«Τι εννοείς;», ξαναρωτάω γελώντας νευρικά. «Κατάσχεση, πήραν όλες τις φωτογραφίες της έκθεσης σου λέω». Η Ιωάννα Κωνσταντίνου, υπεύθυνη επικοινωνίας της ACCEPT-ΛΟΑΤ, αναφερόταν στην κατάσχεση των φωτογραφιών της Πάολα Ρεβενιώτη, απ’ την έκθεση με τίτλο «Διόρθωση» που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της οργάνωσης για την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης Τρανς Ατόμων.
Την συγκεκριμένη στιγμή ήμουν ονλάιν, για ένα απ’ αυτά τα information-anxiety-μισάωρα που περνάω μπροστά στον υπολογιστή, διαβάζοντας όλα τα στραβά και τ’ ανάποδα που συμβαίνουν καθημερινά. Όλα αυτά για τα οποία χρειάζονται διερευνητικές επιτροπές για να βγάλουν πορίσματα και μήνες ή χρόνια έρευνας για να εξακριβώσουμε αν και πόσο μας έχουν εξαπατήσει. Συγκεκριμένα, εκείνη τη στιγμή, διάβαζα για το γνωστό θέμα ασφάλειας που έχουμε να ντιλάρουμε ως χώρα τις τελευταίες βδομάδες.
Το αναφέρω γιατί θεωρώ πως πρόκειται για θέμα-ταμπού, περισσότερο κι απ’ τις φωτογραφίες της Ρεβενιώτη, αφού εκτός απ’ τα κυβερνητικά κι επίσημα που βγαίνουν προς έξω, φοβόμαστε όλοι να αγγίξουμε διαφορετικά το θέμα.
Minimize στην πακετοποιημένη νομοθετική ρύθμιση και πίσω στην Κωνσταντίνου. «Καλά, δεν μου είχατε πει πως πήρατε σχετική άδεια», «Βεβαίως, ο Δήμος Λευκωσίας ήταν ενήμερος. Αισχρό θέαμα σε δημόσιο χώρο μας είπαν». Συνεχίζω να γελάω και θυμάμαι άλλα τέτοια περιστατικά που αφορούν στις ηθικές αξίες της χώρας μας.
Ανεβάζουμε τα σχετικά εδώ στην City, με το νευρικό γέλιο να εξαπλώνεται σαν ιός στα γραφεία. Επικοινωνώ αμέσως με τους συναδέλφους στα υπόλοιπα μίντια να τους ενημερώσω. Αρχίζουν κι αυτοί να γελούν αφού οι περισσότεροι έχουν ντιλάρει τέτοια θέματα στο παρελθόν στη νήσο των Αγίων, που γυρίζει και το άλλο μάγουλο στην κλεψιά, την απατεωνιά, τον βιασμό της συνείδησης, αλλά σοκάρεται απ’ την εικόνα του γεννητικού οργάνου που κουβαλά ο μισός πληθυσμός της.
Επικοινωνώ με τον Κώστα Γαβριηλίδη, πρόεδρο της Accept-ΛΟΑΤ, ο οποίος κατηγορήθηκε ονομαστικά για «Δημοσίευση Αισχρών Θεμάτων σε δημόσιο χώρο». Γνωρίζω πως πρόκειται για ένα άνθρωπο που παρακολουθεί στενά την επικαιρότητα και την πολιτική σκηνή, οπόταν στην ερώτηση αν νιώθει… αρρυθμία στην καρδιά, το κλασσικό άμα σε μαζέψουν για παράπτωμα στην Κύπρο, γελάει. Με ενημερώνει πως έχει προχωρήσει με την σειρά του σε καταγγελία στην Επίτροπο Διοικήσεως και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Ο Χρίστος Κυριακίδης απ’ την άλλη, επιμελητής της έκθεσης, το έχει δει πιο… arty το θέμα. «Κοίτα, μας έχουν επιστρέψει τις… σεμνές φωτογραφίες μέσα σε μια νάιλον σακούλα, κολλημένες την μία πάνω απ’ την άλλη. Οι επίμαχες οκτώ κατασχέθηκαν. Θα φτιάξω installation με το μαυροσάκουλο», μου λέει, πράγμα το οποίο έκανε και παρουσιάστηκε την ίδια μέρα στον χώρο.
