Κεντρική Φωτογραφία: Μαρίνος Αγγελίδης


Το φαινόμενο να εντοπίζεις νυχτερίδες στην αυλή και τον κήπο σου δεν είναι σπάνιο. Μια πρόσφατη συζήτηση σχετικά με την παρουσία του νυχτοπάππαρου σε αυλές ή χωράφια, η οποία συχνά εκλαμβάνεται ως «ενοχλητική» από κάποιους, μάς ώθησε να επικοινωνήσουμε με τον Δασικό Λειτουργό του Τμήματος Δασών, Χάρη Νικολάου, προκειμένου να αποκτήσουμε μια πληρέστερη εικόνα για το είδος.

Αφού εξήρε τη σημαντικότητα του είδους, αναφέροντας ταυτόχρονα ότι τυχόν εξαφάνισή του θα αποτελέσει έγκλημα και σοβαρό πλήγμα για τη βιοποικιλότητα του νησιού μας, αλλά και για τη διατήρηση της τροφικής αλυσίδας, μας ανέφερε ότι «σε καμιά χώρα του κόσμου που υπάρχει το είδος αυτό δεν έχει βρεθεί αποτελεσματική μέθοδος “αντιμετώπισης” έστω των κάποιων ζημιών που μπορεί να προκαλέσει ο νυχτοπάππαρος στη γεωργική παραγωγή».

Παράλληλα, όπως μάς πληροφόρησε ο Χάρης Νικολάου, ο νυχτοπάππαρος μέχρι και τη δεκαετία του 1960 ζούσε στην Κύπρο σε μεγάλους πληθυσμούς, αλλά στη συνέχεια οι εν λόγω πληθυσμοί υπέστησαν δραματική μείωση λόγω μίας συντονισμένης δράσης εξολόθρευσης του είδους, το οποίο θεωρήθηκε επιβλαβές για τις καλλιέργειες και αντιμετωπίστηκε με τεράστια καχυποψία. Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, λόγω και του αυστηρού πλαισίου προστασίας του, οι πληθυσμοί του νυχτοπάππαρου ανέκαμψαν, αν και η άγνοια οδηγεί και σήμερα σε περιστατικά εξολόθρευσής τους, μιας και η πεποίθηση ότι το είδος είναι ζημιογόνο για τον άνθρωπο εξακολουθεί να υπάρχει.

«Καθήκον μας είναι να τον προστατεύσουμε, αφού υπήρχε σίγουρα στο νησί μας πολύ πριν από εμάς και να αφήσουμε τον εαυτό μας να κατανοήσει τη μαγεία ενός είδους νυχτερίδας που ανήκει στην κατηγορία των μοναδικών ιπτάμενων θηλαστικών που ζουν στον πλανήτη μας σήμερα», αναφέρει μεταξύ άλλων στη CITY o Χάρης Νικολάου.

Ποια είναι τα γενικά χαρακτηριστικά του Νυχτοπάππαρου;

Το γένος Rousettus, στο οποίο ανήκει, περιλαμβάνει 9 είδη φρουτοφάγων νυχτερίδων. Ο νυχτοπάππαρος σχηματίζει πολυπληθείς αποικίες στις χώρες της Αφρικής και της Ασίας, ενώ η Κύπρος αποτελεί το δυτικότερο άκρο εξάπλωσής του. Έχει ως κύριο καταφύγιό του σπηλιές ή βαθιές κοιλότητες σε μεγάλους βράχους ή γκρεμούς. Το άνοιγμα των φτερούγων του φτάνει γύρω στα 60 εκατοστόμετρα και ζυγίζει γύρω στα 150 γραμμάρια.

