Η πανδημία, που πλήττει αυτή της στιγμή τις περισσότερες χώρες του πλανήτη, οδήγησε τις κυβερνήσεις να λάβουν ακραίες αποφάσεις, για την προστασία της δημόσιας υγείας και της αντιμετώπισης του Covid-19, αποφάσεις που θυμίζουν εν πολλοίς ολοκληρωτικά καθεστώτα και που σε κάθε άλλη περίπτωση θα φάνταζαν απίθανα και εξωπραγματικά σε κάθε δημοκρατική χώρα.

Πράξεις δικαιολογημένες, υπό τις περιστάσεις, που ελλοχεύουν όμως κινδύνους για τη ζωή μας μετά την πανδημία ή τουλάχιστον αυτό φαίνεται να προβληματίζει τη Ζαφείρω Τσίτσιου, διδακτορική φοιτήτρια νομικής στο Πανεπιστήμιο της Γλασκόβης.

Της Ζαφείρως Τσίτσιου

Γράφω το κείμενο ενόσω βρίσκομαι στο Νόριτς της Αγγλίας -κλεισμένη για μέρες- στο διαμέρισμα μου, πριν ακόμα ο Βρετανός Πρωθυπουργός πει στο λαό του να κάτσει στο σπίτι. Κατανοώντας, επιτέλους, πως μόνο μένοντας σπίτι κρατάμε την ελπίδα για καλύτερες μέρες ζωντανή.

Αυτές τις μέρες, μη έχοντας άλλη επιλογή, παρακολουθώ τις ειδήσεις σε σχέση με την εξάπλωση του νέου κορωνοϊού Covid-19 και των διαφόρων μέτρων που λαμβάνονται από τις κυβερνήσεις, ανά το παγκόσμιο, με στόχο την παρεμπόδιση της εξάπλωσής της πανδημίας και τη στήριξη της οικονομίας.

Λίγο ο (αρκετός) ελεύθερος χρόνος, λίγο ο θυμός για το πως αντιμετωπίζεται το ζήτημα αρχικά από τους πολίτες και εν δευτέροις από την προχειρότητα των μέτρων που λαμβάνουν διάφορες κυβερνήσεις, μου δημιούργησαν την ανάγκη να θέλω να εκφράσω κάποιες σκέψεις μου γύρω από τις πρωτόγνωρες στιγμές που ζούμε.

Κάθε μορφή κρίσης φέρει νέα δεδομένα γύρω από την κανονικότητα, οδηγεί σε χάος, παρεκκλίνει πολλές φορές της νομιμότητας, γεννά ρατσισμό και εκλογικεύει το παράλογο. Αναμφισβήτητα, λοιπόν, διανύουμε μια περίοδο κρίσης, αφού ζούμε την κορύφωση μιας πορείας που προκαλεί την επιδείνωση τραγικών φαινομένων, ανά το παγκόσμιο, και ο τρόπος που θα το ξεπεράσουμε όλο αυτό θα επηρεάσει σαφώς και την επιστροφή της ζωής μας στα φυσιολογικά δεδομένα.

Κρίσεις βιώσαμε και στο παρελθόν, με πιο πρόσφατη την οικονομική κρίση που ξεκίνησε το 2008 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακόμη βιώνουμε τα οικονομικά της κατάλοιπά και ζούμε τις συνέπειες της αποδυνάμωσης των εθνικών κοινωνικών πλαισίων από τα μέτρα λιτότητας.

Διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και η Κύπρος, επικαλούμενες τα επιχειρήματα του κατεπείγοντος, της έλλειψης χρόνου και της αδυναμίας του να πράξουν αλλιώς, έλαβαν μέτρα που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα λάμβαναν, και δυστυχώς πλέον, πολλά από τα μέχρι τότε απαράδεκτα μέτρα, συγκροτούν τη νέα έννομη πραγματικότητα.

Παραδείγματα αποτελούν το κούρεμα καταθέσεων, οι αποκοπές μισθών δημοσίων και ιδιωτικών υπαλλήλων, το πάγωμα προσλήψεων στον δημόσιο τομέα (συμπεριλαμβανομένου του τομέα της υγείας που τώρα μας ενδιαφέρει πιο πολύ), η κατάργηση συλλογικών συμβάσεων εργασίας και πολλά άλλα.

Το τι μέλλει γενέσθαι, ως προς τα νομικά κατάλοιπα της κρίσης της πανδημίας που ζούμε, δεν μπορώ ακριβώς να το προβλέψω και σε καμία περίπτωση δεν πιστεύω πως τα μέτρα που περιορίζουν την άσκοπη κυκλοφορία είναι αχρείαστα, στη φάση που διανύουμε.

Εκείνο που μας διδάσκει, όμως, το όχι-και-τόσο μακρινό παρελθόν και που θα πρέπει τώρα να αναλογιστούμε, είναι πως οι διαφόρων ειδών κρίσεις, όχι μόνο επιτρέπουν τη θέσπιση πρωτοφανών μέτρων και την αλλαγή δεδομένων αλλά κυρίως μας δείχνουν ότι τα πρωτοφανή μέτρα που θεσπίζονται εν όψει μιας κρίσης δεν είναι πάντα παροδικά.