Ο εκπρόσωπος τύπου της αστυνομίας Ανδρέας Αγγελίδης, απ’ την άλλη πλευρά, δήλωσε πως η αστυνομία καλώς ενήργησε, μέσα σε νόμιμα πλαίσια, βασιζόμενη στη νομοθεσία που αφορά τη δημοσίευση αισχρού περιεχομένου σε δημόσιο χώρο. Το γεγονός ότι για τη συγκεκριμένη φωτογραφική έκθεση υπήρχε ειδική άδεια από τον Δήμο Λευκωσία το γνώριζε και θα διερευνηθεί, είπε, υπό ποιες προϋποθέσεις είχε δοθεί η άδεια αυτή.
Μέχρι τώρα που μιλάμε, τόσο ο Δήμος Λευκωσίας, όσο και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού δεν έχουν τοποθετηθεί επίσημα. Απ’ ότι μάθαμε, τους έχει γίνει πρόταση για να λάβουν μέρος σε σχετική πρες κόνφερανς. Αναμένομεν.
Τώρα, όσον αφορά στον κόσμο που τα διαβάζει όλα αυτά, κι εμείς διαβάζουμε τα σχόλιά του στις σχετικές σελίδες, οι απόψεις, ως συνήθως, διίστανται. Ωστόσο, αυτοί που το πήραν ζεστά το θέμα, έχουν δημιουργήσει σχετική σελίδα στο Avaaz.
Τα υπόλοιπα, σχετικός φάκελος, καταθέσεις και λοιπά, θα παρουσιαστούν στην Νομική Υπηρεσία, οπόταν αναμείνατε στο ακουστικό σας.
Πίσω στην φερόμενη ως παρανομία, εξακολουθώ να έχω ένα κενό το οποίο αφορά στην παρέμβαση σε δημόσιο χώρο χωρίς σχετικό ένταλμα, γιατί πρώτον, απ’ τα λίγα που ξέρω, η παλιά αγορά για την οποία μιλάμε, δεν είναι δημόσιος χώρος, είναι χώρος που ανήκει στον Δήμο Λευκωσίας.
Όπως και να ‘χει, αυτά θα τα δουν οι ειδικοί. Πότε μία φωτογραφία θεωρείται τέχνη και πότε πορνογραφία, ίσως θέλουμε άλλους ειδικούς να μας το εξηγήσουν. Για το γεγονός ότι πολίτες με ανήλικα παιδιά βρέθηκαν στον δημόσιο αυτό χώρο και δυσκολεύτηκαν να εξηγήσουν στα παιδιά τους τι είναι αυτό που βλέπουν, ίσως να χρειάζεται επιπλέον ειδικούς. Στο τελευταίο, δηλαδή γονείς και ανήλικα παιδιά που έχουν προσβληθεί θα σταθώ λίγο, γιατί μάνα που είμαι, με συγχύζει. Με συγχύζει το γεγονός ότι κουβαλάμε το παιδί στα αρχαιολογικά και άλλα μουσεία -τίγκα στο γυμνό- για να μάθουν ιστορία και γράμματα, αλλά κολλάμε στην εικόνα μιας σύγχρονης φωτογραφίας. Μπας και πρέπει να το κοιτάξουμε λίγο.
Δαβίδ στη Galleria dell'Accademia της Φλωρεντίας
Ας μην αναφερθούμε στο κοινό μυστικό που κρύβεται στις αποθήκες του αρχαιολογικού μουσείου εδώ στη Λευκωσία, ούτε με το πώς βρέθηκαν… cropped σε συγκεκριμένα σημεία τα περισσότερα αγάλματα που εκτίθενται στο χώρο γιατί δεν θα τελειώσουμε.
Ούτε στη συζήτηση που έχει να κάνει με το ατόμου σε σχέση με την κοινότητα, το ιδιωτικό σε σχέση με το δημόσιο και το αίσθημα σε σχέση με την ιδέα.
