30 χρόνια μετά την Πτώση του Τείχους του Βερολίνου, υπάρχουν ακόμα πολλά τείχη να γκρεμίσουμε…

Η 9η Νοεμβρίου 1989 σηματοδοτεί την αρχή της Πτώσης του Τείχους του Βερολίνου (γερμ. Mauerfall), με «δράστες» τους ίδιους τους πολίτες, που ξεχύθηκαν μαζικά από τις δύο πλευρές των συνόρων και έστησαν μία παλλαϊκή γιορτή γκρεμίσματος, σκαρφαλώματος πάνω στο τείχος, διάνοιξης των σημείων ελέγχου, διέλευσης με αυτοκίνητα και τα πόδια και προσωπικής συνάντησης του Άλλου.  Ο Άλλος δεν ήταν ένας ξένος ως προς την εθνική καταγωγή, ταυτότητα, γλώσσα, ιστορική εξέλιξη και πολιτισμικό κύκλο, αλλά ήταν «ο άλλος Γερμανός», με διαφορετική κοινωνικοπολιτική ανάπτυξη, οικονομική εξέλιξη, κουλτούρα και θεώρηση του κόσμου, εξαιτίας της διαίρεσης από τους Συμμάχους της χώρας που προκάλεσε τη σφαγή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Οι παλαιότεροι θυμόμαστε να παρακολουθούμε ξαφνιασμένοι στις οθόνες της τηλεόρασης (Η/Υ στο σπίτι και διαδίκτυο δεν ήταν τότε προς οικιακή χρήση) τις πρωτόγνωρες εικόνες μίας εν εξελίξει «Ειρηνικής Επανάστασης» της κοινωνίας των πολιτών, που σήμαινε το τέλος της διαίρεσης της Γερμανίας και της ψυχροπολεμικής περιόδου στην Ευρώπη.  Βέβαια, η κίνηση των πολιτών κατέστη δυνατή χάρη στις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις που είχαν προηγηθεί. Η νεότερη γενιά πάλι δεν έζησε αυτές τις στιγμές, έχει διαβάσει κι έχει δει μέσα από ντοκιμαντέρ τις συγκλονιστικές στιγμές που εκτυλίχθηκαν στη Γερμανία το 1989, ενώ αρκετοί τουρίστες έχουν συμμετάσχει έκτοτε στις επετειακές εκδηλώσεις του δήμου του Βερολίνου που διοργανώνονται κάθε έτος στις 9 Νοεμβρίου.

 

Από την Δρ Αικατερίνη Λάμπρου - Σύμβουλος Τύπου & Επικοινωνίας Α΄ Πρεσβεία της Ελλάδας στην Κύπρο, Γραφείο Τύπου & Επικοινωνίας

Σύντομο ιστορικό

Το 1945, μετά το τέλος του Πολέμου, η Γερμανία διαιρέθηκε σε τέσσερις Ζώνες Κατοχής, οι οποίες ελέγχονταν και διοικούνταν από τους Συμμάχους (ΗΠΑ, Σοβιετική Ένωση, Μ. Βρετανία και Γαλλία), σύμφωνα με τις αποφάσεις της Συνόδου της Γιάλτας. Το Βερολίνο, πρώην πρωτεύουσα της ναζιστικής Γερμανίας, μοιράστηκε επίσης σε 4 τομείς κι αναδείχθηκε σε κεντρικό σημείο παρασκηνιακής δράσης των μυστικών υπηρεσιών των αντιπάλων χωρών Ανατολής και Δύσης και σε σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου.

Πολίτες του Δυτικού Βερολίνου προσπαθούν να κοιτάξουν το Ανατολικό Βερολίνο πάνω από το νεοανεγερθέν Τείχος (1961)

 

