Κείμενο: Άντρια Γεωργίου
Έρευνα/Ρεπορτάζ: Άντρια Γεωργίου, Ανδρέας Κάτσιης, Ανδρέας Ποταμίτης


Ο M.* έφτασε στην Κύπρο πριν από δύο (και κάτι) χρόνια, όταν ήταν 25 ετών. Στη Γουινέα, τη χώρα καταγωγής του, η ομοφυλοφιλία είναι παράνομη. Αυτός είναι και ο λόγος που, όπως λέει, εγκατέλειψε την πατρίδα του, αναζητώντας ένα ασφαλές καταφύγιο σε μια άλλη χώρα. Πίσω στη Γουινέα, ο πατέρας του ήθελε να τον παντρέψει με μια γυναίκα, για να εξαλείψει από πάνω του το «στίγμα». Αυτός επέλεξε να φύγει.

Διαβάζουμε στη σελίδα του Human Dignity Trust: «Στη Γουινέα, η σεξουαλική δραστηριότητα μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου απαγορεύεται σύμφωνα με τον Ποινικό Κώδικα του 2016 (άρθρο 274), ο οποίος ποινικοποιεί τις ‘άσεμνες ή παρά φύσιν πράξεις’. Η διάταξη αυτή επιφέρει μέγιστη ποινή φυλάκισης τριών ετών, καθώς και χρηματική ποινή. Τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες ποινικοποιούνται βάσει του νόμου. Η Γουινέα έχει ποινικοποιήσει την ομοφυλοφιλία τουλάχιστον από τον Ποινικό Κώδικα του 1998. Το 2016 εγκρίθηκε νέος Ποινικός Κώδικας, στον οποίο η ποινικοποιητική διάταξη διατηρήθηκε ουσιαστικά αμετάβλητη».

Με τον M. συναντηθήκαμε σε ένα καφέ της πρωτεύουσας, στο οποίο έφτασε με τον Κύπριο σύντροφό του, τον Κ. Πλέον ζουν μαζί και θέλουν να παντρευτούν. Γνωρίστηκαν λίγο καιρό μετά την άφιξη του Μ. στη χώρα μας και τους τελευταίους μήνες συγκατοικούν, μετά την πρόταση γάμου του K. στον Μ. «Σχεδόν από την αρχή ήξερα πως θέλω να ζήσω με αυτόν τον άνθρωπο. Και ξέρεις, είναι εντυπωσιακό το πώς η δύναμη της αγάπης και της συντροφικότητας μπορεί να ξεπεράσει εμπόδια όπως αυτά της γλώσσας». Ο M. μιλάει γαλλικά κατά βάση και ελάχιστα αγγλικά, ενώ ο K. πολύ λίγα αγγλικά. «Όταν με ρωτούν πώς επικοινωνούμε, βασικά πώς συνεννοούμαστε, δεν έχω απάντηση να δώσω. Νομίζω απλώς συμβαίνει».

Η ιστορία τού M. γνωστοποιήθηκε αρχικά σε εμάς μέσω της ACCEPT Κύπρου. Έτυχε να συμπέσει χρονικά με την ιστορία του γκέι ζευγαριού στην Αρμενία, το οποίο αυτοκτόνησε γιατί μόνο έτσι μπορούσε να είναι ελεύθερο. Στην Αρμενία η ομοφυλοφιλία δεν είναι παράνομη, αλλά ο συντηρητισμός και η βαθιά εδραιωμένη μισαλλοδοξία μιας ολόκληρης κοινωνίας «υποκίνησε» ένα φρικτό έγκλημα.

Συζητάμε για το περιστατικό στην Αρμενία. Η μεταφράστρια εξηγεί στον Μ. όσα λέμε. Το βλέμμα του καρφώνεται μία πάνω μας και μία στη μεταφράστρια. Κάποια στιγμή μάς δείχνει στο κινητό του ένα βίντεο από τη χώρα του. Συμπατριώτες του εξαναγκάζουν ένα τρανς άτομο να γδυθεί και μετά χτυπούν το γυμνό του σώμα, για να τον ταπεινώσουν. Σε ένα άλλο βίντεο, ο άνθρωπος αυτός είναι πεσμένος στο έδαφος. Γυμνός, κουλουριασμένος σε εμβρυϊκή στάση, έχοντας βιώσει τον απόλυτο εξευτελισμό της ανθρώπινης ύπαρξης.

