Από τον Θεόδωρο Μεσαρίτη, Συμβουλευτικός Ψυχολόγος / συνεργάτης Mind & Health

Το άτομο που περνά εφηβεία αρχίζει να αντιλαμβάνεται τον κόσμο διαφορετικά σε σχέση με την παιδική του ηλικία και σε σχέση με την εμπειρία των ενηλίκων. Σε αυτό το άρθρο θα αναφερθούμε σε αυτές τις αλλαγές, θα δούμε από που προέρχονται, και θα δούμε τρόπους που οι γονείς μπορούν να αξιοποιήσουν αυτές τις αναφορές για καλύτερη διαχείριση του εφήβου.

Ένα από τα πράγματα που διαφέρει στους έφηβους είναι η παρορμητικότητα και η αναζήτηση ευχαρίστησης. Σύμφωνα με έρευνες, οι λόγοι αυτής της διαφοράς είναι βιολογικοί. Αυτό σημαίνει πως ο έφηβος δεν μπορεί να ελέγξει τις παρορμήσεις του, καθώς βιολογικά είναι προδιατεθειμένος να αναζητά ευχαρίστηση.

Εξελικτικά η εφηβεία είναι μια περίοδος που το άτομο έβρισκε το ταίρι του για αναπαραγωγή και ο τρόπος το οποίο το έβρισκε είναι αποδεικνύοντας την αξία του μέσα από αναγνώριση των ομότιμών του. Για να έρθει αυτή η αναγνώριση πολλές φορές έπρεπε να λειτουργεί με τρόπους παρορμητικούς και ριψοκίνδυνους, με σκοπό να διασφαλίσει την αναπαραγωγή των γονιδίων του. Αφού κατάφερνε να αναπαραχθεί, σημασία είχε η διατήρηση της οικογένειάς του αντιμετωπίζοντας κινδύνους της εποχής. Έτσι και ο εγκέφαλος μας σαν άνθρωποι διαμορφώθηκε για να ενισχύσει αυτό τον μηχανισμό αναπαραγωγής.

Το σημείο του εγκεφάλου που ονομάζεται περιοριστικό σύστημα είναι υπεύθυνο για τα συναισθήματα και την επιβράβευση. Αυτό το σημείο του εγκεφάλου αναπτύσσεται πολύ περισσότερο στην εφηβεία σε σχέση με τον προμετωπιαίο φλοιό που είναι υπεύθυνος να περιορίζει την αναζήτηση ευχαρίστησης από το περιοριστικό σύστημα. Ο προμετωπιαίος φλοιός αναπτύσσεται πλήρως γύρος τα 25 χρόνια ζωής ενός ατόμου. Μέχρι να υπάρξει αυτή η ανάπτυξη και να μπορέσει το εγκεφαλικό μας σύστημα να ρυθμίσει την αναζήτηση ευχαρίστησης οι περισσότεροι από εμάς ζητούμε δραστηριότητες που θα απελευθερώσουν ντοπαμίνη στο περιοριστικό μας σύστημα. Οι έφηβοι και νέοι αναζητούν στιγμιαία ευχαρίστηση, παρά την παράταση μιας ευχάριστης στιγμής για να αποτρέψουν κάποιο κίνδυνο ή να έχουν μακροπρόθεσμο κέρδος.

Αν και τα αίτια της παρορμητικής συμπεριφοράς των εφήβων είναι βιολογικά, υπάρχουν κάποια πράγματα τα οποία μπορούν να εφαρμόσουν οι γονείς για να αντισταθμίσουν αυτή την ανάγκη του έφηβου για στιγμιαία ικανοποίηση. Για να διαμορφώσουμε σωστές συμπεριφορές στην εφηβεία, σημαντικό είναι να επιβραβεύουμε σωστές συμπεριφορές παρά να τιμωρούμε παραβατικές συμπεριφορές, καθώς βιολογικά ο έφηβος είναι πολύ πιο επιρρεπείς στην επιβράβευση.