Μια περιέργεια ωστόσο την έχω, τι θα γινόταν αν εκτύπωνα την φωτογραφία της Kardashian που έχει κατακλύσει το διαδίκτυο τις τελευταίες ημέρες και να την κολλούσα σε δημόσιο χώρο. Άλλο το γυναικείο γυμνό θα μου πεις, είναι πολλές οι… αποχρώσεις του γκρι, σ’ αυτή την κοινωνία.
Με αφορμή τα πιο πάνω, και με την πρόσφατη μνήμη μου να με ιντριγκάρει, επικοινώνησα με τον καλλιτέχνη Χρίστο Αβραάμ. Ακούω τον Χρίστο να γελάει κι αυτός στην άλλη άκρη της γραμμής. «Έκαναν το θαύμα τους πάλι, ε; Τα παιδιά πρέπει να απευθυνθούν στην Επίτροπο. Μόνο μέσα απ’ την έκθεσή της ένιωσα δικαιωμένος…». Πριν από μια τριετία είχαν κατασχεθεί δύο έργα του Αβραάμ που κρέμονταν απ’ το μπαλκόνι του ατελιέ του στη Λαϊκή Γειτονιά και μάλιστα χωρίς ο ίδιος να ειδοποιηθεί. Όταν οι γείτονες τού υπέδειξαν πως τα έργα του κατασχέθηκαν από υπαλλήλους του Δήμου Λευκωσίας, ζήτησε εξηγήσεις απ’ το Δημαρχείο για να ενημερωθεί εκεί από λειτουργό πως τα έργα του προσέβαλλαν τη δημόσια αιδώ. Η φράση «Sex and Breakfast, fake tradition» και οι αναπαραστάσεις σχέσεων υποδούλωσης γυναικών -με τις οποίες επιχείρησε να περιγράψει μία κατάσταση στην εντός των τειχών πόλη- είχαν ενοχλήσει το Δημαρχείο. Ο τότε δημοτικός γραμματέας τον διαβεβαίωσε πως αν αναρτήσει τα έργα του ξανά, θα… ξανακατεβούν. «Είναι έργα κατά την άποψή μας αισχρού περιεχομένου, σε ένα δρόμο ο οποίος κατακλύζεται από ξένους, ηλικιωμένους και παιδιά», είχε αναφέρει τότε ο Μαρίνος Μουσιούττας, σε ραδιοφωνική του συνέντευξη. Στην εν λόγω συνέντευξη μάλιστα, και όταν οι δημοσιογράφοι του ραδιοσταθμού 107.6 του επισήμαναν πως δεν είναι θέμα των δημοτικών αρχών να κρίνουν ένα έργο τέχνης, αυτός απάντησε πως υπάρχει σχετική νομοθεσία σύμφωνα με την οποία δεν μπορεί ο καθένας να αναρτά όπου θέλει… «διαφημιστικά».Ακολούθησε η πιο συνομιλία:
- Μα δεν είναι διαφήμιση. Ο άνθρωπος είναι καλλιτέχνης και μάλιστα εγγεγραμμένος στο αρχείο του δήμου σας.
- Συγγνώμη, όταν [το έργο] λέει «ticket here» τι σημαίνει; Πρώτα απ’ όλα, για να εκδόσεις τίκετ για κάτι, θέλεις άδεια. Δεν πήρε άδεια.
Έργο του Χρίστου Αβραάμ, 2011
Ένα άλλο περιστατικό, απ’ τα σκόρπια που θυμάμαι, συνέβη περί τα τέλη του 2012, και αφορούσε στην ηχητική εγκατάσταση του Γιάννη Χριστοφίδη με τίτλο «Οντάς». Η εγκατάσταση παρουσιάστηκε στο πλαίσιο της έκθεσης «Στης Μαρουδιάς», στην οικία Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου. Στην περίπτωση αυτή, και αφού οι φύλακες του Μουσείου δέχτηκαν παράπονα από δασκάλους που βρίσκονταν εκεί για εκπαιδευτική επίσκεψη πως ο ήχος παρέπεμπε σε σεξουαλικά υπονοούμενα- αποφάσισαν να απενεργοποιήσουν την ηχητική εγκατάσταση κατά την διάρκεια των μαθητικών επισκέψεων.[Το ηχητικό μπορείτε να το ακούσετε εδώ].