Το μόνο σίγουρο είναι πως υπό φυσιολογικές συνθήκες θα μας φαινόταν παράξενη η λήψη κάποιου είδους απαγόρευσης μετακίνησης από και προς τις άλλες χώρες, θα μας ήταν ακατανόητη η εφαρμογή curfew ή lockdown, η το να έχει δικαίωμα η αστυνομία να ζητά δελτίο ταυτότητας και αιτιολόγηση της εξόδου μας από το σπίτι και τέλος, θα παραδεχόμασταν όλοι με ευκολία ότι η απαγόρευση εισόδου στη χώρα μας είναι αδικαιολόγητη.

Τονίζω ξανά την επικινδυνότητα της ολοκληρωτικής αποδοκιμασίας των μέτρων, πόσο μάλλον της ανυπακοής μας ή ακόμα και της οποιασδήποτε πρόβλεψης όσον αφορά τη νομική εξέλιξη της κρίσης που διανύουμε.

Η αναφορά μου στην προηγούμενη κρίση και στο γενικό φαινόμενο της άνευ προηγούμενου φύσης των μέτρων που λαμβάνονται εν μέσω κρίσεων, είναι για να πω το εξής: Ότι τώρα είναι η στιγμή να αναπτύξουμε όσο γίνεται κριτική σκέψη για το τι συμβαίνει γύρω μας, για να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με σύνεση την αυριανή μέρα.

Αν η προηγούμενη κρίση κατάφερε να «κανονικοποιήσει» τα μέχρι τότε μακρινά σενάρια και τα μέχρι τότε απαράδεκτα, θα πρέπει τώρα να αναλογιστούμε ότι μπορεί αυτά που αντιμετωπίζουμε σήμερα ως εφήμερα, θα μπορούσαν να αποτελέσουν την πραγματικότητα του αύριο.

Με ανοιχτό μυαλό θα πρέπει να αποφύγουμε τα λάθη της αντιμετώπιση της κρίσης από τον κυπριακό λαό, στις αρχές του 2013. Ποια μέτρα χαιρετίζουμε με σθένος και με ποιο τρόπο θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε την υπόσταση των μέτρων αυτών μετά την κρίση; Πού αποσκοπεί ο χρωματισμός της κάθε απόφασης στην παρούσα φάση με το μπλε ή το κόκκινο του κάθε κόμματος; Σε τί ωφελεί ο διαχωρισμός των συμπολιτών μας σε επικίνδυνους και ακίνδυνους, σε διαμένοντες στην Κύπρο (που δεν είναι και τόσο απειλητικοί για την υγεία των συμπολιτών τους) και σε διαμένοντες στο εξωτερικό (που αποτελούν τεράστιο κίνδυνο για την υγεία των πρώτων), σε υπεύθυνους που δεν ταξίδεψαν σε άλλη χώρα τον Μάρτη (αλλά μπορεί να ταξίδεψαν τον Φλεβάρη) και σε ανεύθυνους που ταξίδεψαν τον Μάρτη και δεν προέβλεψαν τι θα γίνει εφόσον έφυγαν (και γι’ αυτό καλά έπαθαν, αν εγκλωβίστηκαν στο εξωτερικό);

Παρόλα τα κοινά σημεία των δύο κρίσεων και της ανάγκης για αποφυγή των λαθών του παρελθόντος, κυρίως ως προς την αντιμετώπιση των μέτρων από όλους εμάς, η κρίση που δημιούργησε η πανδημία του Covid-19, φαίνεται τουλάχιστον να διαφοροποιείται θετικά από την προηγούμενη.

Είμαι -προς το παρόν- αισιόδοξη ότι η επόμενη μέρα της κρίσης που διανύουμε θα μπορούσε να φέρει την ευμενή εξέλιξη της επαρκούς στελέχωσης και του εξοπλισμού των δημόσιων νοσηλευτηρίων, αλλά και της γενικότερης ενδυνάμωσης των υπάρχοντών διόδων σε βασικά κοινωνικά δικαιώματα.

Επομένως, πέρα από τα ακραία και απαγορευτικά μέτρα που τώρα θεσπίζονται από σχεδόν όλες τις κυβερνήσεις ανά κόσμο και για τα οποία κατά την επιστροφή μας στην κανονικότητα θα πρέπει να είμαστε τουλάχιστον καχύποπτοι ως προς την πιθανή συντήρησή στοιχείων τους, η παρούσα κρίση έχει αναδείξει την σημασία και την ανάγκη συντήρησης και ενδυνάμωσης των κοινωνικών δικαιωμάτων, όπως του δικαιώματος στην υγεία, ως απολύτως απαραίτητων. Ας είναι λοιπόν αυτή η κρίση η εξαίρεσή. Ας αποτελέσουν αυτές οι σκληρές στιγμές που ζούμε το έναυσμα για στροφή προς τον άνθρωπο και τις βασικές του ανάγκες.