Τα βραβεία Ig Nobel, σε αντίθεση με τα αναμφίβολα πιο μεγαλοπρεπή βραβεία Νομπέλ, που θα απονεμηθούν τον επόμενο μήνα, έχουν στόχο να «τιμήσουν τα επιτεύγματα που πρώτα κάνουν τους ανθρώπους να γελάσουν και στη συνέχεια τους κάνουν να σκεφτούν» και απονέμονται κάθε χρόνο, περίπου αυτή την εποχή, σε 10 ασυνήθιστα ή ασήμαντα επιστημονικά επιτεύγματα.

Τα βραβεία, που είναι για την επιστήμη ό,τι τα Χρυσά Βατόμουρα για τον κινηματογράφο, διοργανώνονται από το επιστημονικό χιουμοριστικό περιοδικό Annals of Improbable Research (AIR – Χρονικά της Απίθανης Ερευνας), και μερικές φορές αποτελούν καλυμμένη κριτική (ή ήπια σάτιρα), αλλά χρησιμοποιούνται επίσης για να επισημάνουν ότι ακόμη και οι πιο παράλογες οδοί της έρευνας μπορούν να επιφέρουν χρήσιμη γνώση.

Στη φετινή, 33η τελετή απονομής των Ig Nobel, που πραγματοποιήθηκε διαδικτυακώς την Πέμπτη 14 Σεπτεμβρίου, τιμήθηκαν ερευνητές από όλον τον κόσμο που ερευνούν μερικά από τα πιο περίεργα επιστημονικά αινίγματα, από νεκρές αράχνες για πιάσιμο αντικειμένων μέχρι την ανίχνευση του παράξενου συναισθήματος που εμφανίζεται όταν η ίδια λέξη γράφεται ξανά και ξανά.

Και όπως κάθε χρόνο, πραγματικοί νομπελίστες απένειμαν τα δέκα βραβεία –σε μορφή εγγράφου pdf, που μπορεί να εκτυπωθεί και να συναρμολογηθεί ώστε να δημιουργήσει ένα τρισδιάστατο τρόπαιο–, γράφει στον Guardian η Νίκολα Ντέιβις. Τα βραβεία συνοδεύονται από μια όχι και τόσο μεγαλοπρεπή επιταγή: κάθε μία από τις ομάδες των φετινών νικητών θα λάβει ένα χαρτονόμισμα των 10 τρισ. δολαρίων… από τη Ζιμπάμπουε.

Αράχνες «ζόμπι»

Το βραβείο Ig Nobel Μηχανολογίας πήγε σε μια ομάδα ερευνητών από το Πανεπιστήμιο Ράις, στο Τέξας, που εμπνεύσθηκαν από νεκρές αράχνες και τις «ζωντάνεψαν» για να τις χρησιμοποιήσουν ως μηχανικά εργαλεία λαβής. «Τακτοποιώντας το εργαστήριό μας, παρατηρήσαμε μια νεκρή, κουλουριασμένη αράχνη στην άκρη ενός διαδρόμου», είπε η Τε Φαγιέ Γιαπ, μέλος της ομάδας του Ράις. Η στιγμή, όμως, που είπαν «εύρηκα!» ήταν «όταν διαπιστώσαμε πως οι αράχνες έχουν μόνο καμπτήρες μύες, που επιτρέπουν στα πόδια τους να κουλουριάζονται, και τα εκτείνουν προς τα έξω μέσω υδραυλικής πίεσης».

Με άλλα λόγια, τα οκτώ πόδια μιας νεκρής αράχνης είναι σαν σφιγμένη γροθιά γύρω από την κοιλιά της, αλλά μπορούν να εκταθούν και να ανοίξουν σαν λαβή, αν τους ασκηθεί πίεση. Χρησιμοποιώντας αυτή τη «νεκρορομποτική» προσέγγιση, η ομάδα δημιούργησε μια μηχανική αράχνη που κάνει μια κίνηση αρπάγης και μπορεί, μεταξύ άλλων, να αξιοποιηθεί ως λαβή για να πιάσει και να σηκώσει αντικείμενα με ακανόνιστα σχήματα. «Επιπλέον, η λαβή μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως φορητή συσκευή χειρός καμουφλαρισμένη εγγενώς σε υπαίθριο περιβάλλον», έγραψαν οι ερευνητές στη δημοσίευσή τους.

Μιλώντας πριν από την τελετή, ο Ντάνιελ Πρέστον (άλλο μέλος της ομάδας) είπε: «Παρακολουθούμε κάθε χρόνο τα βραβεία Ig Nobel για να βλέπουμε τα είδη της δημιουργικής και προκλητικής για το μυαλό δουλειάς που φωτίζουν, και πολλά από τα επιστημονικά μας πρότυπα έχουν κερδίσει στο παρελθόν, οπότε είμαστε τρομερά ενθουσιασμένοι που έχουμε την τιμή να ενταχθούμε στις τάξεις τους».

Εκτός από τα βραβεία, η τελετή του 2023 περιλάμβανε την πρεμιέρα επτά τραγουδιών με θέμα το νερό, καθώς επίσης εξέχοντες ερευνητές που εξηγούσαν τα θέματά τους σε μόλις 24 δευτερόλεπτα και μόνο με επτά λέξεις.