«Κάπως έτσι αντιμετωπίζονται τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στη Γουινέα», μάς λέει, δείχνοντάς μας και ένα απόκομμα τοπικής εφημερίδας που με μεγάλα γράμματα γράφει: «Ομοφυλοφιλία στο Κανκάν: Τον κατήγγειλε ο αδερφός του, ένας φερόμενος ‘γκέι’ συλλαμβάνεται!». Το άρθρο είναι από τον Μάιο του 2020.

Μια έκθεση του 2020 για τη Γουινέα από το State Department των ΗΠΑ («2020 Country Reports on Human Rights Practices: Guinea») αναφέρει ότι τα τελευταία χρόνια υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία για την εφαρμογή τού περί ομοφυλοφιλίας νόμου, με τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα να υπόκεινται περιστασιακά σε συλλήψεις. Τονίζεται ωστόσο, ότι αυτό οφείλεται εν πολλοίς στον εκτεταμένο κοινωνικό στιγματισμό που αναγκάζει τα άτομα αυτά να κρύβονται ή τα εμποδίζει να αναφέρουν κακοποιητικά περιστατικά.

«Δεν έχουν καταγραφεί περιστατικά διώξεων κατά ομοφυλοφίλων τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, υπάρχει ένα Τμήμα [Office de Protection du Genre de L’ Enfant et des Moeurs (OPREGEM)], υπαγόμενο στο Υπουργείο Ασφάλειας της Γουινέας, το οποίο είναι επιφορτισμένο με τη διερεύνηση ‘ηθικών αδικημάτων’, συμπεριλαμβανομένης της σεξουαλικής δραστηριότητας ομοφυλοφίλων», αναφέρεται. Στην ίδια έκθεση τονίζεται επίσης, ότι στη χώρα «υπάρχουν βαθιά εδραιωμένα θρησκευτικά και πολιτιστικά ταμπού κατά της συναινετικής ομόφυλης σεξουαλικής συμπεριφοράς. Δεν έγιναν επίσημες αναφορές ή αναφορές από ΜΚΟ για διακρίσεις λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού ή ταυτότητας φύλου, αν και το κοινωνικό στίγμα πιθανότατα εμποδίζει τα θύματα να αναφέρουν κακοποίηση ή παρενόχληση». Αναφέρεται, τέλος, ότι στη Γουινέα «δεν δραστηριοποιούνταν -δημόσια τουλάχιστον- ΛΟΑΤΚΙ οργανώσεις, αν και ορισμένες οργανώσεις εργάστηκαν για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τον HIV και το AIDS και την πρόληψη των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μεταξύ των ευάλωτων κοινοτήτων».

Εκδιωγμένος από παντού

Ο Μ. ζούσε στο Κονακρί, την πρωτεύουσα της Γουινέας. Ασχολούνταν με τα ξενοδοχειακά και είχε τη δική του δουλειά. Στη συνάντησή μας, έφερε μαζί του -τοποθετημένα προσεκτικά μέσα σε έναν πλαστικό φάκελο- διάφορα διπλώματα στον τραπεζικό τομέα, τα οποία είχε αποκτήσει όσο διέμενε ακόμη στη Γουινέα. Μάς τα δείχνει με υπερηφάνεια, αλλά το βλέμμα του είναι σκοτεινό. Ξέρει πως οι σπουδές και η μόρφωσή του δεν μπορούν να τον βοηθήσουν στην κατάσταση που βρίσκεται σήμερα.