Σημαντικά είναι και τα όρια από την αρχή της εφηβείας. Αυτά τα όρια πρέπει να είναι ξεκάθαρα και διαπραγματεύσιμα αφού ο έφηβος μεγαλώνει. Τα όρια αυτά πρέπει να διατηρούνται και να διαμορφώνονται μόνο μέσω διαπραγμάτευσης. Σημαντικό είναι να μη δημιουργείτε περαιτέρω άγχος στους εφήβους καθώς αυτό πυροδοτεί το περιοριστικό σύστημα αναγκάζοντας τους έφηβους να συμπεριφερθούν παρορμητικά. Με τα επίπεδα άγχους και διέγερσης μειωμένα ο έφηβος έχει τη δυνατότητα να συμπεριφερθεί «σωστά» και σαν ενήλικες πρέπει να κρατήσουμε την πίστη μας στη σωστή κρίση του εφήβου. Πριν αφήσετε το έφηβο παιδί σας να πάρει μια απόφαση ή ακόμα να κάνει μια συζήτηση σιγουρευτείτε ότι δεν είναι σε διέγερση και τα επίπεδα άγχους του είναι ρυθμισμένα.

Στις αρχές της εφηβείας παρατηρείται μια ανάπτυξη στη σεξουαλικότητα του ατόμου όπου το ίδιο το άτομο αρχίζει να εξιδανικεύει σεξουαλικά αλλά και ρομαντικά άτομα που το ελκύουν. Πολλοί έφηβοι μετά την ηλικία των 14 χρόνων αναζητούν ρομαντικούς δεσμούς με άτομα που βρίσκουν «τέλεια» ή ιδανικά γι’ αυτούς. Καλό είναι για έναν γονιό να γνωρίζει το άτομο το οποίο κέντρισε το ενδιαφέρον του έφηβου παιδιού του, καθώς ο γονιός μπορεί να πάρει πληροφορίες σε σχέση με τα χαρακτηριστικά που δίνει βαρύτητα το παιδί του.

Η ρομαντική σχέση στους εφήβους σημαίνει και την έναρξη των σεξουαλικών πειραματισμών. Καλό είναι ο γονιός να μένει ανοικτός σε συζήτηση σε σχέση με αυτό το κομμάτι, καθώς σημασία έχει η ασφάλεια και ο σεβασμός απέναντι στο παιδί τους και το άλλο άτομο. Οι εφηβικές ρομαντικές σχέσεις τείνουν να διαρκούν μικρότερο διάστημα σε σχέση με των ενηλίκων. Αυτό σημαίνει πως ο έφηβος μπορεί να πληγωθεί νιώθοντας απόρριψη, θλίψη ή θυμό. Ο γονιός σε αυτή την περίπτωση είναι σημαντικό να βοηθήσει το παιδί του ακούοντάς το με συμπαράσταση. Επίσης, ο γονιός είναι σημαντικό να βοηθήσει το παιδί του να καταλάβει πως οι δύσκολες αποφάσεις και οι απογοητεύσεις είναι μέρος της ζωής κάθε ανθρώπου.

Πίεση από ομότιμους στην εφηβεία. Η ανάγκη για αποδοχή. Η πίεση που δέχονται οι έφηβοι από συμμαθητές τους είναι ως ένα μεγάλο βαθμό φυσιολογική. Αυτή η πίεση έχει εξελικτικές ρίζες καθώς στις κοινωνίες των ανθρώπων, χιλιάδες χρόνια πριν, η κοινωνική αποδοχή και κατά συνέπεια η αναρρίχηση ψηλά στην ιεραρχία των ανθρώπων σήμαινε περισσότερο φαΐ και περισσότερους συντρόφους. Έτσι και οι έφηβοι μέσα στις ομάδες που ανήκουν έχουν την ανάγκη να «αποδείξουν» τον εαυτό τους αφού εξελικτικά αυτό είναι προδιαθετημένοι να κάνουν. Από έρευνες που έγιναν, όταν ένας έφηβος είναι σε αυτοκίνητο με συμμαθητές του είναι πολύ ποιο πιθανό να παρανομήσει σε σχέση με το όταν είναι μόνος του. Αυτό είναι μια σημαντική ένδειξη για το πόσο σημαντική είναι η αποδοχή για ένα έφηβο.