Την ίδια χρονιά, είχε προηγηθεί άλλο συμβάν, στο Βέλγιο, που αφορούσε σε έργο Κύπριου καλλιτέχνη. Από την έκθεση «Contemporary Views» που παρουσιάστηκε στο Κέντρο Τεχνών Bozar στις Βρυξέλες, αφαιρέθηκε το έργο «Οι πρωταγωνιστές» του Νίκου Κουρούσιη. Πρόκειται για ένα απ’ τα έργα της συλλογικής έκθεσης «Mapping Cyprus 1191-2012: Crusaders, Traders and Explorers» και το οποίο είχε παρουσιαστεί σε διάφορους εκθεσιακούς χώρους πριν. Η εν λόγω έκθεση είχε εγκαινιαστεί επίσημα από τον τότε Πρόεδρο Δημήτρη Χριστόφια. Κι ενώ στα ανεπίσημα εγκαίνια η ψηφιακή αυτή εκτύπωση σε χαλί ήταν τοποθετημένη κανονικά στον χώρο, την ημέρα των επίσημων εγκαινίων απομακρύνθηκε. Τα πηγαδάκια μιλούσαν για ανθρώπους της εκκλησίας στο εξωτερικό, «Μα να πατούμε πάνω στον Αρχιεπίσκοπο;», ήταν το σχόλιο, πράγμα που διέψευσε η επιμελήτρια της έκθεσης. Στο χαλί απεικονίζονται φωτογραφίες σε αρνητικό, ξένων και Κύπριων προσωπικοτήτων, που διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία, απ’ το 1960 και μετά. Ανάμεσα σ’ αυτούς περιλαμβάνονται ο Μακάριος, ο Κίσινγκερ, ο Δημήτρης Χριστόφιας και πολλοί άλλοι. Το σκεπτικό του Κουρούσιη, όπως ανάφερε ο ίδιος ο καλλιτέχνης, αφορούσε σε κάλεσμα. Να περπατήσουν δηλαδή οι επισκέπτες πάνω στο χαλί, όπως εξάλλου περπατούσαν και οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι πάνω στα ψηφιδωτά που απεικόνιζαν τους θεούς τους.
«Οι πρωταγωνιστές», Νίκου Κουρούσιη
Μια άλλη περίπτωση που αφορά σε λογοκρισία στην Ευρώπη ήταν αυτή που ασκήθηκε στον ποιητή και φιλόλογο Γιώργο Μοράρη για το ποίημα του «Νιόβη '74», το οποίο αποσύρθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση Εθνικών Ιδρυμάτων Πολιτισμού [ΕUNIC]. Ο Μοράρης, μετά από πρόταση του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού να εκπροσωπήσει την Κύπρο στην έκθεση ποιημάτων «Transpοesie», απέστειλε το ποίημα «Νιόβη '74», με τον υπότιτλο «Τουρκική εισβολή στην Κύπρο, '74». Η Πολωνή επικεφαλής της EUNIC, Μπεάτα Ποντγκόρσκα, απέστειλε επιστολή στον ποιητή και ζήτησε να αποσύρει το ποίημα του και να στείλει κάποιο άλλο, κάτι που ο ίδιος δεν έπραξε. Η αιτιολογία: «Το πρότζεκτ της Transpoesie δεν αποτελεί το κατάλληλο πλαίσιο για την παρουσίαση του ποιήματος Νιόβη», διότι «το Βέλγιο θα γιορτάσει την 50ή επέτειο της συμφωνίας για τη μετανάστευση» και «όπως γνωρίζετε, η τουρκική κοινότητα είναι μία από τις μεγαλύτερες στις Βρυξέλλες».
Νιόβη (1974)
(Τουρκική Εισβολή στην Κύπρο ‘74)
Δεν έχασε μόνο τη μάχη
Έχασε περισσότερα από τη μάχη.