«Κάποια στιγμή ο ξάδερφός μου ανακάλυψε ότι είμαι γκέι και το ανακοίνωσε στην υπόλοιπη οικογένεια. Όταν γύρισα στο σπίτι, έγιναν μεγάλοι καβγάδες, το έμαθε όλη η γειτονιά και η οικογένειά μου με έδιωξε. Πήγα στο τζαμί για να προσευχηθώ, αλλά και εκεί ο μουεζίνης που είχε ήδη ενημερωθεί, δεν μου επέτρεψε την είσοδο. Οι υπόλοιποι πιστοί που βρίσκονταν στο τζαμί για να προσευχηθούν, μού άσκησαν λεκτική βία, μού έλεγαν ότι δεν έπρεπε να είμαι ζωντανός. Κάποιοι άλλοι είχαν απειλητικές διαθέσεις και προσπάθησαν να με χτυπήσουν. Ξαφνικά το κλίμα έγινε παντού εχθρικό και η βία γενικεύθηκε. Οι γείτονες απειλούσαν ότι θα κάνουν κακό και στην οικογένειά μου».

Εκδιωγμένος, λοιπόν, από παντού και αισθανόμενος ότι βάζει σε κίνδυνο και την οικογένειά του αποφάσισε να φύγει από τη χώρα του. Κάπως έτσι, τον Φεβρουάριο του 2020, έφτασε στην Κύπρο ως αιτητής ασύλου. Πλέον δεν έχει καμία επαφή με την οικογένειά του. Έχει δύο μεγάλες αδελφές, οι οποίες δεν τον θέλουν. Μιλάει μόνο με τη μητέρα του στο τηλέφωνο, πολύ αραιά, περίπου μια φορά το τρίμηνο. Αυτή, τού λείπει πολύ.

«Την Κύπρο δεν την ήξερα προηγουμένως. Ήθελα απλώς να πάω σε μια χώρα, στην οποία θα είμαι ασφαλής και δεν θα ζω συνέχεια με τον φόβο. Στη Γουινέα, ένιωθα ότι ήμουν ο χειρότερος εγκληματίας, αλλά το μόνο που ήμουν ήταν απλώς ο εαυτός μου. Και με έκαναν να νιώθω άσχημα, φριχτά γι’ αυτό». Στη χώρα του είναι ανεπιθύμητος. Το ίδιο και στον στενό οικογενειακό του κύκλο, μάς λέει.

Η απορριπτική απόφαση

Φτάνοντας στην Κύπρο, μετέβη αρχικά στο Τμήμα Μετανάστευσης στη Λάρνακα, για να δηλώσει τα στοιχεία του. Τις πρώτες 20 μέρες έμεινε σε ένα ξενοδοχείο προσωρινής φιλοξενίας μεταναστών, διάστημα κατά το οποίο γνώρισε και τον τωρινό σύντροφό του – τη μοναδική οικογένεια που έχει πλέον.

Όταν έφυγε από το ξενοδοχείο βρήκε ένα διαμέρισμα στο οποίο διέμεινε, για οκτώ μήνες, με άλλους πρόσφυγες και μετανάστες, αναγκαζόμενος ξανά να αποκρύπτει τη σεξουαλική του ταυτότητα. Απέφευγε να τους μιλήσει διότι γνώριζε ότι θα βιώσει εκ νέου ομοφοβία και ρατσισμό. Εν τέλει δεν τα κατάφερε. Στην Κύπρο βίωσε αντίστοιχες ακραίες συμπεριφορές και μάλιστα από ανθρώπους επίσης, κατατρεγμένους -για άλλους λόγους- από τη χώρα τους. «Δεν με άφηναν καν να τρώω μαζί τους. Με αντιμετώπιζαν ως μίασμα», λέει.

Δύο χρόνια μετά την άφιξή του στην Κύπρο, τον Φεβρουάριο του 2022, η αίτησή του απορρίπτεται με την αιτιολογία ότι κατά τη διάρκεια της συνέντευξης στην Υπηρεσία Ασύλου δεν μπόρεσε να αποδείξει επαρκώς ότι «υπέστη ατομική δίωξη κατά την παραμονή του στη Γουινέα ή ότι θα υφίστατο δίωξη από τις αρχές ή άλλους μη κυβερνητικούς παράγοντες της χώρας του για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα». Στην ίδια επιστολή τονίζεται ακόμη ότι «δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να δεικνύουν ότι η ζωή του θα διατρέξει σοβαρό κίνδυνο ή θα του ασκηθεί δίωξη σε περίπτωση επιστροφής στην πατρίδα του».