Το Τείχος του Βερολίνου (Berliner Mauer), καρπός του ψυχροπολεμικού κλίματος, άρχισε να οικοδομείται από τις αρχές της Ανατολικής Γερμανίας, αρχικά με τη μορφή συρματοπλεγμάτων, το πρωί της 13ης Αυγούστου 1961 και τελικά έφθασε σε ύψος τα 3,6 μέτρα και συνολικό μήκος 43,1 χλμ.  Στο διάστημα 1949-1961 γύρω στα 2,7 εκατ. Ανατολικογερμανοί πολίτες είχαν εγκαταλείψει το καθεστώς φεύγοντας προς τη Δύση (κατά το ήμισυ νέοι), ενώ καθημερινά περίπου μισό εκατ. πολίτες διέσχιζαν τα σύνορα των τομέων στο Βερολίνο, οπότε οι άνθρωποι είχαν μεταξύ τους επαφή και μπορούσαν να συγκρίνουν τις συνθήκες διαβίωσης μεταξύ των δύο τμημάτων. Η Ανατολική Γερμανία βρισκόταν ουσιαστικά ενώπιον της οικονομικής και κοινωνικής κατάρρευσης λόγω του μαζικού ρεύματος φυγής, οπότε ανακοίνωσε δημόσια την ανέγερση του Τείχους ως ανάχωμα έναντι της δυτικής επιθετικότητας. Τουλάχιστον 138 ήταν τα θύματα που έπεσαν στην προσπάθειά τους να περάσουν με ποικίλα μέσα και τεχνάσματα το ερμητικά κλειστό, ενδογερμανικό τείχος αποκλεισμού, από το 1961 έως το 1989. Ακόμη 251 περίπου Ανατολικογερμανοί φαίνεται να πέθαναν κατά τη διάρκεια ή μετά τους ελέγχους στα σημεία ελέγχου του Τείχους.

Μέχρι σήμερα καταστήματα αναμνηστικών πωλούν κομματάκια από το Τείχος, με ή χωρίς πιστοποιητικό αυθεντικότητας.

Η πολιτική αλλαγή στη Σοβιετική Ένωση στο πρόσωπο του Mikhaïl Gorbatchev σήμανε την αρχή του τέλους των καθεστώτων στις χώρες του επονομαζόμενου ανατολικού μπλοκ, και δημιούργησε τις συνθήκες για την Πτώση του Τείχους. Ώρα 18.53 της 9ης Νοεμβρίου, ο εκπρόσωπος Τύπου του κομμουνιστικού κόμματος Αν. Γερμανίας Günther Schabowski ρωτήθηκε σε Συνέντευξη Τύπου που παραχωρούσε στα διεθνή ΜΜΕ πότε θα ετίθετο σε ισχύ ο νέος νόμος για ελεύθερη διέλευση των συνόρων και απάντησε: «Αμέσως, χωρίς αναβολή».  Μέσα σε λίγη ώρα, χιλιάδες Ανατολικογερμανοί έβγαιναν στους δρόμους και ορμούσαν στα σημεία ελέγχου, ζητώντας να περάσουν άμεσα στην άλλη πλευρά, φωνάζοντας «Είμαστε ένας λαός» (Wir sind ein Volk).  Στις 22.30 οι συνοριακοί φύλακες στην Bornholmer Strasse άνοιξαν πρώτοι τη διάβαση στο πλήθος, χωρίς να περιμένουν άλλη άνωθεν εντολή και χωρίς τη χρήση βίας, και σε λίγες ώρες ακολούθησαν οι άλλες διαβάσεις.

Ωστόσο, ως εθνική επέτειος της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας έχει επιλεγεί η 3η Οκτωβρίου, με την επωνυμία «Ημέρα της Γερμανικής Ενότητας», αντί της 9ης Νοεμβρίου, καθώς στις 3.10.1990 τέθηκε σε ισχύ η συμφωνία ενοποίησης της πρώην Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (BRD) με την πρώην Λαϊκή Δημοκρατία της Γερμανίας (DDR). Στη συμφωνία ενοποίησης, Κεφ. 1, Άρθρο 2, §2 ορίζεται η εθνική επέτειος. Με αυτό τον τρόπο εορτάζεται έκτοτε η Επανένωση (Wiedervereinigung) της χώρας.

Τι έχει αλλάξει 30 χρόνια μετά;