Να αναφέρουμε ότι αυτή η ανάγκη για αποδοχή δεν είναι πάντα κακή και πως εξαρτάται από την ομάδα που αποφασίζει ο έφηβος να ανήκει. Για παράδειγμα, υπάρχουν ομάδες εφήβων που επαινούν τις καλές ακαδημαϊκές επιδόσεις και άλλες ομάδες που τις χλευάζουν. Κάποιες βασικές ανησυχίες των γονέων σε σχέση με την ομάδα που ανήκει το έφηβο παιδί τους είναι η χρήση ουσιών, η χρήση αλκοόλ και οι βανδαλισμοί.

Ως γονείς υπάρχουν ενέργειες που μπορείτε να κάνετε αν ανησυχείτε για τις παρέες του παιδιού σας. Πρώτο, είναι να κτίσετε την αυτοεκτίμηση και αυτοπεποίθηση του έφηβου παιδιού σας. Επίσης, σημαντικό είναι να παραμείνετε συνδεδεμένοι με το παιδί σας, μέσω λεκτικής επικοινωνίας. Βρείτε και υποδείξετε τρόπους που το παιδί σας μπορεί να πει «όχι». Σημασία έχει να αναφέρετε του παιδιού σας ότι ανά πάσα στιγμή μπορεί να σας πιάσει τηλέφωνο αν είναι σε κάποια επικίνδυνη κατάσταση, χωρίς να έχει συνέπειες. Σημαντικό επίσης είναι να ενθαρρύνετε το παιδί σας να αποκτήσει ένα ευρύ κοινωνικό δίκτυο.

Κατά την περίοδο της εφηβείας ένα παιδί μπορεί να αρχίσει να φαίνεται πιο εσωστρεφές στη σχέση με τους γονείς του. Αυτό είναι φυσιολογικό, ως ένα βαθμό, καθώς οι έφηβοι κρίνουν πιο σημαντική τη σχέση με άλλους έφηβους παρά με του γονείς τους. Υπάρχουν έφηβοι όμως που δυσκολεύονται να κτίσουν σχέσεις με άλλους έφηβους. Αυτό μπορεί να είναι λόγω ντροπαλότητας ή προτίμησης του έφηβου να μένει μόνος του.

Σύμφωνα με έρευνες, στις αρχές τις εφηβείας η εσωστρέφεια είναι πρόβλημα για έναν έφηβο, καθώς εκείνη την περίοδο ο έφηβος έχει την περισσότερη ανάγκη για αποδοχή από άλλα άτομα της ηλικίας του. Στους μεγαλύτερους έφηβους, άνω των 16 χρόνων, η εσωστρέφεια σταματά να είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα, καθώς οι έφηβοι αρχίζουν να δίνουν βαρύτητα σε άλλα χαρακτηριστικά προσωπικότητας και έτσι οι εσωστρεφείς έφηβοι σταματούν να περιθωριοποιούνται. Σε περίπτωση που ένας έφηβος είναι εσωστρεφής λόγω ντροπαλότητας, η ανάγκη να ανήκει σε μια ομάδα παραμένει σε ψηλά επίπεδα, με αποτέλεσμα ο έφηβος να υποφέρει συναισθηματικά. Σε αυτή την περίπτωση ο γονιός καλό θα ήταν να δώσει χώρο στο παιδί του να εκφράσει τους λόγους για τους οποίους είναι εσωστρεφής, έτσι ώστε και ο γονιός να αποφασίσει πώς θα διαχειριστεί το ζήτημα.

Αυτά είναι κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά της εφηβείας. Έχοντας υπόψη ο γονιός τους λόγους που παρατηρούνται αυτά τα χαρακτηριστικά, θα μπορέσει και ο ίδιος να πάρει πιο ολοκληρωμένες αποφάσεις για τις ενέργειες που πρέπει να λάβει σε σχέση με το παιδί του και τον δρόμο προς την ενηλικίωση.


Κεντρική φωτογραφία: Alexandre Desane / Unsplash