Και ποιες είναι οι κύριες διατροφικές συνήθειές του;

Η τροφή του ποικίλλει αναλόγως της εποχής και επομένως της διαθεσιμότητας Σημειώνεται ότι στην Κύπρο ο νυχτοπάππαρος δεν πέφτει σε χειμέρια νάρκη όπως συμβαίνει σε άλλες χώρες ή με άλλα είδη νυχτερίδων που ζουν στο νησί, και έτσι η ανάγκη για τροφή είναι ολόχρονη. Στην Κύπρο τρέφεται με μια ποικιλία φρούτων, όπως μέσπιλα, σταφύλι, καρπούς από τα δέντρα του φύκου και της μαυρομάτας, χαρούπια, φοινίκια κ.ά., ενώ έχει παρατηρηθεί ότι τρέφεται ακόμα και με γύρη από άνθη διαφόρων δέντρων, καθώς και με φύλλα, σε περιόδους απόλυτης απουσίας διαθέσιμων καρπών.

Πώς εντοπίζουν την τροφή τους οι νυχτοπάππαροι;

Συνήθως όλες οι φρουτοφάγες νυχτερίδες που ζουν στον πλανήτη μας, δεν χρησιμοποιούν τον ηχοεντοπισμό για προσανατολισμό ή για εξεύρεση τροφής, όπως συμβαίνει στα μικροχειρόπτερα, στα οποία είναι απαραίτητη η ικανότητα αυτή, ειδικά για να εντοπίζουν και να συλλαμβάνουν τα έντομα καθώς πετούν. Οι φρουτοφάγες νυχτερίδες βασίζονται στην όρασή τους, αφού έχουν μεγάλα μάτια και επειδή η τροφή τους αποτελείται από φρούτα όπου υπάρχει επάρκεια, δεν χρειάζεται και δεν έχουν την ικανότητα να ηχοεντοπίζουν. Το αξιοσημείωτο, όμως, είναι πως ο νυχτοπάππαρος, πέραν από την άριστη όρασή του, έχει την ικανότητα να ηχοεντοπίζει, γεγονός που τον κατατάσσει στα πολύ ενδιαφέροντα είδη του πλανήτη.

Πώς αξιολογείτε τους πληθυσμούς του νυχτοπάππαρου σήμερα;

Όπως και τα υπόλοιπα είδη νυχτερίδων στην Κύπρο, έτσι και ο νυχτοπάππαρος αποτελεί κινδυνεύον είδος. Η καταπολέμηση που έχει υποστεί μαζί με άλλα είδη νυχτερίδων, κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, έφερε τους πληθυσμούς του σε οριακά επίπεδα. Ο λόγος που το προκάλεσε αυτό ήταν ότι το είδος αυτό θεωρείτο επιβλαβές για τους γεωργούς γιατί, όπως υποστήριζαν, προκαλούσε ζημιές στα φρούτα, τα οποία παρήγαγαν, καθιστώντας τα ακατάλληλα για πώληση. Το γεγονός αυτό οδήγησε τις εκάστοτε Αρχές της Κύπρου, από την αγγλική κυριαρχία και μετά, και χωρίς καμιά επιστημονική έρευνα, σε ομαδικές εκτελέσεις των ζώων αυτών, χρησιμοποιώντας ανορθόδοξες και βάναυσες μεθόδους, όπως κάψιμο των ζώων μέσα στις σπηλιές με τη χρήση φλογοβόλων, ψεκασμών με δυνατά ασφυξιογόνα δηλητήρια όπως το υδροκυάνιο, καθώς και σε μαζικές εκτελέσεις με πυροβόλα όπλα.

Το τραγικό δε, είναι ότι μαζί με τους νυχτοπάππαρους σκοτώνονταν και άλλα είδη νυχτερίδας, τα οποία ήταν εντομοφάγα και πολύ χρήσιμα για το περιβάλλον, αφού οι «αρμόδιοι» δεν έδιναν σημασία στην αναγνώριση των ειδών ούτε γνώριζαν αν στις σπηλιές που δρούσαν όντως υπήρχαν τα συγκεκριμένα είδη ή άλλα. Αυτό γινόταν και στην περίοδο της Αγγλοκρατίας, όταν οι πολίτες σκότωναν μαζί με τους νυχτοπάππαρους και άλλα είδη που δεν γνώριζαν ότι ήταν διαφορετικά, μέχρι που οι Άγγλοι έθεσαν ως κριτήριο, για να πληρώνουν τη χορηγία, το μέγεθος της σκοτωμένης νυχτερίδας.