Σήμερα, λίγα τμήματα του Τείχους έχουν απομείνει, ένα τμήμα μήκους 80 μέτρων , εκεί που βρισκόταν το αρχηγείο της ναζιστικής Gestapo, μεταξύ του σημείου ελέγχου Charlie και της Potzdamer Platz, ένα μακρύ τμήμα διακοσμημένο με έργα καλλιτεχνών (γκράφιτι), γνωστό ως East Side Gallery, κατά μήκος του ποταμού Spree που διασχίζει την πόλη κοντά στη γέφυρα Oberbaumbrücke κι ένα τρίτο τμήμα στη Bernauer Straße, που μετατράπηκε το 1999 σε μουσείο. Επίσης, το σημείο ελέγχου Charlie έχει μετατραπεί σε μουσείο, όπου εκτίθεται «ζωντανή» η ιστορία του Τείχους. Κάποια μικρότερα απομεινάρια και λίγα φυλάκια του Τείχους υπάρχουν ακόμη διάσπαρτα. Μέχρι σήμερα καταστήματα αναμνηστικών πωλούν κομματάκια από το Τείχος, με ή χωρίς πιστοποιητικό αυθεντικότητας. Σε πολλά τουριστικά σημεία της πόλης, ο Δήμος Βερολίνου έχει τοποθετήσει πέτρινες πλάκες και μεταλλικές επιγραφές κατά μήκος της παλαιάς διαδρομής του Τείχους που αναγράφουν: «Berliner Mauer 1961-1989».

«Σήμερα είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πού βρισκόταν το Τείχος. Τα χρόνια περνούν, η συλλογική μνήμη φθίνει…».

Visualisierung der LICHTGRENZE am Brandenburger Tor

© Kulturprojekte Berlin_WHITEvoid / Christopher Bauder, Foto: Daniel Büche

Φέτος, ο Δήμος Βερολίνου διοργανώνει για την 25η επέτειο της Ειρηνικής Επανάστασης την καλλιτεχνική εγκατάσταση φωτεινών μπαλονιών σε διάφορα σημεία της πόλης, με εμπνευστές τους Christopher και Marc Bauder και σχεδιαστές τους Moritz van Dülmen, Simone Leimbach, Tom Sello, Frank Ebert και Hans Reitz. Πολίτες, φορείς και οργανώσεις από όλο τον κόσμο μπορούν να συμμετάσχουν σε μία διαδικτυακή συλλεκτική «γκαλερί», υιοθετώντας ένα μπαλόνι και καταθέτοντας τη δική τους ιστορία, ανάμνηση και ευχή για έναν κόσμο χωρίς τείχη.

Σε ουσιαστικότερο επίπεδο, θετικός είναι ο συνολικός απολογισμός της Πτώσης του Τείχους από τη γερμανική πολιτική ηγεσία και το λαό.  Η Καγκελάριος Angela Merkel στη φετινή ομιλία της κατά τους εορτασμούς στο Αννόβερο χαρακτήρισε την 24ετή Επανένωση της Γερμανίας «ιστορικό επίτευγμα» και εξήρε το θάρρος των διαδηλωτών που έριξαν το Τείχος το 1989: ««Σήμερα διαπιστώνουμε πόσο πολλά έγιναν από το 1990. Πόλεις που ήταν γκρίζες και κατεστραμμένες, απέκτησαν χρώμα και το δικό τους, νέο αίσθημα ζωής». Ακόμη, ο υπουργός Εσωτερικών Thomas de Maizière, σε συνέντευξή του πριν λίγες μέρες στην εφημερίδα Welt am Sonntag, επισήμανε την ανάγκη να ανοικοδομηθεί άμεσα ένα Μνημείο για την Επανένωση «ως εθνικό σύμβολο», προσθέτοντας πως «σήμερα είναι δύσκολο να αντιληφθεί κανείς πού βρισκόταν το Τείχος. Τα χρόνια περνούν, η συλλογική μνήμη φθίνει…».

Αν ψάξουμε όλοι λίγο μέσα μας, θα ξαφνιαστούμε αν ανακαλύψουμε αρκετά τείχη που δεν χρειάζονται πολιτική διαμεσολάβηση για να γκρεμιστούν… 

Σύμφωνα δε, με φετινή έρευνα του Γερμανικού Ινστιτούτου Οικονομικών Ερευνών DIW που προβάλλει η Deutsche Welle, η γερμανική Επανένωση είναι μια πολιτική και οικονομική επιτυχία, παρά τα λάθη, τις παραλείψεις και το τεράστιο οικονομικό κόστος. Σε πολλούς τομείς, όπως στις οικονομικές επιδόσεις, την παραγωγικότητα, τα εισοδήματα και ιδιαίτερα τις περιουσίες, η πρώην ανατολική Γερμανία εξακολουθεί να υπολείπεται σημαντικά της δυτικής. Επίτευγμα συνιστά ωστόσο η προσέγγιση των επιπέδων της οικονομίας και των συνθηκών διαβίωσης στις δυο πλευρές, «μεγάλη οικονομική επίδοση»: «Το γεγονός ότι μετά από 40 χρόνια κεντρικού οικονομικού σχεδιασμού επετεύχθη ο επαναπροσδιορισμός και η αναβιομηχάνιση της οικονομίας της ανατολικής Γερμανίας, είναι εν μέρει εντυπωσιακή». Τεράστιες διαφορές εξακολουθούν να υπάρχουν στα περιουσιακά στοιχεία. Με μέσο όρο 67.400 ευρώ, η περιουσία ενός νοικοκυριού στην ανατολική Γερμανία αντιστοιχεί μόλις στο 44% μιας μέσης περιουσίας στα δυτικά της χώρας (153.200 ευρώ). Σημαντικές οι διαφορές και στους μισθούς: Ο μέσος μισθός των Ανατολικογερμανών αντιστοιχεί στο 83% του μισθού των Δυτικογερμανών.