Μια Νιόβη δίχως δάκρυα.
Πέταξαν αίμα και ζωή
πίσω από τον άπιαστο τοίχο του σκοταδιού.
Ξέθαψαν τα παιδιά της απ' το πηγάδι
μ' ορθάνοιχτα τα στόματά τους
έτοιμα να τη φωνάξουν.
Κράτησε την ψυχή τους με το φιλί της.
Να ζωντάνευαν στην αγέννητη κραυγή τους
με τη διορία μιας μέρας.
Το ακτινοβόλο μικρό όραμα
από καπνό και παραλήρημα.
Είναι στην ανημποριά των ηττημένων,
να τους ξεγελούν
πλάσματα με χέρια αλαβάστρινα
μορφές μιας γλυπτικής που τους σκότωσαν.
Όταν δεν ξεπλένουν το κακό
με δάκρυα συντριβής
άσβεστη μένει η φωτιά στα μάτια.
Η δύναμή τους ακατάργητο πένθος.
«Νιόβη ‘74», Γιώργος Μοράρης
Υπάρχουν κι άλλες, πολλές περιπτώσεις λογοκρισίας, τόσο στη χώρα μας, όσο και στο εξωτερικό. Παρόλο που είναι κοινώς [;] αποδεκτό ότι ο κάθε άνθρωπος έχει το αναφαίρετο δικαίωμα να παράγει και να λαμβάνει πληροφορίες χωρίς κανένα περιορισμό [τουλάχιστον σύμφωνα με την Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 1948 και την Ευρωπαϊκή Συμφωνία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, του 1964] σε καμία χώρα του κόσμου δεν φαίνεται να υπάρχει ολοκληρωτική ελευθερία έκφρασης. Η κάθε χώρα έχει τους δικούς της νόμους και κατ’ επέκταση οι μέθοδοι εφαρμογής της λογοκρισίας αλλάζουν ανάλογα με την ηθική και τις συνήθειες που επικρατούν σ’ αυτή. Ωστόσο, οι νόμοι αυτοί τροποποιούνται αναλόγως των ιδεών και των αναγκών της κάθε εποχής.
Ίσως αυτό που πρέπει να [επαν]εξετάσουμε στην παρούσα είναι το τελευταίο. Τι θεωρούμε αισχρό στη δική μας χώρα, σε σύγκριση με τι, και πού σταματάει, όσον αφορά στην συγκεκριμένη περίπτωση η Τέχνη και αρχίζει η πορνογραφία.
Το γεγονός ότι τα -δηλωμένα- πορνογραφικού τύπου περιοδικά, για παράδειγμα, κρέμονται ένα δευτερόλεπτο δρόμο μακριά από την Ντόρα την εξερευνήτρια και τα Κλασσικά Εικονογραφημένα της Disney, δεν φαίνεται να έχει ενοχλήσει μέχρι τώρα κανέναν. Ούτε καν την Αστυνομία, αν σκεφτείς πως αυτά εκτίθενται σε… δημόσιο χώρο.
Ίσως αυτό που πρέπει να κάνουμε μέχρι να βγει το φιρμάνι για την συγκεκριμένη περίπτωση, είναι να καθαρίσουμε καλά τον καθρέφτη μας. Να σταθούμε απέναντί του και να αναρωτηθούμε πόσο υποκριτές είμαστε τελικά.
Ο καθένας έχει το δικαίωμα στην ελευθερία της γνώμης και της έκφρασης, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος του καθενός να διατηρεί ανενόχλητος τις απόψεις του καθώς επίσης του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες με οποιοδήποτε μέσο σε όλο τον κόσμο
Παγκόσμια Διακήρυξη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 1948
«Ο κάθε άνθρωπος έχει το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης. Το δικαίωμα αυτό περιλαμβάνει την ελευθερία διατήρησης της άποψης του καθώς επίσης και του δικαιώματος να αναζητά και να μεταδίδει πληροφορίες και ιδέες χωρίς τη παρέμβαση οποιασδήποτε κρατικής αρχής σε όλο τον κόσμο»
Ευρωπαϊκή Συμφωνία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, 1964.