Υπενθυμίζεται ότι ο «Περί Προσφύγων Τροποποιητικός Νόμος του 2007» προνοεί την πολιτική προστασία ατόμων που κινδυνεύουν στη χώρα τους λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Ο κ. Αντώνης Παπαγεωργίου, αντιπρόεδρος της ACCEPT Kύπρου, με τον οποίο επικοινωνήσαμε για το θέμα, μάς ανέφερε χαρακτηριστικά: «Ο εν λόγω νόμος ξεκάθαρα προνοεί την προστασία ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων που κατάγονται από χώρες, στις οποίες η ομοφυλοφιλία διώκεται ποινικά. Δεν υπάρχουν ‘παραθυράκια’ στον νόμο που να θέτουν ως προϋπόθεση για την παροχή ασύλου, το άτομο να έχει υποστεί διωγμό ή ο νόμος να εφαρμόζεται από το επίσημο κράτος. Άλλωστε, συχνά σε χώρες όπως η Γουινέα, τον νόμο τον παίρνουν στα χέρια τους οι άνθρωποι, ασκώντας εκτεταμένη βία και προβαίνοντας ακόμη και σε δολοφονίες ΛΟΑΚΤΙ+ ατόμων.

»Εμείς, ως ACCEPT θέλουμε η Υπηρεσία Ασύλου να μην επικαλείται αυτά τα ‘παραθυράκια’ – τα οποία δεν υπάρχουν ούτως ή άλλως. Τα εν λόγω άτομα, σε περίπτωση επιστροφής στη χώρα τους, είναι -με τον ένα ή τον άλλο τρόπο- καταδικασμένα. Ως ACCEPT θεωρούμε ότι γίνεται πολύ καλή δουλειά από την Υπηρεσία Ασύλου όσον αφορά στην προστασία ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, δεν εκμηδενίζουμε σε καμία περίπτωση το έργο της. Τουναντίον. Επιθυμούμε μόνο οι αιτήσεις των ατόμων αυτών να εξετάζονται και να αξιολογούνται με μεγαλύτερη προσοχή και -ίσως- ευαισθησία».

«Δεν υπάρχει ζωή για εμένα στη Γουινέα»

Η απορριπτική απόφαση ήταν η αρχή ενός τεράστιου αγώνα για τον M. Ενός αγώνα που τον φέρνει στο σήμερα, ένα βήμα πριν από την απέλασή του στη Γουινέα. Στο μεταξύ, κατά τη διάρκεια αυτών των δύο χρόνων, ο M. ξεκίνησε να χτίζει τη ζωή του στην Κύπρο, συγκατοίκησε με τον σύντροφό του και ονειρεύτηκε τη ζωή του σε μια χώρα -τη δική μας χώρα- στην οποία θα μπορεί απλώς να είναι ο εαυτός του.

«Δεν μπορώ καν να φανταστώ ότι θα επιστρέψω στη Γουινέα. Μόλις πάω πίσω, θα με βάλουν φυλακή. Δεν υπάρχει ζωή για εμένα στη Γουινέα. Δεν μπορώ να φάω, να κοιμηθώ. Έχω καταστραφεί. Φοβάμαι», μάς λέει. Η εξάντλησή του -σωματική και ψυχική- είναι ολοφάνερη.

H απορριπτική απόφαση που έλαβε ο M., δεν είναι η μόνη που αφορά σε ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα που έφτασαν στην Κύπρο από χώρες, όπου η ομοφυλοφιλία διώκεται ποινικά. Σύμφωνα με το Cyprus Refugee Council, 13 ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα απορρίφθηκαν φέτος από την Υπηρεσία Ασύλου. Όπως μάς ανέφερε ο κ. Αντώνης Παπαγεωργίου, η μία περίπτωση, για την οποία είναι ενήμερη και η ACCEPT, αφορά σε άτομο από τη Νιγηρία – χώρα όπου η ομοφυλοφιλία δύναται να τιμωρηθεί ακόμη και με θανατική ποινή διά λιθοβολισμού. Συνολικά 69 χώρες έχουν νόμους που ποινικοποιούν την ομοφυλοφιλία και οι μισές εξ αυτών βρίσκονται στην Αφρική.