Αντίληψη περί δημοκρατίας: Το 50% περίπου των Ανατολικογερμανών αισθάνεται «κερδισμένο» από την Επανένωση, όπως δείχνει δημοσκόπηση που διενεργήθηκε για 15 εφημερίδες της ανατολικής Γερμανίας. Ως σημαντικότερο όφελος θεωρούνται η ελευθερία μετακίνησης και η ελευθερία έκφρασης. Εντούτοις το 23% αισθάνεται «χαμένο» από την Επανένωση. Αξιοσημείωτες μεταξύ Ανατολικογερμανών και Δυτικογερμανών είναι οι διαφορές που καταγράφονται όσον αφορά την αξιολόγηση του πολιτικού συστήματος. Την ώρα που το 74 % των Δυτικογερμανών θεωρεί τη δημοκρατία το καλύτερο πολίτευμα, το αντίστοιχο ποσοστό στην ανατολική Γερμανία κυμαίνεται μόλις στο 40%. Τα ποσοστά αυτά έχουν αλλάξει ελάχιστα από το 1990. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και τα ευρήματα φετινής δημοσκόπησης της Bild. Το 56% των Γερμανών πιστεύει ότι δεν ισχύει η πρόταση «Είμαστε ένας λαός». Επίσης, το 76% των ερωτηθέντων εκτιμά ότι Ανατολικογερμανοί και Δυτικογερμανοί εξακολουθούν να διαφέρουν στον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς. Η Επανένωση, λοιπόν, είναι μία ακόμη εν εξελίξει επίπονη διαδικασία…

 

East Side Gallery Τείχους Βερολίνου: «Υπάρχουν πολλά τείχη να γκρεμίσουμε»

Το γκρέμισμα τειχών συνεχίζεται

Πολλά διαχωριστικά τείχη παραμένουν ακόμη σε όλο τον κόσμο τον 21ο αιώνα. Όχι μόνο υλικά, ορατά σε όλους, όπως αυτό της Λευκωσίας και της Πράσινης Γραμμής στην Κύπρο μετά την τουρκική εισβολή του 1974 ή αυτό του Ισραήλ-Γάζας ύψους 8 μέτρων και μήκους 703 χλμ. για λόγους «ασφαλείας» ή αυτό μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας λόγω πολιτικής ή αυτό στα σύνορα ΗΠΑ-Μεξικού για την ανάσχεση λαθρομεταναστών. Υψώνονται ακόμη πολλά συμβολικά, άυλα -αλλά ισχυρά- τείχη μεταξύ ανθρώπων και λαών, λόγω έθνους, θρησκείας, ιδεολογίας, πολιτικής, οικονομίας, κουλτούρας, φύλου ή κοινωνικής κάστας. Αν ψάξουμε όλοι λίγο μέσα μας, θα ξαφνιαστούμε αν ανακαλύψουμε αρκετά τείχη που δεν χρειάζονται πολιτική διαμεσολάβηση για να γκρεμιστούν…  Μόνη σωτηρία απομένει η εσωτερική αναζήτηση και η παιδεία, που οδηγούν στην εξερεύνηση, τη γνωριμία, το σεβασμό, την κατανόηση, το ενδιαφέρον και την προσέγγιση του Άλλου.  Τα διαχωριστικά τείχη μέσα και γύρω μας περιγράφει έξοχα ο αλεξανδρινός ποιητής Κωνσταντίνος Καβάφης:

// Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώ

μεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.

Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.

A όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Aλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.

Aνεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω. //

(Τείχη από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)