Η εκστρατεία εξολόθρευσης του νυχτοπάππαρου από το κράτος τερματίστηκε επίσημα το 1993, όταν ξένοι μελετητές υπέδειξαν στην Κυβέρνηση το μέγεθος και τη σημασία της ζημιάς που προκαλείτο. Ακόμα όμως και σήμερα παρατηρούνται περιστατικά μαζικής εξολόθρευσής τους μέσα σε σπηλιές, επειδή η πεποίθηση ότι το είδος είναι ζημιογόνο για τον άνθρωπο εξακολουθεί να υπάρχει.

Παρ’ όλα αυτά, αν για οποιονδήποτε λόγο κάποιος θέλει να τις απωθήσει από την αυλή του ή τις καλλιέργειές του, μπορεί να το πράξει χωρίς να τους κάνει κακό;

Τα τελευταία χρόνια μετά τη μερική ανάκαμψη των πληθυσμών του νυχτοπάππαρου στο νησί μας, κάποια παράπονα για ζημιές από γεωργούς έχουν αρχίσει να γίνονται πιο συχνά. Πρέπει να πούμε, όμως, ότι σε καμιά χώρα του κόσμου που υπάρχει το είδος αυτό δεν έχει βρεθεί αποτελεσματική μέθοδος αντιμετώπισης έστω των κάποιων ζημιών που μπορεί να προκαλέσει ο νυχτοπάππαρος στη γεωργική παραγωγή.

Με βάση όσα μας είπες, εικάζουμε ότι γίνονται συντονισμένες δράσεις διατήρησης και προστασίας του είδους. Ποιο είναι το αποτέλεσμα των εν λόγω δράσεων;

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο νυχτοπάππαρος αποτελεί είδος προτεραιότητας για την Ευρωπαϊκή Ένωση και έχει περιληφθεί στο Παράρτημα ΙΙ της Ευρωπαϊκής Οδηγίας για την προστασία των ειδών και των Οικοτόπων 92/43/ΕΟΚ. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο προστατεύεται αυστηρά από τον Νόμο, αλλά η χώρα μας είναι υποχρεωμένη να καθορίσει ειδικές ζώνες προστασίας του είδους που θα περιλαμβάνουν και τους χώρους καταφυγίων του. Επίσης, προστατεύεται από την εθνική νομοθεσία που προνοεί ότι η θανάτωση, η παρενόχληση ή η κατοχή της νυχτερίδας, τιμωρείται με βαρύ πρόστιμο μέχρι 17000 ευρώ ή φυλάκιση μέχρι 3 χρόνια ή και με τις δύο ποινές.

Ως αποτέλεσμα των μέτρων αυτών τα τελευταία χρόνια το είδος άρχισε να ανακάμπτει, αλλά σίγουρα θα χρειαστούν αρκετά χρόνια, για να επουλωθεί η ζημιά που υπέστη κατά τον προηγούμενο αιώνα.

Είναι, λοιπόν, επιτακτική η ανάγκη προστασίας της νυχτερίδας.

Πρέπει να κατανοήσουμε ότι ο νυχτοπάππαρος αποτελεί πολύτιμο στοιχείο της πανίδας της Κύπρου και η σημασία του για το νησί μας ως η μοναδική ευρωπαϊκή χώρα που το φιλοξενεί το κατατάσσει στα πολύ σημαντικά είδη του τόπου μας. Η εξαφάνισή του όπως και άλλων ειδών νυχτερίδας, θα είναι έγκλημα και σοβαρό πλήγμα για τη βιοποικιλότητα του νησιού μας, αλλά και για τη διατήρηση της τροφικής αλυσίδας. Καθήκον μας είναι να τον προστατεύσουμε, αφού υπήρχε σίγουρα στο νησί μας πολύ πριν από εμάς και να αφήσουμε τον εαυτό μας να κατανοήσει τη μαγεία ενός είδους νυχτερίδας που ανήκει στην κατηγορία των μοναδικών ιπτάμενων θηλαστικών που ζουν στον πλανήτη μας σήμερα.