωριό της Κύπρου. Πριν την παράσταση έβλεπα τα παιδιά να είναι πολύ ζωηρά και αμφέβαλλα αν θα μπορέσουν να ταυτιστούν με τον Καραγκιόζη. Έκανα λάθος! Παρακολουθούσαν με μεγάλη προσοχή και συμμετείχαν φωνάζοντας αυτό που σκέφτονταν ή αυτό που ένιωθαν. Φτάνει λοιπόν κάποια στιγμή που ο Καραγκιόζης σαν γραμματικός διώχνει τον Σταύρακα, δέρνοντάς τον. Εγώ νομίζω ότι θα τους αρέσει η δράση και ο αστείος τρόπος που γίνεται αυτό. Τότε όμως ακούω τα παιδιά από κάτω να λένε στον Καραγκιόζη: «Κρίμα, έχασες τα λεφτά»! Τόσο πολύ είχαν ταυτιστεί με τον Καραγκιόζη που σκέφτονταν αν θα έβγαζε επιτέλους χρήματα για να φάει και αυτό τους απασχολούσε περισσότερο από το αν θα γελάσουν που έδειρε έναν πελάτη. Αυτό το κράτησα από τότε. Όσο με ξαφνιάζουν ευχάριστα οι ευαισθησίες και οι ανησυχίες των παιδιών, μπορώ να συνεχίζω...
Πως αντιμετωπίζουν τον Καραγκίοζη και τους άλλους ήρωες τα σημερινά παιδιά;
Θα περίμενε κανείς ότι θα τους φαινόταν απαρχαιωμένη η τεχνική και ίσως ξεπερασμένη η θεματολογία. Λοιπόν, τα παιδιά, όλων των ηλικιών, ταυτίζονται πολύ εύκολα και γρήγορα με τους χαρακτήρες, συμμετέχουν, γελούν και το ευχαριστιούνται! Πάντα θέλουν να έρθουν πίσω από το πανί να δουν πως γεννιέται αυτή η τέχνη, με ρωτούν πως κινώ τις φιγούρες, πως αλλάζω τις φωνές κτλ. Έχω καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η τέχνη του θεάτρου σκιών είναι τόσο ζωντανή και δυνατή, που είναι πέρα από τις επίκαιρες τάσεις της διασκέδασης, πέρα από τις εξελίξεις της τεχνολογίας.
Ποιος είναι ο αγαπημένος σου ήρωας του Καραγκιόζη και γιατί;
Αγαπάω όλους τους ήρωες. Όταν παίζω κάποιο συγκεκριμένο χαρακτήρα ή φτιάχνω τη φιγούρα του, τότε εκείνος γίνεται ο αγαπημένος μου. Τον τελευταίο καιρό όμως απολαμβάνω ιδιαίτερα όταν παίζω τον Μπαρμπα-Γιώργο, τον βοσκό θείο του Καραγκιόζη. Νομίζω μου αρέσει η απλότητά του, ο παρορμητισμός του, οι απότομες αλλαγές της διάθεσής του, οι ενστικτώδεις αντιδράσεις του.
«Πάντα παιδί» ή ανωριμότητα. Πόσο συμβαδίζουν αυτά τα δύο ή ίσως τελικά η πιο ώριμη επιλογή είναι να κρατήσεις το παιδί μέσα σου ζωντανό;
Ας αντιστρέψω την ερώτηση για να την κάνω απάντηση. Όταν το να κρατήσεις ζωντανό το παιδί μέσα σου είναι ώριμη επιλογή (και «ώριμη» και «επιλογή»), τότε πιστεύω ότι είναι κάτι πολύ όμορφο που αξίζει. Όταν όμως είσαι σαν μικρό παιδί χωρίς να το συνειδητοποιείς ή να το παραδέχεσαι (πόσο μάλλον να το επιλέγεις), τότε το αποτέλεσμα μου φαίνεται σαν μια εγωκεντρική καρικατούρα. Παντού υπερασπίζομαι το παιδί και την παιδικότητα -ειδικά εκείνη την παιδικότητα που υπάρχει μέσα στους ενήλικες! Πολλές φορές όμως βλέπω (σε άλλους αλλά και στον εαυτό μου) μια επίφαση παιδικότητα που προσπαθεί να δικαιολογήσει την έλλειψη υπευθυνότητας, σοβαρότητας ή κατανόησης. Αλλά τα παιδιά είναι πολύ σοβαρά! Νιώθουν και καταλαβαίνουν ειλικρινά τους άλλους! Η απερισκεψία δεν είναι παιδικότητα. Όταν νιώθω πολύ σημαντικό τον εαυτούλη μου, τη ζωούλα μου και τις σπουδαίες υποθέσεις μου και διασκεδάζω φωνάζοντας «σαν παιδί», πιστεύοντας ότι είμαι πολύ αυθεντικός, τότε ας έχω στο μυαλό μου ότι δεν είμαι παιδί -είμαι ανώριμος. Προτιμώ τους ανθρώπους που νιώθουν σαν παιδιά, που ονειρεύονται σαν παιδιά, τολμούν σαν παιδιά, ζουν τη στιγμή σαν παιδιά, ενθουσιάζονται σαν παιδιά, έχουν περιέργεια σαν παιδιά, γελούν σαν παιδιά, δίνουν βοήθεια... έτσι απλά... σαν παιδιά.
Πριν από δύο χρόνια, ήμουν σε ένα νηπιαγωγείο και περίμενα να ξεκινήσει το θεατρικό εργαστήρι που είχα. Δυο παιδιά απομακρύνθηκαν από τα υπόλοιπα που έπαιζαν στην αυλή και το ένα ρώτησε το άλλο: «Γιατί δεν παίζεις μαζί μου; Δεν μ’ αγαπάς πια;». Τόσο απλά! Το άλλο απάντησε κάνοντας τα παράπονά του και το πρώτο έδωσε τις εξηγήσεις του. Μέσα σε ένα λεπτό ήταν πάλι φίλοι... Αν μπορούσαμε οι «μεγάλοι» να πάρουμε παράδειγμα από τέτοιες «παιδικές συμπεριφορές» νομίζω ότι ο κόσμος μας θα ήταν πολύ πιο όμορφος και η ζωή πιο άξια να τη ζεις.