Ψεύτικες δηλώσεις περί σεξουαλικού προσανατολισμού

Η ACCEPT Κύπρου συναντήθηκε, με αφορμή το εν λόγω θέμα, και με την Επίτροπο Διοικήσεως και Προστασίας Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, κα Μαρία Στυλιανού-Λοττίδη. Παρών στη συνάντηση ήταν και ο M. Σε επικοινωνία που είχαμε με την Επίτροπο, μάς ανέφερε ότι μετά τη συνάντηση και τη σχετική υποβολή παραπόνου, απεστάλησαν δύο επιστολές στην Υπηρεσία Ασύλου, τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο, χωρίς ωστόσο να έχουν λάβει κάποια απάντηση. Οι επιστολές, όπως μας λέχθηκε, αφορούσαν σε αίτημα για επανάνοιγμα του φακέλου και επανεξέταση της αίτησης του Μ., στη βάση τού ότι στη χώρα του διατρέχει άμεσο κίνδυνο λόγω της σεξουαλικής του ταυτότητας.

Ένα άλλο θέμα που τέθηκε επί τάπητος στη συνάντηση και το οποίο εύλογα εγείρεται, είναι οι ψεύτικες αιτήσεις ασύλου βάσει του σεξουαλικού προσανατολισμού. Ο κ. Παπαγεωργίου μάς ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η ACCEPT Κύπρου βρίσκεται σε άμεση επαφή και συνεργασία με την αφρικανική ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στην Κύπρο, με σκοπό την εξακρίβωση της αλήθειας των εν λόγω αιτήσεων.

«Η African LGBTQ Community εξετάζει ενδελεχώς αν το άτομο που τους έχουμε στείλει, ανήκει όντως στη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα. Οι ΛΟΑΤΚΙ+ Αφρικανοί δεν θέλουν να εντάσσουν στην ομάδα τους άτομα που δεν είναι γκέι, διότι, πράττοντας αυτό, ουσιαστικά υπονομεύουν μόνοι τους την ευκαιρία που έχουν να λάβουν άσυλο. Η εξακρίβωση αν ένα άτομο είναι γκέι η στρέιτ μπορεί να γίνει πολύ εύκολα και η Υπηρεσία Ασύλου το κάνει μέσω και της σχετικής συνέντευξης. Γίνονται πολύ συγκεκριμένες ερωτήσεις, μέσω των οποίων μπορεί πολύ εύκολα να διαπιστωθεί η σεξουαλική ταυτότητα ενός ατόμου. Υπάρχουν, βέβαια, και αυτοί που μπορεί να επιδιώξουν να πουν ψέματα, αλλά είναι πολύ εύκολο να εντοπιστούν», εξηγεί ο κ. Παπαγεωργίου.


Το μεταναστευτικό είναι ένα σύνθετο και δύσκολο ζήτημα. Ένα ζήτημα, ωστόσο, που συντίθεται από ιστορίες ανθρώπων, των οποίων η ζωή υπήρξε λιγότερο προνομιούχα από τη δική μας. Ιστορίες που εμπεριέχουν πόνο, αλλά και μια αγωνιώδη προσπάθεια για ένα καλύτερο αύριο. Ιστορίες που συχνά εμπερικλείονται σε μια αίτηση ασύλου – όσο μπορεί μια κόλλα χαρτί να τις συνοψίσει και να εξακριβώσει την αλήθειά τους.

Μέχρι την ημέρα που αυτό το άρθρο βγήκε στη δημοσιότητα, ο M. μάς πήρε τηλέφωνο πολλές φορές, έχοντας πάντα την ίδια αγωνία στη φωνή του. Δεν ξέρουμε τι θα γίνει. Ξέρουμε μόνο πως οι -μικρές ή μεγάλες- τραγωδίες όλων των ανθρώπων δεν μπορούν ποτέ να σταματήσουν να μάς απασχολούν.


* Η μη αναφορά σε ονόματα έγινε για λόγους προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της σωματικής ακεραιότητας των πρωταγωνιστών.