Οι υπόλοιποι νικητές

Μεταξύ των νικητών ήταν και ο Γιαν Ζαλασιέβιτς από το Πανεπιστήμιο του Λέστερ, ο οποίος κέρδισε το βραβείο Ig Nobel Χημείας και Γεωλογίας, επειδή εξήγησε γιατί σε πολλούς επιστήμονες αρέσει να… γλείφουν πέτρες. Αποκάλυψε ότι ο Ιταλός γεωλόγος του 18ου αιώνα Τζοβάνι Αρντουίνο χρησιμοποιούσε μεν τη γεύση του για τον εντοπισμό πετρωμάτων και ορυκτών, αλλά οι σύγχρονοι γεωλόγοι του πεδίου συχνά εφαρμόζουν τη γλώσσα τους για διαφορετικούς λόγους: «Το κάνουμε για να βοηθήσουμε την αίσθηση της όρασης και όχι της γεύσης, επειδή μια υγρή επιφάνεια εμφανίζει τα σωματίδια ορυκτών καλύτερα από μια στεγνή», εξήγησε ο Ζαλασιέβιτς.

Ο νικητής του Ig Nobel Φυσικής 2015, Ντέιβιντ Χου, ανακάλυψε ότι όλα τα θηλαστικά ουρούν εντός περίπου 21 δευτερολέπτων και με μέσο όρο τα 13 δευτερόλεπτα (EPA/CJ GUNTHER).

Ωστόσο, όπως γράφει η Νίκολα Ντέιβις στον Guardian, πιο «ορεκτικό» είναι το βραβείο Ig Nobel για τη Διατροφή· εφέτος το κέρδισαν ο Χόμεϊ Μιγιασίτα από το Πανεπιστήμιο Meiji και η Χιρόμι Νακαμούρα από το Πανεπιστήμιο του Τόκιο, για τα ηλεκτρικά τσοπ στικς που ανέπτυξαν, τα οποία ενισχύουν την αλμυρή γεύση και θα μπορούσαν να βοηθήσουν όσους πρέπει να μειώσουν το νάτριο στη διατροφή τους. «Η γεύση του φαγητού μπορεί να αλλάξει άμεσα και αναστρέψιμα με ηλεκτρική διέγερση, κάτι που ήταν δύσκολο να επιτευχθεί με συμβατικά συστατικά όπως τα καρυκεύματα», είπε η Νακαμούρα. Προσέθεσε ότι η πρόσφατη έρευνά της έδειξε ότι ήταν δυνατό να ενισχυθεί η αλμυρή γεύση των τροφίμων μέσω ηλεκτρικής διέγερσης της γλώσσας.

Εστιάζοντας στην άλλη άκρη του πεπτικού συστήματος, το φετινό βραβείο Ig Nobel για τη Δημόσια Υγεία απονεμήθηκε σε ερευνητές για την ανάπτυξη μιας «έξυπνης» τουαλέτας, που χρησιμοποιεί διάφορες τεχνολογίες για τον έλεγχο των ανθρώπινων αποβλήτων για σημάδια ασθένειας, και έναν αισθητήρα πρωκτικής εκτύπωσης, ως μέρος του συστήματος της τουαλέτας για την αναγνώριση του χρήστη.

Το βραβείο Ιατρικής απονεμήθηκε σε μέλη της ιατρικής κοινότητας που ερεύνησαν πτώματα για να διαπιστώσουν εάν κάθε ρουθούνι ενός ατόμου περιέχει ίσο αριθμό τριχών, ενώ το βραβείο Επικοινωνίας κέρδισαν επιστήμονες που έχουν κάνει έρευνες, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται αναλύσεις νευροαπεικόνισης σε άτομα που έχουν την ικανότητα να μιλούν προς τα πίσω.

Το βραβείο Λογοτεχνίας δόθηκε σε επιστήμονες που ερευνούν το περίεργο συναίσθημα που μπορεί να προκύψει όταν γράφεται επανειλημμένα η ίδια λέξη –ένα φαινόμενο που λένε ότι είναι παράδειγμα «jamais vu», όπου οι άνθρωποι θεωρούν ότι το γνωστό είναι άγνωστο–, ενώ το βραβείο για τη Φυσική πήγε σε ερευνητές που παρακολούθησαν τις αντσούγιες και ανακάλυψαν ότι η σεξουαλική τους δραστηριότητα όταν συγκεντρώνονται τη νύχτα στα ανοιχτά της Γαλικίας για να γεννήσουν τα αυγά τους, μπορεί να δημιουργήσει μικρές δίνες, αναμειγνύοντας διαφορετικά στρώματα νερού στους ωκεανούς. «Ποτέ δεν είχα σκεφτεί ότι μια έρευνα σχετική με τη Φυσική μικρής κλίμακας στον ωκεανό θα μπορούσε να τραβήξει τόσο μεγάλη προσοχή», δήλωσε έκπληκτος καθώς παραλάμβανε το βραβείο του ο Μπιεΐτο Φερνάντες Κάστρο από το Πανεπιστήμιο του Σαουθάμπτον, μέλος της νικήτριας ομάδας.

Η τελετή συνοδεύτηκε από μίνι μη-οπερατικά τραγούδια (τραγούδια χωρίς πλοκή, τραγουδισμένα με οπερατικό τρόπο) για το νερό, καθώς και από την ετήσια εκδήλωση ρίψης χάρτινων αεροπλάνων.

Με πληροφορίες από: Protagon.gr, cnn, guardian